روزنامه خراسان

کرسی آزاداندیشی «مسئله حجاب» به میزبانی استاد «مرتضی مطهری»

جواد نوائیان رودسری – 12 اردیبهشت‌ماه هر سال، یادآور واقعه تلخ ترور و شهادت مظلومانه استاد بزرگوار، آیت‌ا... مرتضی مطهری است؛ او که در سراسر عُمر، قلم و بیان خود را در مسیر تنویر و آگاهی اذهان مردم و هدایت آن ها به مسیر روشنی‌بخش اسلام به کار برد. ماحصل آن تلاش، افزون بر تربیت شاگردان مبرّز، مجموعه‌ای سترگ از میراث مکتوب شهید مطهری است که گنجینه بزرگ معارف اسلامی و پشتوانه عقیدتی و محل اتکای کسانی محسوب می‌شود که در ردیف دلسوزان اسلام و مسلمین قرار می‌گیرند. میراث ماندگار استاد شهید، یکی از اصلی‌ترین پیشرانه‌های اعتقادی و فرهنگی در سپهر انقلاب اسلامی است؛ میراثی که به دلیل ریشه داشتن در اندیشه و معارف اسلام، همچنان تازه و قابل استفاده است. به همین دلیل، توجه دوباره و عمیق به دیدگاه‌های او، به ویژه در دورانی که فضای غبارآلود شبهات، به واسطه یکه‌تازی فضای مجازی در شکل‌دهی به باورها و دیدگاه‌های عموم مردم، بر ذهن‌ها غلبه دارد، می‌تواند نویدبخش عبور توام با سلامت از این گردنه پرخطر تاریخی باشد. استاد شهید مرتضی مطهری، یکی از اصلی‌ترین منادیان گفت‌وگوهای آزاد و کرسی‌های آزاداندیشی بود؛ هر چند که شاید کمتر از نظر واژگانی و لفظی با چنین عباراتی در آثار وی روبه‌‌رو شویم، اما بی‌تردید و به گواهی گفتار و نوشتار آن شهید سعید، او سخت به ترویج معرفت از طریق گفتمان و تنویر افکار عمومی علاقه‌مند بود و آن را راهی مطمئن برای نهادینه کردن اندیشه اسلامی در جامعه مسلمان ایران می‌دانست. این رویکرد را می‌توان در همه ادوار زندگی شهید مطهری و در موضوعات متفاوت و گاه متناقض مشاهده کرد. او از کنار هیچ فرصتی برای تکاپو در این مسیر، ساده نمی‌گذشت. یکی از برجسته‌ترین و مشهورترین اقدامات وی که اتفاقاً در روزگار ما نیز، به موضوعی پربحث تبدیل شده، «مسئله حجاب» است؛ موضوعی که طرح همزمان آن با اصل «امر به معروف و نهی از منکر» در جامعه، اسباب شبهات و اختلافاتی را فراهم کرده. امروز و در سالروز شهادت استاد ارجمند، آیت‌ا... مرتضی مطهری، می‌خواهیم فرازهایی از دیدگاه‌ها و نظرات وی را در باب مسئله حجاب مرور کنیم و همزمان، از رویکرد وی درباره امر به معروف و نهی از منکر که در روزگار ما، با مسئله حجاب، تلازم آشکاری یافته است – و البته این به معنای کم‌رنگ شدن ارزش و اعتبار آن در دیگر عرصه‌ها نیست –  سخن بگوییم؛ صحبتی که باید آن را با فرازهایی از بیانات وی در یکی از سخنرانی‌هایش – شب تاسوعای سال 1348- آغاز کنیم؛ بیاناتی که در جلد نخست کتاب ارزشمند «حماسه حسینی» (چاپ سی‌اُم، صفحه 239) جمع‌آوری و منتشر شده‌است.   آگاهی و بصیرت، شرط امر به معروف «یکی از آن ها (لوازم اساسی امر به معروف و نهی از منکر) رشد ، آگاهی و بصیرت است. حالا که من گفتم‌ امر به معروف و نهی از منکر، لابد همه ما خیال کردیم که خوب از این‌جا برویم و امر به معروف و نهی از منکر کنیم. از شما می‌پرسیم: اصلاً من و شما می‌فهمیم که امر به معروف و نهی از منکر چیست و چگونه باید انجام شود؟ تا حالا که امر به معروف و نهی از منکرهای ما در اطراف دکمه لباس و بند کفش مردم بوده‌است، در حول و حوش موی سر و دوخت لباس مردم بوده‌ است! ما اصلاً معروف چه می‌شناسیم که چیست؟ منکر چه می‌شناسیم که چیست؟ ما گاهی معروف‌ها را به جای منکر می‌گیریم و منکرها را به جای معروف. بهتر این‌که ما جاهل‌ها امر به معروف و نهی از منکر نکنیم. چه منکرها که‌ به نام امر به معروف و نهی از منکر به وجود نیامد. آگاهی و بصیرت‌ می‌خواهد، خُبرت و خُبرویّت می‌خواهد؛ دانایی، روان شناسی و جامعه‌شناسی‌ می‌خواهد تا انسان بفهمد که چگونه امر به معروف و نهی از منکر کند، یعنی‌ راه معروف را تشخیص بدهد و ببیند معروف کجاست؟ منکر را تشخیص بدهد، ریشه منکر را به دست بیاورد، از کجا آن منکر سرچشمه می‌گیرد؟ ولهذا، ائمه دین فرموده‌اند: جاهل بهتر است امر به‌ معروف و نهی از منکر نکند؛ چرا؟ «لأنَّهُ مِا یُفسِدُهُ أَکْثَرُ مِمّا یُصلِحُهُ»؛ چون جاهل هنگامی که امر به معروف و نهی از منکر می‌کند، می‌خواهد بهتر کند بدتر می‌کند و چقدر در این زمینه مثال‌ها زیاد است.» وظیفه‌ای که ساقط نمی‌شود «شاید شما بگویید ما جاهلیم، پس امر به معروف و نهی از منکر از ما ساقط شد! جواب شما را داده‌اند ... از یکی از معصومین(ع) می‌پرسند: بعضی از مردم جاهل هستند، در روز قیامت با این‌ها چگونه عمل می‌شود؟ می‌فرماید: در آن روز ... شخصی را می‌آورند و می‌گویند: تو چرا عمل نکردی؟ می‌گوید نمی‌دانستم، نمی‌فهمیدم! می‌گویند: ... نمی‌دانم، نمی‌فهمم هم عُذر شد؟! خدا عقل را برای چه‌ آفریده‌است؟ برای این‌که بفهمی، موشکافی کنی، بروی کاوش کنی، تحقیق‌ کنی. تو باید از آن کسانی باشی که نه تنها اوضاع زمان خودت را درک‌ بکنی، بلکه باید آینده را هم بفهمی و درک بکنی.» چند نکته قابل توجه به عنوان مقدمه با توجه به سخنان استاد شهید و توجه به موضوع امر به معروف و نهی از منکر، به مثابه مقدمه ما در طرح دیدگاه‌های وی درباره حجاب و دلایل مربوط به ضرورت حفظ آن در جامعه که در ادامه بحث خواهد آمد، می‌توان چند نکته مهم و قابل طرح را با اتکا به بیانات و نوشته‌های استاد شهید مرتضی مطهری، مد نظر قرار داد: نخست – امر به معروف و نهی از منکر، ضامن بقای اسلام و «علّت مُبقیه» آن است و اگر این اصل وجود نداشته‌باشد، اسلامی هم وجود نخواهد داشت. بنابراین، در ضرورت انجام آن تردیدی نیست و جهل درباره کیفیت این واجب شرعی، آن را از عهده فرد مسلمان ساقط نمی‌کند. دوم – واجب امر به معروف و نهی از منکر، دو رُکن اساسی دارد که اولین رُکن آن، «آگاهی و بصیرت» است. فردی که قرار است امر به معروف و نهی از منکر کند، باید از اقدام خود، تأثیر و کیفیت آن، آگاهی دقیق و درستی داشته‌باشد و بلکه موظف است این آگاهی و بصیرت را به اندازه کافی، به دست آورد. سوم – در فریضه امر به معروف و نهی از منکر، به ویژه در نهی از منکر که در بحث ما در مسئله حجاب، مدخلیّت دارد، ضرورت، انزجار و نفرت از منکر است و نه نفرت از فاعل آن. شهید مطهری در باب مرحله نخست امر به معروف و نهی از منکر، یعنی «هَجر و اِعراض» به صراحت می‌گوید: «اولین درجه و