مسکو مقابل باکو صریح‌تر باشد

نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان جمعه گذشته با الکساندر اورچوک، معاون نخست‌وزیر روسیه در ایروان دیدار داشت. این دیدار در راستای نشست‌هایی انجام شد که بین معاونان نخست‌وزیران روسیه، آدربایجان و ارمنستان برگزار می‌شود. تاکنون هشت نشست برگزار شده که چهار نشست حضوری و چهار نشست نیز به صورت مجازی بوده که آخرین نشست در ۲۲ اکتبر برگزار شد. محور نشست‌ها نحوه عملیاتی کردن مفاد بیانیه‌های ۹ نوامبر ۲۰۲۰ و ۱۱ ژانویه ۲۰۲۱ به خصوص در مورد مسیر جاده‌ای و ریلی است که آذربایجان را از طریق خاک ارمنستان به جمهوری خودمختار نخجوان در جنوب ارمنستان متصل می‌کند. این موضوع در ماه‌های اخیر دستمایه اقدامات تحریک‌آمیز آذربایجان با حمایت ترکیه شده بود و حالا به نظر می‌رسد که روسیه موضع مثبتی را در قبال آن اعلام کرده است.
پاشینیان در این جلسه بار دیگر بر تعهد کشورش به ایجاد این مسیر مواصلاتی تأکید کرد و اینکه برای انجام این تعهد لازم است زیرساخت‌های حمل و نقل بازسازی شوند، از جمله خطوط ریلی به جا مانده از دوران شوروی و بزرگراه‌هایی که از آن دوران به جا مانده است. روشن است که انجام این کار‌ها نه تنها زمان‌بر است و نیاز به سرمایه‌گذاری اقتصادی دارد، بلکه نیاز به همکاری نزدیک بین کشور‌های ذی‌ربط وبه خصوص ارمنستان و آذربایجان دارد، اما آذربایجان با طرح ادعا‌های واهی مسیر مذاکرات و انجام تعهدات مذکور در آن بیانیه‌ها را به بیراهه کشانده است. ادعای آذربایجان ایجاد یک کریدور زمینی از آذربایجان به نخجوان است و مدعی است که در توافق آتش‌بس بعد از جنگ ۴۴ روزه در سال گذشته، ایجاد چنین کریدوری پیش‌بینی شده است. این ادعایی کذب است، چرا که در توافق آتش‌بس ۹ نوامبر هیچ ذکری از ایجاد کریدوری برای آذربایجان در خاک ارمنستان نشده بلکه تنها بنابر بند ۹ آن، ارمنستان متعهد به باز کردن مسیر‌های ریلی و جاده‌ای بین آذربایجان و نخجوان و تأمین امنیت این مسیر‌ها شده است.
الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان به همراه همتای ترکیه‌ای خود رجب طیب اردوغان سه شنبه ۲۶ اکتبر بار دیگر ادعای خود را در مورد این کریدور اعلام کرد و گفت که «هم آذربایجان و هم ترکیه در حال انجام اقدامات ملموس برای اجرای کریدور زنگه‌زور هستند.»‌شکی نیست که این ادعای علی‌اف و اردوغان به معنای تعرض به خاک ارمنستان، نادیده گرفتن حق حاکمیتی و اشغال خاک آن است. در واقع، بیرون راندن ارامنه از منطقه ناگورنو قره‌باغ و تصرف این منطقه به دست نیرو‌های آذربایجان در سال گذشته با عدم همراهی روسیه با ارمنستان رخ داد، در حالی که ترکیه تمام‌قد از باکو حمایت می‌کرد. این دو موضع متفاوت و به خصوص کوتاهی روسیه از حمایت ارمنستان باعث شد باکو و آنکارا از کریدور زنگه‌زور در جنوب ارمنستان بگویند، به نحوی که زمینه‌چینی برای اشغال خاک ارمنستان در این منطقه را فراهم کنند. حالا به نظر می‌رسد که روسیه بعد از تأخیر و تعلل بسیار، گام مثبتی در این زمینه برداشته و اورچوک در دیدارش با پاشینیان تأکید بر این نکته داشت که «حاکمیت کشور‌هایی که جاده از خاک آن‌ها عبور می‌کند باید حفظ شود.» این گام مثبتی از سوی مسکو برای احترام به حق حاکمیتی ارمنستان است، اما باید گفت که کافی نیست به دو دلیل. اول اینکه مسکو باید موضع خود را در این خصوص صریح‌تر بیان کند تا اینکه دست‌کم تا اندازه‌ای کوتاهی‌اش را در جریان جنگ پارسال جبران کرده باشد. دوم اینکه مسکو باید پیام‌های روشن و واضحی به باکو و آنکارا بفرستد مبنی بر اینکه در مقابل تعدی آن‌ها به خاک ارمنستان برای ایجاد کریدور واهی خود ساکت نخواهد نشست و بر مبنای پیمان امنیت جمعی متعهد به حفظ امنیت و حاکمیت ارمنستان بر خاک خود است. در واقع، روسیه علاوه بر اعلام صریح و شفاف موضع خود باید در این زمینه دست به اقداماتی نظیر مانور نظامی مشترک با ارمنستان بزند تا هرگونه تصور و گمانی از امکان اشغال خاک ارمنستان توسط جمهوری آذربایجان و ترکیه برطرف شد.