روزنامه آرمان امروز
1401/06/08
تفاوت های قدرت منطقه ای با بازیگر منطقه ای
صلاح الدین خدیوپاسخ نهایی دولتمردان به طرح پیشنهادی بورل برای احیای برنامه جامع اقدام مشترک، یک بله مشروط بود. این جواب، به لحاظ ماهوی در روابط بین الملل تفاوت چندانی با نه مشروط ندارد که ایران به قطعنامه 598 در بدو تصویب آن در تیرماه 1366، داد. نه مشروط به قطعنامه کمتر از یک سال به آری تبدیل شد و انتظار می رود که بله مشروط به طرح اروپا در روزها و هفته های آینده به بله کامل بدل شود. کمتر کسی در این نکته تردید دارد که پرونده هسته ای و مسائل بین المللی آن، پس از جنگ هشت ساله، مهمترین مساله کشور در 44 سال اخیر است. عمدتا از این منظر که بحرانی شدن تدریجی آن در دو دهه گذشته، خود را در قامت یک جنگ عظیم سیاسی و اقتصادی نمایان کرده است.تقریبا همه هم اتفاق نظر دارند که الگوی رفتاری در هر دو تابع منطقی مشابه بوده است. خودداری از مصالحه و مقاومت حداکثری به منظور کسب بیشترین دستاورد و فرصت سوزی در برهه هایی که با عینک واقع بینی می شد، حداکثر دستاوردهای ممکن را تحصیل کرد از جمله آن هاست.
طرح اروپا و قطعنامه یک وجه تشابه دیگر هم دارند و آن این است که هر دو به نوعی فصل الخطاب در میانه بن بست و متضمن برخی الزامات اجرایی هستند. قطعنامه 598 مفصل ترین متنی بود که تا آن زمان در شورای امنیت به جنگ ایران و عراق پرداخته بود. اشاره تلویحی آن به لازم الاجرا بودن این قطعنامه که توسط همه اعضا بدون رای مخالف و ممتنع به تصویب رسیده و حکایت از عزم جدی قدرت های بزرگ برای پایان جنگ داشت. ایران با ملاحظه دو وجه ایجابی و سلبی پیشگفته به سیاق سابق برای رد آن رفتار نکرد و باب گفتگو و مذاکره را درباره آن باز گذاشت. این موضع متفاوت اما در آن زمان، بازتاب چندانی در رسانه های رسمی و افکار عمومی نیافت، عمدتا بدین خاطر که خدشه ای به سیاست رسمی و شعار معروف، جنگ جنگ تا پیروزی وارد نشود. پس از آنکه تحولات میدانی به زیان ایران رقم خورد، قطعنامه پذیرفته شد. دست ایران از این لحاظ زمانی پرتر شد که عراق دو سال بعد قرارداد الجزایر را هم مجددا پذیرفت و ایران با دو اهرم قطعنامه که مسئول تعیین آغازگر جنگ بود و قرارداد که متضمن خواست دیرین تهران در تعیین مرزهای آبی بود، در موضعی برتر قرار گرفت. برجام هم که نخستین بار در سال 1394 تنفیذ شد، حکایتی مشابه دارد. اصل این قرارداد برای ایران که در موقعیتی نسبتا برابر روردروی بازیگران اصلی سیاست بین الملل قرار گرفته و برخی از مهم ترین خواسته های خود را بدست آورده بود، حکم پیروزی را داشت. درست مانند قرارداد هلسینکی در سال 1975 میان شوروی و قدرت های غربی. مسکو در هلسینکی در ازای برخی عقب نشینی های حقوق بشری، موفق شد به مرزهای پس از جنگ خود در اروپا رسمیت بخشد و نظم دو قطبی را به رویه ای عادی تبدیل کند. برجام اما علیرغم پیش بینی درباره خوش فرجامی آن اسیر دو روند منفی شد. جنگ قدرت میان تندروها و میانه روها و این نگرانی که ممکن است عادی سازی روابط ایران با غرب به فرادستی دسته دوم بینجامد.
دوم هم پدیده غیرمترقبه ترامپ و خیز رقبای منطقه ای برای تبدیل کردن آن به چماقی علیه ایران. سایه این دو تهدید دستکم به صورت موقت از سر برجام رفته و احیای آن را هرچند دیرهنگام ممکن کرده است اما زنده شدن برجام خاصیت آغازگاه بودن و اصل ضرورت فرا رفتن از آن را از بین نمی برد. برجام مانند قطعنامه 598 ماهیتا مبنایی برای آتش بس است و امید است که مانند آن آخرین قطعنامه باشد اما انتفاع اقتصادی ایران و سوددهی برجام منوط به عادی سازی روابط ایران با غرب است. چیزی که احتمالا در سال 2015 در چشم انداز سیاسی اوباما و امیدواری وی برای بازتعریف ساختارهای امنیتی منطقه از رهگذر تبدبل ایران از قدرتی منطقه ای به بازیگری در منطقه وجود داشت. نسخه ایرانی این نظرگاه، کلید واژه های برجام دو و سه بود که چند باری بر زبان رئیس جمهور سابق جاری شد. قدرت منطقه ای و بازیگر منطقه ای مفاهیمی هم سطح هستند، با این تفاوت ماهوی که دومی بازیگری است که در چهارچوب نظم بین المللی و زیر سیستم های منطقه ای آن عمل می کند. آیا یکدست شدن قدرت و ظهور حاکمیت یکپارچه و الزامات متعدد سیاسی و اقتصادی امکان آشتی بزرگتری را فراهم می آورد؟
تحلیلگر مسائل بین الملل
سایر اخبار این روزنامه
شرط ایران برای توافق نهایی
فرار نخبگان در ازاي 100 هزار دلار سرمايهگذاري
3 ساعت پرسش و پاسخ سؤال برانگیز
خط و نشان وزیر برای وارد کنندگان خودرو
پشت پرده کناره گيري مقتدي صدر
روزی که به نام محمدرضا شجریان ثبت نشد
شيطنت و مزاحمت فرانسه در مذاکرات برجام
مهمترین موانع دست یابی به توافق احتمالی؟
توسعه داخلی در گرو ارتباط با تمام جهان است
تفاوت های قدرت منطقه ای با بازیگر منطقه ای