مرتبه نهی از منکر هجر و اعراض است ، یعنی وقتی‌ شما فرد یا افرادی را می‌بینید که مرتکب منکراتی می‌شوند‌ ... به عنوان مبارزه با او (نه مبارزه با شخص او، بلکه مبارزه با کار زشت او) و برای این‌که او را از کار زشتش باز دارید، از او اعراض می‌کنید، وی را مورد هَجر قرار می‌دهید؛ یعنی با او قطع رابطه می‌کنید»؛ اما در همان حال، تأکید می‌کند که «البته‌ انسان باید در باب امر به معروف و نهی از منکر منطق به کار ببرد، عمل‌ او منطبق با منطق باشد. این در موردی است که اگر شما با آن شخصی که با او صمیمیت دارید قطع رابطه کنید و به او سردی نشان دهید، این عمل‌ شما برای او تنبیه باشد و تنبیه تلقی شود. یعنی تحت یک زجر و شکنجه روحی قرار گیرد و این عمل شما در جلوگیری از کار بد او تاثیر داشته‌ باشد و الّا مواردی هم هست که کسی ... مبتلا به عادت زشتی شده و رابطه او با شما روی عادتی است که از گذشته داشته. چه بسا از این که شما با او قطع رابطه کنید[استقبال کند و به دنبال منکر یا عادت زشتی که داشت برود].»بنابراین، از منظر و نگاه شهید مطهری، فرایند امر به معروف و نهی از منکر، محدود در یک سلسله اقدامات خاص نیست و با توجه به شرایط و احوال، بر اساس بصیرت فرد آمر به معروف و ناهی از منکر، باید تغییر کند و به روزرسانی شود؛ توجه به موقعیت و نیز، اتکا بر اصل «مهربانی» با دیگران، از اصولی است که استاد شهید آن ها را برای انجام فریضه امر به معروف و نهی از منکر ضروری می‌داند. چهارم: در منظر شهید مطهری، توجه به یک نکته مهم دیگر، در انجام فریضه امر به معروف و نهی از منکر موضوعیت دارد و آن شروع این اقدام از خود است. فردی که می‌خواهد امر به معروف یا نهی از منکر کند، خود باید عامل آن معروف و رویگردان از آن منکر باشد. استاد شهید با استناد به خطبه 129 نهج‌البلاغه، از قول امیرمؤمنان(ع) می‌گوید: «خدا لعنت کند آن مردی که امر به معروف می‌کند و خودش بر خلاف آن معروف عمل می‌کند و آن مردی که نهی از منکر می‌کند و خودش همان منکراتی را که نهی می‌کند، مرتکب می‌شود.»  «مسئله حجاب»؛ ورود به عرصه آگاهی و بصیرت پس از این مقدمه نسبتاً مفصل، اما اجمالی و ضروری درباره امر به معروف و نهی از منکر که در باب ترویج و تبلیغ حجاب، دانستن آن ضروری به نظر می‌رسد، باید به دیدگاه‌های مربوط به چرایی ضرورت حجاب در آموزه‌های دینی ورود کنیم؛ یعنی به بحث آگاهی و بصیرت در مسئله حجاب وارد شویم؛ موضوعی که شهید مطهری، آن را به تفصیل و با جزئیات بسیار، در کتاب ارزشمند «مسئله حجاب» مورد توجه قرار داده‌است. دیدگاه‌های شهید مطهری در این عرصه، شامل مقدمات و جزئیات بسیاری است، اما شاید بتوان اصل و اساس آن را در تنویر افکار عمومی، در چهار عاملی خلاصه کرد که وی ذیل عنوان «سیمای حقیقی مسئله حجاب» بررسی و ارزیابی کرده است. رویکرد استاد در این بحث، کاملاً منطقی و اقناعی است و دانستن محتوای آن‌ضرورت دارد؛ هم برای کسانی که قصد ورود به فضای امر به معروف و نهی از منکر را در عرصه حجاب دارند و هم برای گروهی که اطلاعاتشان درباره زمینه‌های عقلی و فکری این واجب شرعی محدود است و بر همین اساس، آن را «محدودیت» می‌شمارند. بیان شهید مطهری در طرح «مسئله حجاب»، بیانی بی‌تعارف و صریح است؛ او می‌نویسد: «حقیقت امر این است که در مسئله پوشش – و به اصطلاح عصر اخیر حجاب – سخن در این نیست که آیا زن خوب است پوشیده در اجتماع ظاهر شود یا عریان؟ ... [بلکه مسئله این است] که آیا مرد باید حق داشته‌باشد که از هر زنی، در هر محفلی، حداکثر تمتّعات را به استثنای زنا، ببرد یا نه؟ اسلام که به روح مسائل می‌نگرد، جواب می‌دهد: خیر، مردان فقط در محیط خانوادگی و در کادر قانون ازدواج و همراه با یک سلسله تعهدات سنگین، می‌توانند از زنان به عنوان همسران قانونی کامجویی کنند.» استاد مطهری به این ایراد عمده که برخی به بهانه دلسوزی، ضرورت حجاب را نوعی محکومیت یا اسارت برای زن فرض می‌کنند، این‌گونه پاسخ می‌دهد و تصریح می‌کند: «آن‌که در این مسئله (مسئله حجاب) ذی‌نفع است [و باید محدود شود]، مرد است، نه زن» و در واقع، مسئله اصلی حفاظت از حق زن است نه تحمیل تکلیف مالایطاق بر او. استاد شهید مرتضی مطهری، با این مقدمه، به پرسش ضرورت وجود حجاب در جامعه، ذیل چهار دلیل، چنین جواب می‌دهد: نخست: آرامش روانی – استاد مطهری با اتکا به تجربه بشری و پژوهش‌هایی که توسط محققان سراسر دنیا انجام گرفته‌است، غریزه جنسی را، غریزه‌ای «دریاصفت» و نیرومند معرفی می‌کند که «هر چه به آن بیشتر خوراک بدهند، شعله‌ورتر می‌شود.» وی تصریح دارد: «روح بشر فوق‌العاده تحریک‌پذیر است. اشتباه است که گمان کنیم تحریک‌پذیری روح بشر محدود به حد خاصی است و از آن پس آرام می‌گیرد ... از طرفی تقاضای نامحدود، خواه ناخواه انجام‌نشدنی است و همیشه مقرون است به نوعی احساس محرومیت. دست نیافتن به آرزوها به نوبه خود، منجر به اختلالات روحی و بیماری‌های روانی می‌شود.» افزون بر این‌ها، استاد مطهری معتقد است که بی‌توجهی به مسئله حجاب در جامعه، علاوه بر آشفتگی روانی افراد، به آشفتگی روانی خانواده‌ها می‌انجامد و به احساس امنیت آن ها در حریم خانواده نیز، آسیب می‌زند و می‌تواند زمینه را برای کم‌فروغ کردن این نهاد بنیادین و در پی آن، آسیب خوردن همه ارکان جامعه، فراهم کند که در جزئیات آن در ادلّه بعدی، به تفصیل بررسی می‌شود. دوم: استحکام پیوند خانوادگی – استاد شهید، رعایت حجاب را در جامعه، یکی از مقدمات محدود شدن «استمتاعات و التذاذهای جنسی» به محیط خانواده می‌داند و آن را از اسباب استحکام پیوند ازدواج می‌شمرد. وی تأکید می‌کند: «فلسفه پوشش و منع کامیابی جنسی از غیر همسر مشروع، از نظر اجتماع خانوادگی این است که همسر قانونی شخص از لحاظ روانی عامل خوشبخت کردن او به شمار برود؛ در حالی که در سیستم کامیابی [که در آن با کنار گذاشتن حجاب و رو آوردن به بی‌بند و باری، لذت بردن از غیر همسر، به استثنای مقوله زنا، رواج می‌یابد،] همسر قانونی از لحاظ روانی یک رقیب و زندانبان به شمار می‌رود و در نتیجه، کانون خانوادگی بر اساس دشمنی و نفرت پایه‌گذاری می‌شود»؛ آن‌گاه می‌افزاید: «در قدیم یکی از شیرین‌ترین آرزوهای جوانان ازدواج بود. جوانان پیش از آن‌که به برکت دنیای اروپا، کالای زن