روزنامه خراسان
1401/11/19
ناشنیده‌ها از چاپ مخفیانه نخستین ترجمه آیت‌ا... خامنه‌ای در «چاپخانه خراسان» ۵۶ سال قبل
جواد نوائیان رودسری - با تبعید امام خمینی(ره) به ترکیه، در 13 آبان 1343، عملاً مرحله نخست نهضت اسلامی به پایان رسید؛ مرحله‌ای که با اعتراض به تصویب لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی و در پی آن، قضایای به اصطلاح انقلاب سفید آغاز شد، با قیام خونین 15 خرداد 1342 ادامه یافت و سرانجام به اعتراض تاریخی امام به «کاپیتولاسیون» و تبعید ایشان انجامید. با تبعید رهبر نهضت، شرایط برای فعالیت شاگردان و علاقه‌مندان به نهضت اسلامی و رهبر آن، بسیار سخت شد. اختناق به شکلی تصاعدی افزایش یافت و عملاً، ورود به مرحله اعتراض آشکار و رودررو، امکان‌پذیر نبود. در این شرایط، شاگردان امام و نیز، دانشمندان و علمایی که به نهضت اسلامی گرایش داشتند، دست به فعالیت‌های پژوهشی و مطالعاتی برای تولید خروجی فکری نهضت زدند؛ در واقع این دوره را باید دوره تکاپوهای علمی فعالان نهضت اسلامی بدانیم. بزرگانی مانند آیت‌ا... سیدعلی خامنه‌ای، شهید مطهری، شهید بهشتی، شهید مفتح، مرحوم آیت‌ا... طالقانی و زنده‌یاد دکتر علی شریعتی، در همین دوره به سخنرانی و نگارش و تالیف آثاری علمی پرداختند که محتوای آن ها، ارتباط تنگاتنگی با نیازهای فکری نهضت داشت. خروجی این تکاپوها، نه فقط در روشنگری و تبیین اهداف نهضت در میان نسل جدید مؤثر بود، بلکه بعدها نیز، در جریان انقلاب اسلامی و پیروزی آن، نقشی راهبردی در ایجاد پشتوانه فکری برای تاسیس جمهوری اسلامی ایران داشت. نقش آیت‌ا... خامنه‌ای در تولید آثار آیت‌ا... سیدعلی خامنه‌ای، در دوره‌ای که از آن سخن گفتیم، درمجموع شش اثر در قالب‌های تالیف و ترجمه پدید آوردند که پنج اثر، در همان دوران به زیور طبع آراسته شد و در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفت؛ «آینده در قلمرو اسلام» (ترجمه - 1345)، «مسلمانان در نهضت آزادی هندوستان» (ترجمه و تالیف - 1347)، «صلح امام حسن(ع)» (ترجمه - 1348)، «طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن» (تالیف - 1354)، «گفتاری در باب صبر» (تألیف - 1354) و کتاب «گزارشی از سابقه تاریخی و اوضاع کنونی حوزه علمیه مشهد» (تالیف - 1346) که این کتاب آخر، همان کتابی است که سال‌ها بعد و در دوران ریاست‌جمهوری معظم‌له منتشر شد. بدیهی بود که به دلیل اقدامات انقلابی آیت‌ا... خامنه‌ای، به عنوان شاگرد امام خمینی (ره) و یکی از فعالان و نقش‌آفرینان نهضت اسلامی، از همان روزهای نخست، انتشار آثار او به سادگی ممکن نباشد و ساواک به انتشار این کتاب‌ها حساسیت فوق‌العاده نشان دهد. به همین دلیل، این آثار عمدتاً به صورت مخفیانه منتشر می‌شد و دستگاه امنیتی رژیم شاه، به محض اطلاع از انتشار، دستور جمع‌آوری آن را صادر می‌کرد و آیت‌ا... خامنه‌ای را هم تحت تعقیب قرار می‌داد. عامل سومین بازداشت یکی از آثار آیت‌ا... خامنه‌ای که اتفاقاً از دلایل سومین بازداشت ایشان در 14 فروردین 1346 به دست عوامل ساواک محسوب می‌شد، کتاب «آینده در قلمرو اسلام» اثر «سید قطب» است. نویسنده این کتاب، از مبارزان مشهور مصری در آن دوران بود؛ یک اندیشمند و ایدئولوگ مسلمان که با توجه ویژه به اسلام سیاسی، این دین مقدس را یگانه راه سعادت دنیوی و اخروی همه مسلمانان می‌دانست و معتقد بود که مسلمانان، باید با اتکا به تعالیم شرع مقدس، افزون بر ایستادگی در برابر استعمار خارجی، در مقابل طاغوت داخلی