روزنامه خراسان
1401/07/10
اسباب‌بازی، رشد و خلاقیت
همدم بچگی من یک عروسک پلاستیکی زشت بود. زشت را با معیار الان می‌گویم وگرنه که آن‌وقت‌ها به چشمم زیباترین شیء جهان بود، با آن چشم‌های سبز و موهای طلایی بلند که باعث شده‌بود در همان نگاه اول مطمئن شوم اسمش را باید بگذارم «خانم‌طلا». دست‌وپایش آن‌قدر دررفته و جاافتاده بود که مدام لق می‌زد و توی دست آن‌هایی که قلقش را بلد نبودند، بلافاصله از هم می‌پاشید. با این‌حال روشن‌ترین و دوست‌داشتنی‌ترین تصویر بچگی‌ام در او خلاصه میشود که یک خروار گاز و یخچال اسباب‌بازی و عروسک‌های آوازخوان نمی‌توانستند جایش را بگیرند. یک شیء ساده بی‌ارزش چطور می‌تواند در دنیای یک بچه آن‌قدر تأثیرگذار باشد که این‌همه سال دوام بیاورد؟ خب البته که اسباب‌بازی برای بچه‌ها مهم و ارزشمند است اما این اهمیت از کجا می‌آید؟ در پرونده امروز به این سوال و سوالات دیگری درباره اسباب‌بازی پاسخ می‌دهیم. اگر والد هستید، قرار است یک‌روز بچه‌دار شوید یا دوست و آشناهای‌تان بچه دارند، خواندن پرونده امروز خالی از فایده نخواهدبود. دکتر «آسیه اناری»، دانش‌آموخته روان‌شناسی بالینی کودک و نوجوان، عضو کمیسیون بالینی کودک و نوجوان نظام روان‌شناسی و نایب‌رئیس انجمن روان‌شناسی بالینی کودک و نوجوان ایران به 9 سوال رایج درباره اسباب‌بازی پاسخ می‌دهد.چرا اسباب‌بازی مهم است؟
اسباب‌بازی دومین ابزاری است که برای ارتباط با جهان دراختیار کودک قرار می‌گیرد. نوزاد بعد از تولد با بدن مادر، پدر و آغوش دیگران تماس دارد و دومین چیزی که با آن تماس پیدا می‌کند، اسباب‌بازی است؛ واسطه ارتباط با دنیای اطراف و وسیله‌ای برای پرورش حواس و توانایی‌ها.
اسباب‌بازی مناسب هر دوره سنی چه ویژگی‌هایی دارد؟
برای زیر یک‌ساله‌ها، اسباب‌بازی‌هایی توصیه میشود که بچه می‌تواند با تکان دادن‌شان صدا تولید کند چون در تحریک حواس به‌ویژه شنوایی و بینایی تأثیر دارد. بین یک تا سه‌سالگی اسباب‌بازی‌های نرمی که امکان آسیب دیدن بچه با آن‌ها وجود ندارد و جنبه آموزشی غیرمستقیم دارند، مناسب‌اند. برای سنین سه تا شش سال، اسباب‌بازی‌های مبتنی‌بر رنگ انتخاب‌های خوبی‌اند. از آن‌جایی‌که بچه در این سن کمتر چیزها را توی دهانش می‌برد، شن و گِلِ بازی هم توصیه میشود، به‌ویژه به این دلیل که کمک می‌کند آمادگی‌های پیش از دبستان در بچه شکل بگیرد. در شش تا 12سالگی اسباب‌بازی‌های فکری مثل لگوها و پازل‌ها مناسب‌اند. بعد از 12سالگی که دوره نوجوانی شروع میشود، نیاز به بازی کردن ازبین نمی‌رود. نوجوان‌ها هم وسایل بازی و سرگرمی خاص خودشان را دارند. در بازی کردن و علاقه به اسباب‌بازی، محدودیت سنی وجود ندارد. نکته مهم در انتخاب اسباب‌بازی این است که در سنین پایین، از خریدن وسایل بازی که نور و صدای زیاد تولید می‌کنند و می‌رقصند، خودداری کنیم. این اسباب‌بازی‌ها کودک را درمعرض محرک‌های حسی بیش‌ازحد قرار می‌دهند و بچه درارتباط با آن‌ها فعال نیست. برای مثال جغجغه ای که کودک با تکان دادن فعالانه‌اش صدا تولید می‌کند، انتخاب بهتری است نسبت به یک عروسک آوازخوان که بچه فقط آن را تماشا می‌کند.
