روزنامه ابتکار
1400/12/11
چرا بازار نشر به سوی افزایش ترجمه کتاب‌های عامه‌پسند رفته است؟ جولان کتاب‌های زرد در ویترین کتابفروشی‌ها
گروه فرهنگ و هنر – بیشتر اوقات بازار کتاب‌های ترجمه داغ‌تر از بازار کتاب‌های تالیفی بوده است. شاید همین موضوع سبب شد تا هر روز بر تعداد مترجمین حوزه نشر افزوده شود. اما همیشه افزایش کمیت به معنی بالا رفتن کیفیت نیست. حالا کافی است در راسته خیابان انقلاب قدم بزنید تا انبوهی از کتاب‌های زرد ترجمه شده را ببینید که در ویترین کتابفروشی‌ها جا خوش کرده‌اند.این روزها قیمت کتاب به دلیل افزایش بهای کاغذ سر به فلک کشیده است. شاید به همین دلیل است که رو آوردن مترجم‌ها به ترجمه کتاب‌های عامه‌پسند و زرد افزایشی قابل توجه داشته است تا شاید از این طریق بتوانند میزان فروش و درآمد خود را تضمین کنند. اما بالا رفتن میزان ترجمه چنین کتاب‌هایی آسیب‌هایی نیز به دنبال دارد. غلامحسین سالمی، مترجم و شاعر، درباره معیارهای انتخاب کتاب برای ترجمه که به نظر می‌رسد به سمت کتاب‌های پرفروش رفته‌اند، اظهار کرد: مسئله مهم این است که مترجمان از روی دست هم نگاه می‌کنند و سراغ کتاب می‌روند؛ مثلا یک کتاب توسط شش نفر ترجمه شده یا کتاب «راز» نوشته راندا برن در چند سال اخیر با ۴۰ ترجمه مختلف بیرون آمده است یا هشت ترجمه از کتاب «شکرگزاری» دیده‌ام. ترجمه برخی از کتاب‌ها هم از روی چشم و هم‌چشمی است. برخی مترجمان هم لیست کتاب‌های خارجی را که اکثرا هم کتاب‌های به اصطلاح زرد هستند، می‌بینند، لیست کتاب‌های پرفروش از نویسندگانی مانند دانیل استیل و کتاب‌های دم‌دستی و کتاب‌هایی از این دست که «چرا پنجره را بستی؟» و کتاب بعدی «چرا پنجره را باز کردی؟»
او سپس گفت: کمتر دیده میشود که مترجمان بروند و روی کتاب‌های خوب تمرکز کنند و کتاب‌های خوب را ترجمه کنند. آن‌هایی که داشتیم تقریبا تمام شده‌اند مانند نجف دریابندری. دیگر کسی سراغ کلاسیک‌ها نمی‌رود و متاسفانه امروز همه می‌خواهند خودشان را با کتاب‌های دم‌دستی مطرح کنند. از طرف دیگر ما عضو قانون کپی‌رایت نیستیم و در نتیجه هر کتابی که در خارج دربیاید دوستان می‌دوند، می‌روند و روی آن کتاب کار می‌کنند.
سالمی خاطرنشان کرد: بارها و بارها گفته‌ام ناشران باید کلاسیک‌هایی را که ۵۰-۶۰ سال پیش ترجمه شده‌اند، به مترجمان بدهند تا به زبان امروز برگردانند. ما چند مترجم داریم که دارند درست کار می‌کنند، عبدالله کوثری و منوچهر بدیعی و...، آن‌ها کار را انتخاب می‌کنند. از منوچهر بدیعی و کوثری تاکنون هیچ کتاب پرت و پلا و زردی ندیده‌اید. این‌ها متعهد هستند و درست کار کرده‌اند.