نیز، به پا خیزند. چنین رویکردی درباره تعالیم اسلامی و توجه علمی و مستند به آن برای استفاده در مبارزه علیه نفوذ خارجی و استبداد داخلی، نیاز عمده مبارزان مسلمان ایرانی بود که باید برای تقابل خود با طاغوت، ساختار فکری منظم و دقیق پیدا می‌کردند. آیت‌ا... خامنه‌ای با چنین رویکردی به ترجمه این کتاب همت گماشتند. معظم‌له ترجمه کتاب را در 27 سالگی و در مشهد انجام دادند. شاید آن‌چه که درباره این اثر، در پایگاه دفتر حفظ و نشر آثار رهبرمعظم انقلاب آمده است، بتواند بهتر از هر متن دیگری، دلیل ترجمه این اثر مهم و راهبردی را تبیین کند: «در سال ۱۳۴۵، حضرت آقا در 27 سالگی ترجمه کتاب «المستقبل لهذا الدین» از سید قطب را با عنوان «آینده در قلمرو اسلام» منتشر کردند. این کتاب در شرایطی انتشار یافت که سه سال از حوادث سال ۱۳۴۲ گذشته بود. بنابراین بالطبع شروع ترجمه مربوط به بعد از این حوادث بوده است. این کتاب نشان می‌دهد که خط مشی ایشان در فعالیت‌های فکری و فرهنگی بعد از حوادث سال ۴۲ چگونه بوده است. ایشان در مقدمه کتاب نیز چنین نوشته‌اند: «برای ما جای تردید نیست که اسلام با قدرت و نفوذ طبیعی خود بالاخره بر اورنگ حکمرانی جهان خواهد نشست.» یعنی همان‌وقت هم شک نداشته‌اند که اسلام سرانجام بر نظام جهانی حاکم خواهد شد و قدرت‌های مهاجم را خواه‌ناخواه مجبور به عقب‌نشینی خواهد کرد. البته در ادامه آورده‌اند که تحقق این آینده شرایطی دارد؛ یکی آن‌که تمام بشریت اسلام را بشناسد و از مقررات سازنده آن آگاه شود،ایشان در قسمت «سخن مترجم» کتاب، به تحلیلی پرداخته‌اند که تا امروز همواره در تحلیل‌های ایشان وجود دارد و آن، این‌که یکی از دلایل عقب‌ماندگی و انحطاط مسلمانان را نقشه‌های استعمار برای غارت منابع جهان اسلام برشمرده‌اند.» انتشار نخستین چاپ «آینده در قلمرو اسلام»، نخستین بار در مشهد و در چاپخانه «خراسان» منتشر شد؛ همان چاپخانه‌ای که سنگ بنای آن را زنده‌یاد شیخ احمد بهار در سال 1292ش گذاشت و بعدها، از 1328، روزنامه خراسان نیز در آن چاپ می‌شد. در این باره، سه سند مربوط به دستگاه امنیتی رژیم پهلوی وجود دارد که در ادامه، آن ها را نقل می‌کنیم: نخست - نامه محرمانه وزارت فرهنگ و هنر : «شهربانی کل کشور / به ﻣﻮﺟﺐ ﻧﺎﻣﻪ ﺷﻤﺎره 324/14667 ﻣﻮرخ 11 /4/ 45 ﺳﺎزﻣﺎن اﻃﻼﻋﺎت و اﻣﻨﻴﺖ ﻛﺸﻮر، ﻛﺘﺎب «اﺳﻼم آﻳﻨﺪه در ﻗﻠﻤﺮو آینده» نوشته سیدعلی خامنه‌ای که در چاپخانه خراسان (مشهد) ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳﻴﺪه و ﺣﺎوی ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺧﻼف ﻣﺼﻠﺤﺖ میﺑﺎﺷﺪ، ﭼﻮن ﭼﺎپ و اﻧﺘﺸﺎر ﻛﺘﺎب ﻣﺬﻛﻮر ﺑﺮﺧﻼف ﻣﻘﺮرات و ﺑﺪون ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻣﺠﻮز ﻗﺎﻧﻮنی ﺻﻮرت گرفته، خواهشمند است ﻣﻘﺮر ﻓﺮﻣﺎﻳﻴﺪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ مقتضی از ﺗﻮزﻳﻊ آن ﺟﻠﻮﮔﻴﺮی ﻧﻤﻮده، ﻧﺘﻴﺠﻪ را ﺿﻤﻦ ارﺳﺎل دو ﻧﺴﺨﻪ از ﻛﺘﺎب ﺑﻪ اﻳﻦ وزارت اﻃﻼع دﻫﻨﺪ ﺗﺎ ﭘﺲ از ﺑﺮرسیﻣﻨﺪرﺟﺎت آن ﻧﻈﺮ ﻧﻬﺎیی اﻋﻼم ﮔﺮدد . از ﻃﺮف وزﻳﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻫﻨﺮ» دوم – گزارش ساواک خراسان : «محترماً ﻣﻌﺮوض می دارد ﺳﺎواک ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﺎ ارﺳﺎل ﻳﻚ ﺟﻠﺪ ﻛﺘﺎب ﻓﻮق اﻋﻼم داﺷﺘﻪ ﻛﻪ اﺣﻤﺪ ﻣﺠﺮیﺳﺎزان ﻃﻮسی ﻓﺮزﻧﺪ علی اﻛﺒﺮ در ﺗﺎرﻳﺦ 1/3/45 ﻫﻨﮕﺎم ﺣﻤﻞ 700 ﺟﻠﺪ ﻛﺘﺎب ﻣﺰﺑﻮر ﻛﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺳﻴﺪ علی خامنه‌ای و ﻣﻄﺎﻟﺐ آن ﺑﺮﺧﻼف ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻛﺸﻮر ﺗﺸﺨﻴﺺ داده ﺷﺪه، ﺑﺎزداﺷﺖ ﮔﺮدﻳﺪه است. ﻛﺘﺎب ﻣﺬﻛﻮر در این بخش مورد بررسی قرار گرفت و ذیلاً دو فقره از مندرجات آن که خلاف مصالح کشور می‌باشد به عرض می‌رسد: ... در صفحه 171 ذیل پاورقی به قلم مترجم، چنین نگاشته شده: و در این روزگار نیز که روزگار بحران تپش‌ها و عصیان‌هاست روحانیت شیعه به پیروی از سلف صالح خویش در برابر تعدیات بدعت‌های حاکمان کارفرما زمان خود آرام ننشست و زعیم بالاستحقاق تشیع، ابوذرصفت به زندان و تبعید تن در داد و دیگر رجال دینی هر یک به شکلی و گونه‌ای با او در این اقدام افتخارآمیز همقدم شدند و آنان‌که همچون سلول سرطانی از این مانور یکنواخت و عمومی سر باز زدند و از راه منحرف گشتند و به صف دشمن پیوستند، جز لعن و نفرین همگانی و همیشگی طرفی برنبستند و امید که با تیغ خشم و انتقام ملت مسلمان از بیخ و بن قطع شوند. / نظریه: با توجه به مراتب فوق در صورت تصویب از طریق بخش 324 به شهربانی کل کشور اعلام گردد که در مورد کتاب فوق برابر مقررات و قوانین جاری اقدام گردد. کتاب یاد شده بالا، نوشته سیدعلی خامنه‌ای که در چاپخانه خراسان (مشهد) چاپ و انتشار یافته، حاوی مطالب خلاف مصلحت می‌باشد. / مقتضی است مقرر فرمایند ... نسبت به جلوگیری از توزیع آن به هر نحوی که آن وزارتخانه مانعی بدانند اقدام و از نتیجه این سازمان را مستحضر فرمایند. / رئیس سازمان اطلاعات و امنیت کشور - سپهبد نصیری » سوم – اداره اطلاعات شهربانی : « از شهربانی کل کشور، اداره اطلاعات / به ریاست سازمان اطلاعات و امنیت کشور / درباره کتاب آینده در قلمرو اسلام / وزارت فرهنگ و هنر طی نامه شماره 147-511/ م مورخ 25/4/45 مستند به نامه شماره 14667/321-11/4/45 آن سازمان، اعلام داشته چون کتاب آینده در قلمرو اسلام نوشته آقای سیدعلی خامنه‌ای که بدون مجوز در چاپخانه خراسان (مشهد) به چاپ رسیده، حاوی مطالب خلاف مصلحت می‌باشد، بایستی از انتشار آن جلوگیری به عمل آید. علی هذا دستورات لازم به ادارات مربوط و شهربانی‌های شهرستان ها داده شد. گزارش واصله از شهربانی مشهد حاکی است 700 جلد کتاب مذکور که در آن چاپخانه موجود بوده و آقایان احمد مجری سازان طوسی و سید حسن طوبی‌پور که قصد خارج نمودن آن ها را از چاپخانه خراسان داشتند، ماموران آن شهربانی با ماموران ساواک مشهد تشریک مساعی به عمل آورده در نتیجه نامبردگان دستگیر و با نسخ کتاب مزبور به ساواک مشهد اعزام و تحویل گردیده است. / رئیس شهربانی کل کشور - سرلشکر مبصر» درباره جزئیات این بازداشت و عاقبت بازداشت‌شدگانِ چاپخانه خراسان در این ماجرا، اطلاعاتی در دست نیست؛ اما قدر مسلم آن است که این اقدام، به دور از چشم صاحبان چاپخانه و به صورت مخفیانه صورت گرفته؛ دلیل ما بر این مدعا آن است که شهربانی و ساواک، اقدامی برای تعقیب صاحبان وقت چاپخانه انجام نداده‌اند.
سایر اخبار این روزنامه
تخمین هولناک 40 هزار کشته در زلزله ترکیه و سوریه!
ناشنیده‌ها از چاپ مخفیانه نخستین ترجمه آیت‌ا... خامنه‌ای در «چاپخانه خراسان» ۵۶ سال قبل
روایت سینمایی از عملیات حیرت‌انگیز «ستاری» و «بابایی»
آغاز اجرای مولدسازی در میان انتقادها
احتمال سقوط استقلال به دسته پایین‌تر!
اهمیت راهبردی «عقاب ۴۴»
غرش عقاب ها از دل کوه
انتقام جوانی پسرم را از اوباش«رجوی» می‌گیرم
انقلاب در شعر پس از پیروزی انقلاب اسلامی
2 دهم درصد؛ سهم محیط زیست از لایحه بودجه !
جهش تازه ایران در صنعت ماهواره
خواب خوش به‌جای بدرقه همسر!
زخم کاری یخ بندان به کشاورزان