جنسیت کودک در انتخاب اسباب‌بازی نقش تعیین‌کننده‌ای دارد؟
پژوهش‌های جدید به والدین توصیه می‌کنند که اجازه بدهند بچه‌ها در انتخاب اسباب‌بازی‌شان آزاد باشند و روی وسایل بازی برچسب جنسیتی نزنند. اگر دختربچه‌ای به ماشین اسباب‌بازی علاقه نشان می‌دهد یا پسری یک عروسک را برای بازی ترجیح می‌دهد، نباید مانع انتخابش شویم و کلیشه دخترانه-پسرانه را به او تحمیل کنیم. والدین بهتر است در انتخاب اسباب‌بازی دخالت نکنند و اجازه تجربه کردن را به هر دو جنس بدهند.
بچه‌ها از چه سنی و به چه ترتیبی می‌توانند در انتخاب اسباب‌بازی‌شان نقش داشته‌باشند؟
بچه‌ها از حدود دو، سه‌سالگی که شروع به صحبت می‌کنند، می‌توانند در انتخاب اسباب‌بازی‌شان نقش داشته‌باشند، با این شرط که محدودیت‌های مالی را به آن‌ها گوشزد کنیم. برای بچه‌های کم‌سن که درکی از حد مالی ندارند، می‌توانیم موضوع را به‌طور مثال به این‌ترتیب برای‌شان روشن کنیم: «ما امروز به‌اندازه پول این دایناسور می‌تونیم خرج کنیم» اما برای بچه‌های بزرگ‌تر می‌توانیم توضیح دقیق‌تری بدهیم: «به‌اندازه 100هزار تومن می‌تونیم برای اسباب‌بازی خرج کنیم.» به‌طور کلی توصیه می‌کنم جز در مواردی مثل هدیه تولد و مانند آن، اجازه بدهیم که خود بچه‌ها اسباب‌بازی‌شان را انتخاب کنند.
نحوه مواجهه کودک با اسباب‌بازی‌هایش چه پیامی را به بزرگ‌سالان منتقل می‌کند؟
طرز برخورد بچه‌ها با اسباب‌بازی‌های‌شان می‌تواند نشان‌دهنده بهره هوشی، اختلالات و نحوه ارتباط آن‌ها با جهان خارج باشد. برای مثال اگر بچه‌ای مدام اسباب‌بازی‌هایش را دستکاری می‌کند و دل‌وروده‌شان را بیرون می‌ریزد، می‌تواند علامتی از هوش باشد. پرخاشگری با اسباب‌بازی شامل رفتارهایی مثل زدن و پرت کردن آن‌ها، می‌تواند نشان‌دهنده احساس خشم کودک باشد. اگر بچه با اسباب‌بازی‌هایش بازی نمی‌کند، احتمال افسردگی را درنظر می‌گیریم و اگر به‌تنهایی نمی‌تواند با اسباب‌بازی‌هایش سرگرم شود، می‌تواند خبر از وابستگی زیاد به والدین بدهد. یک متخصص کودک کسی است که می‌تواند متناسب با رفتارهای بچه‌ها در این‌باره نظر بدهد.
اتاق پر از اسباب‌بازی و وسایل بازیِ چیده‌شده بالای کمد و دورازدسترس بچه، همان کارکردی را دارند که از اسباب‌بازی توقع داریم؟
والدین با نیت محبت کردن در حق فرزندشان، اتاق او را با اسباب‌بازی پر می‌کنند غافل از آن‌که این‌همه وسیله بازی، ریشه خلاقیت بچه را می‌خشکاند و او را به فردی متوقع، ناراضی و زیاده‌خواه تبدیل می‌کند که هیچ‌وقت هیچ‌چیز برایش راضی‌کننده نخواهدبود. متأسفانه ما امروز با این مسئله فراوان مواجه هستیم؛ بچه‌هایی که دایم طلبکارند و هیچ‌چیز برای‌شان کافی نیست. پدرومادرها انتظار دارند پر کردن اتاق فرزندشان از اسباب‌بازی، نیاز او را به محبت کلامی، وقت گذراندن و تفریح کردن با والدینش تامین کند درحالی‌که نه‌تنها چنین اتفاقی نمی‌افتد بلکه در بلندمدت برای رشد، هوش و خلاقیت بچه آسیب‌زا خواهدبود. خریدن اسباب‌بازی برای کودک باید موقعیتی باشد؛ تولد، ورود به مهدکودک و مناسبت‌های این‌چنینی. دور کردن یک‌سری اسباب‌بازی از دسترس بچه هم اشتباه دیگری است که خیلی از والدین مرتکبش می‌شوند. اگر اسباب‌بازی گران‌قیمت یا خاصی برای فرزندمان گرفته‌ایم که دل‌مان می‌سوزد مبادا خراب شود، آن دیگر اسباب‌بازی بچه نیست و متعلق به والدین است. اسباب‌بازی بچه توی دستش است، درغیر این‌صورت صرفا وسیله‌ای است برای نمایش دادن به دیگران. این رفتار می‌تواند باعث پرخاشگری و حریص شدن بچه شود.