او با بیان این‌که نمی‌خواهد گناه را بر گردن مترجمان بیندازد، تصریح کرد: ناشران این کتاب‌ها را چاپ می‌کنند چون فروش می‌رود و بدبختی این است که دارد فروش می‌رود و به چاپ پنجم و ششم می‌رسد، این‌ها هست و همه دارند سود می‌برند اما کتاب‌های دارای اهمیتی نیستند، گاه از من می‌پرسند «من پیش از تو» و .. را خوانده‌ای، می‌گویم نه. با تعجب می‌گویند آقای سالمی چرا نخوانده‌ای؟ می‌گویم خب فرصت نکرده‌ام. نمی‌خواهم بخوانم، با سلیقه من جور نیست.
اما یکی از معایب چنین کتاب‌هایی که خوانندگان به آن توجه نمی‌کنند، یکبار مصرف بودن آن‌ها است به طوری که کمتر پیش می‌آید اگر کسی این کتاب را در کتابخانه‌اش داشته باشد، برای بار دوم هم به آن‌ها مراجعه کند. رضا رضایی، مترجم، در این‌باره گفته است: ین ترجمه‌ها تاریخ مصرف روزمره دارند، مردم هم آن‌ها را می‌خرند و بعد متوجه می‌شوند که این ترجمه‌ها کیفیت لازم را ندارند؛ حتی بعدها به تجدید چاپ نخواهند رسید و فقط چند صباحی می‌فروشند.
او سپس گفت: اگر رقابت مترجمان و ناشران بر سر کیفیت باشد، ماجرا فرق می‌کند، سود این کار را هم خواننده و هم جامعه ادبی می‌برد. کتاب‌هایی که با کیفیت ترجمه می‌شوند، در ۲۰-۳۰ سال آینده هم خواننده خواهند داشت. عارضه‌ای که به آن اشاره کردید از چند فاکتور ناشی میشود؛ در وهله اول بازار؛ بازار شمشیر دولبه است که از یک طرف مترجم را به سمت آثاری که پرفروش باشند سوق می‌دهند و از یک طرف ناشر را به سمت آثار نازل می‌برد تا زودتر به تولید برسند. ترجمه برخی از آثار هم ممکن است خیل طول بکشد اما به دلیل شتاب ناشران، مترجمان سراغ آثار ساده‌تر می‌روند، آثاری که زودتر بتوانند تکلیفش را روشن کنند و به بازار برسانند. البته در این‌جا هم کیفیت باز حرف اول را می‌زند و در کوتاهمدت ممکن است آثار فروش بروند و سر و صدایی هم بکنند اما فقط چند صباحی پرفروش می‌شوند ولی در نهایت خبری از این آثار نخواهد بود، آثاری در تاریخ ترجمه ما ماندگار می‌شوند که کیفیت لازم را داشته باشند.
مترجم آثار خواهران برونته و جین آستین با بیان این‌که بیش از ۶۰ سال است که در این مملکت کتاب ترجمه میشود، گفت: ۱۰ هزار عنوان کتاب در مملکت ترجمه شد اما کدام یک از آن‌ها باقی مانده؟ آن‌هایی باقی مانده‌اند که کیفیت لازم را داشتند. مترجمان بزرگی که به ذهن ما می‌آیند چه کسانی هستند؟ کسانی که در همان دوران هم ترجمه‌های با کیفیت داشتند. غیر از این است؟ چیزی از کتاب‌های نازل و بی‌کیفیت باقی نمی‌ماند اما زمان خودشان فروش می‌رفتند و خواننده هم داشتند، اما عمرشان کوتاه بود. الان اگر مسابقه بر سر کتاب‌های پرفروش باشد، مسابقه کاذبی است و مسابقه بر سر ارتقای خود ادبیات نیست، مانند این است که پودر رخت‌شویی می‌فروشند و زیاد فرق نمی‌کند.