این همه ارزان و فراوان شود، شب زفاف را کم از تخت پادشاهی نمی‌دانستند.» شهید مطهری معاشرت‌های بی‌بند و بار و بی‌توجهی به مسئله حجاب را یکی از عوامل رنگ باختن اهمیت ازدواج و تشکیل خانواده در جامعه می‌داند و معتقد است که چنین رویه‌ای باعث سست شدن پیوند ازدواج و افزایش طلاق در جامعه می‌شود و این عقیده را مستند به پژوهش‌هایی می‌کند که در مراکز مطالعات اجتماعی غرب انجام گرفته‌است. سوم: استواری اجتماع – یکی از نکات بسیار مهم درباره ضرورت توجه به مسئله حجاب و پوشیدگی، نقش این اقدام در استواری جامعه است. شهید مطهری در این‌باره می‌نویسد: «برعکس آن‌چه که مخالفان حجاب خرده‌گیری کرده‌ و گفته‌اند: حجاب موجب فلج کردن نیمی از افراد اجتماع است، [اتفاقاً] بی‌حجابی و ترویج روابط آزاد جنسی موجب فلج کردن نیروی اجتماع است»، آن‌گاه تأکید می‌کند: «آن‌چه موجب فلج کردن نیروی زن و حبس استعدادهای اوست، حجاب به صورت زندانی کردن زن و محروم ساختن او از فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی است و در اسلام چنین چیزی وجود ندارد. اسلام نه می‌گوید که زن از خانه بیرون نرود و نه می‌گوید [که زن] حق تحصیل علم و دانش ندارد ... اسلام هرگز نمی‌خواهد که زن بیکار و بی عار بنشیند و وجودی عاطل و باطل بار آید. پوشانیدن بدن به استثنای وجه و کفین، مانع هیچ‌گونه فعالیت فرهنگی یا اجتماعی یا اقتصادی نیست. آن‌چه موجب فلج کردن نیروی اجتماع است، آلوده کردن محیط کار به لذت‌جویی‌های شهوانی است.» چهارم: ارزش و احترام زن – استاد شهید مطهری، با توجه به این نکته که «حریم نگه داشتن زن میان خود و مرد یکی از وسایلی بوده‌است که زن [در طول تاریخ و با آگاهی از تأثیر آن] برای حفظ مقام و موقع خود در برابر مرد، از آن استفاده کرده‌است»، توضیح می‌دهد: «اسلام زن را تشویق کرده‌است که از این وسیله استفاده کند؛ اسلام مخصوصاً تأکید کرده‌است که زن هر اندازه متین‌تر و باوقارتر و عفیف‌تر حرکت کند و خود را در معرض نمایش برای مرد نگذارد، بر احترامش افزوده» و در واقع، نگاه به او، از فضای لذت‌جویی و کام‌جویی، به عرصه احترام متقابل انسانی هدایت می‌شود و این مسئله، اسباب افزایش ارزش و احترام زن را در جامعه فراهم می‌کند.     
استاد شهید به روایت تصویر عکس های کمتر دیده شده از  آیت ا... مرتضی مطهری  
لینک منبع خبر
پربازدیدترین‌های روزنامه ها
مورد عجيب خواهران خزعلي (اعتماد) «تغییر دکترین هسته‌ای ایران» بر بستر تنش آوریل (جوان)آشتی مهران مدیری و تلویزیون؟ (خراسان)
سایر اخبار این روزنامه
بحران آب شرب مشهد بر مدار اضطرار موتور ایرانی هواپیما استارت خورد وداع با شهید غیرت صف عادی سازی با دمشق جن‌‌‌‌گیری با تاریخچه‌‌‌‌ای فراتر از سینما شهید مطهری، «امر به معروف» و نیاز امروز ما ایستاده به افتخار «معلم» ماموریت ناتمام در برابر معلمان سوداگران در تور مالیاتی کرسی آزاداندیشی «مسئله حجاب» به میزبانی استاد «مرتضی مطهری» رانندگی با خیال تخت درحال لود! نیویورک تایمز: اکبری جاسوس بریتانیا بود راز جسد دفن شده در پاتوق معتادان! پدیده برنامه‌های چند شبکه‌ای!