چرا گاهی بچه‌ها به‌جای بازی با اسباب‌بازی‌های‌شان، سرگرم شدن با وسایل خانه را ترجیح می‌دهند؟
بچه‌ای که با وسایل خانه بازی می‌کند، درواقع آن‌ها را اسباب‌بازی می‌بیند پس اگر این وسایل شکستنی، گران‌قیمت و آسیب‌زا نیستند، نباید آن‌ها را از دستش بگیریم. بازی کردن با وسایل نشکنی مثل قابلمه و ظرف‌های پلاستیکی مانعی ندارد، حتی می‌توانیم نمونه اسباب‌بازی آن‌ها را برای بچه تهیه کنیم. این کار به بچه کمک می‌کند که با دنیای واقعی ارتباط برقرار کند.
از اسباب‌بازی میشود به‌منظور آموزش استفاده کرد؟
والدین نباید نقش آموزشگر را برای بچه ایفا کنند چون این نقش به رابطه والد-فرزندی آسیب می‌زند. استفاده آموزشی و درمانی از اسباب‌بازی درحیطه وظایف متخصص‌های حوزه کودک است. والدین بهتر است با بچه‌ها بازی آزاد انجام بدهند، تجربه بودن در لحظه را درک کنند و از بازی به‌عنوان ابزاری برای تربیت، درمان و آموزش استفاده نکنند. توصیه من این است که اگر برای فرزندتان یک اسباب‌بازی آموزشی –وسایلی که دستورالعمل و طبقه‌بندی سنی دارند- تهیه می‌کنید، درکنار آن حداقل پنج اسباب‌بازی غیرآموزشی هم درنظر بگیرید. در این زمینه کتاب‌هایی وجود دارد که به والدین آموزش می‌دهد چطور با فرزندشان متناسب با سنش بازی آزاد داشته‌باشند.
آن عروسک کهنه و اسباب‌بازی ارزان‌قیمت و نازیبایی که همه‌جا همراه بچه است و والدین را از قضاوت احتمالی دیگران خجالت‌زده می‌کند، مایه نگرانی است؟
همه ما یک وسیله محبوب برای خودمان داریم؛ ساعتی، دست بندی، انگشتری، عکسی توی کیف پول یا هر چیز دیگری که نوعی وابستگی و تعلق به آن احساس می‌کنیم. این وسیله برای بچه‌ها اسباب‌بازی است و فرقی ندارد این اسباب‌بازی چه ظاهری دارد؛ خراب شده، پارگی دارد، شکسته‌است. تا وقتی که بچه بخواهد آن را با خودش همراه کند، نباید مانعش شویم. به این وسیله محبوب می‌گوییم «شیء گذاری» که برای گذار از یک مرحله رشدی لازم است، نوعی منبع دلبستگی به‌شمار می‌رود و باعث احساس آرامش در کودک میشود.
سایر اخبار این روزنامه
جهش 7 پله ای ایران در شاخص جهانی نوآوری
هادی عامل:بنا خیلی سلیقه ای رفتار کرد
اسباب‌بازی، رشد و خلاقیت
دویدن در فضای باز یا تردمیل؟
رضایت از زندگی در سالمندی
احیای خصوصی سازی در وقت های اضافه؟!
خصوصی سازی در مسیر اصلاح
خداحافظی با خودروهای ارزان!
طارمی با نمرات مسی گونه، آقای حکایتی در مهمونی و ابتکار پاییزی دکتر شیخ
غافلگیری های پارلمانی در کویت
گزارش فارس از اعتراضات دانشجویی در برخی دانشگاه ها
باند «یک دست» متلاشی شد
ضرب الاجل 2 هفته ای برای کشف رود