اما دلیل این اتفاق و بالا رفتن میزان فروش چنین کتاب‌هایی چیست؟ محمد همتی، ترجم زبان آلمانی که در کارنامه خود ترجمه آثاری از اوتفرید پرویسلر، کریستینه نوستلینگر، یوزف روت، میشائیل کومپفمولر، اویگن روگه و دیگر نویسندگان ادبیات آلمانی را دارد، گفته است: مساله بازار نشر، سوای مسائلی که تمام بازارهای دیگر گرفتارش هستند، نظیر قیمت مواد اولیه، سانسور است. مساله بازار نشر خستگی و سرخوردگی عمیق جامعه ایران از اندیشیدن است. نافرجامی تلاش‌های فکری و سیاسی ایرانیان در این یکی دو قرن اخیر، اکثریت مردم را از خواندن و اندیشیدن فراری داده است. مساله بازار نشر فقر فراگیر مردم است، وگرنه تیراژ کتاب حداکثر هزارتا و دوهزارتا نبود. الان شاهد انتشار کتاب‌های بسیار خوبی هستیم که نهایتا در سیصد نسخه روانه بازار میشود. شما این سیصد و حتی هزار را تقسیم بر جمعیت میلیونی ایران کنید که اگر اشتباه نکنم حالا نرخ سوادش به نوددرصد رسیده، ببینید در چه فلاکتی هستیم.
اما همین جامعه هنوز با تمام وجودش دست و پا می‌زند که از زیر بار این مصائب کمر راست کند، کتابی دست بگیرد و بخواند و فکر کند. شاهدش تجدید چاپ چندباره کتاب‌هایی است که اندیشه‌ای متفاوت را مطرح کرده است. در هر حال مترجم هم از این جامعه جدا نیست، همه تلاشش را می‌کند تا کتاب خوب را پیدا و ترجمه کند و به نیازی از جامعه‌اش پاسخ بدهد.
گرچه شاید چنین کتاب‌های عامه‌پسندی علاقه‌مندان خودش را داشته باشد، اما تمرکز ناشران و برخی مترجمان بر چنین کتاب‌هایی و بالا بردن توجه‌ها با افزایش عرضه‌شان می‌تواند در دراز مدت آسیب‌های جدی به جوانان و نوجوانانی که تشنه خواندن هستند بزند و سلیقه آن‌ها را برای همیشه تحت‌الشعاع قرار دهد.
سایر اخبار این روزنامه
چرا بازار نشر به سوی افزایش ترجمه کتاب‌های عامه‌پسند رفته است؟
جولان کتاب‌های زرد در ویترین کتابفروشی‌ها
ژوبین صفاری
بحران تحلیل در جامعه امروز
دست پر تلویزیون با سریال‌های متنوع نوروزی جذاب‌ها تکرار می‌شوند
چرا آمار فوتی‌ها در مواجهه با اُمیکرون چند صد نفری شد؟
واکسن زده‌های بی‌پروا و جان دوباره اُمیکرون
در جنگ روسیه و اوکراین چه می‌گذرد؟
از مذاکره برای توقف جنگ تا افزایش نیروهای روسی
نرخ دلار در پایان سال و سال آینده چگونه خواهد بود؟
بازار ارز پشت چراغ قرمز مذاکرات وین
حضرت آیت الله خامنه‌ای:
طرفدار توقف جنگیم
خطیب‌زاده در پاسخ به اظهارات سخنگوی وزارت خارجه آمریکا:
ایران برای توافق آماده است، اما تا ابد منتظر نمی‌ماند
بهادری جهرمی تشریح کرد
دستور ویژه رئیسی برای استفاده از ظرفیت گردشگری جام جهانی قطر
احتمال توافق با احتمال عدم توافق در وین برابری می‌کند؟
مشخصه‌های توافق احتمالی ایران و ۱+۴ در وین
تصمیمات ستاد تنظیم بازار برای کاهش قیمتها
بایدن:
آمریکایی‌ها نگران جنگ هسته‌ای نباشند
