الوعده وفا
[ شهروند] تمام جوامع در جهان، به شکل‌های مختلف و در مقاطع متفاوت، فقر را به عنوان مسئله‌ای چند بعدی تجربه کرده یا می‌کنند. فقر، نداشتن توانایی در تامین نیازهای اساسی است و بدون تردید، این ناتوانی در ابعاد مختلف و در سطوح متعدد، بحران‌های شدیدی را موجب می‌شود، به همین دلیل و با توجه به ابعاد گسترده این پدیده، توجه به موضوع فقرزدایی و گسترش عدالت چه در مقطع جهانی و چه در سطح جوامع از اهمیت دوچندان برخوردار است. در ایران نیز فقرزدایی و عدالت‌گستری همواره یکی از سیاست‌های کلان جمهوری اسلامی بوده و تاکنون نیز اقدامات بسیار مهمی در این‌خصوص به‌ویژه در دولت سیزدهم در سراسر کشور انجام شده است. در این گزارش به مهم‌ترین این تلاش‌ها و دستاوردها طی دو سال گذشته نگاهی داشته‌ایم.
افزایش مستمری مددجویان تحت پوشش کمیته امداد و سازمان بهزیستی کشور
از اقدامات بسیار مهمی که دولت سیزدهم برای فقرزدایی و گسترش عدالت در سراسر کشور انجام داده، می‌توان به افزایش مستمری مددجویان تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی(ره) و سازمان بهزیستی کشور به میزان ۹۰درصد طی دو سال گذشته و افزایش ۳۰درصدی آن در سال ۱۴۰۳ اشاره کرد. با این اقدام میانگین مستمری مددجویان از ۶۰۰هزار تومان در سال ۱۴۰۰ به یک‌میلیون و ۶۴۰هزار تومان در سال ۱۴۰۳ افزایش می‌یابد.
آنطور که داود منظور، معاون رئیس‌جمهوری و رئیس سازمان برنامه‌وبودجه، می‌گوید: «کمک‌هزینه‌های معیشتی ویژه افراد کمیته امداد و سازمان بهزیستی هر ماه افزون‌بر پنج همت است و با اینکه سال گذشته مستمری مددجویان کمیته امداد و بهزیستی ۴۰درصد رشد کرد، امسال نیز مجدد، ۳۰درصد رشد کرده است تا این گروه خاص مورد توجه قرار گیرند.»
مرتضی فیروزآبادی، معاون اشتغال و خودکفایی کمیته امداد امام خمینی(ره) نیز با اشاره به تصویب افزایش ۳۰درصدی مستمری‌ها می‌گوید: «در حال حاضر، حدود ۲میلیون و ۳۶۲هزار خانوار تحت پوشش کمیته امداد خمینی(ره) هستند که ۸۷درصد آنها در سه دهک پایین و ۹۶درصد در پنج دهک پایین قرار دارند.»
فیروزآبادی تاکید می‌کند: «به طور کلی، خدمات کمیته امداد امام خمینی(ره) بر محور توانمندسازی استوار است و در سال‌های اخیر، رویکرد اصلی این نهاد امدادی، توانمندسازی خانواده‌های تحت پوشش بوده است و در این زمینه خدمت اشتغال، مسکن، جهیزیه برای نوعروسان، حمایت‌های تحصیلی از فرزندان، مشاوره خانواده، کمک‌هزینه‌های درمانی و... به خانواده‌های تحت پوشش این نهاد امدادی ارائه می‌شود.»
معاون اشتغال و خودکفایی کمیته امداد امام خمینی(ره) ادامه می‌دهد: «در سه سال اخیر، دولت سیزدهم و مجلس یازدهم توجه ویژه به اقشار تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی(ره) داشته‌اند و در این سال‌ها مستمری افزایش قابل توجهی داشته است.»
اختصاص ۴۷ همت تسهیلات اشتغالزایی، توانمندسازی و احداث مسکن به مددجویان
اختصاص ۴۰ همت تسهیلات اشتغالزایی در سال ۱۴۰۲ برای توانمندسازی مددجویان و همچنین اختصاص هفت همت طی سال‌های ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ برای احداث مسکن مددجویان نیز بخش دیگری از طرح‌های فقرزدایی انجام‌شده است. با این اقدام حدود ۱۰۰هزار مسکن برای مددجویان احداث و به آنها تحویل شده است.
اقدامی که سیدابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهوری، طی روهای اخیر و در آیین واگذاری ۳۳هزار و۸۶۳ واحد مسکونی به مددجویان تحت پوشش کمیته امداد آن را از جمله خبرهای خوب و امیدآفرین دانست و با بیان اینکه «دولت برای تحقق این وعده که مددجوی فاقد مسکن در کمیته امداد امام خمینی(ره) نداشته باشیم، ساخت مسکن برای مددجویان را 44درصد افزایش داد و لذا دولت صادق‌الوعد است»، بر تلاش مضاعف مسئولان برای تسریع در تکمیل پروژه‌های نهضت ملی مسکن تاکید کرد.
برقراری بیمه رایگان پایه درمان حدود ۳۲میلیون نفر
از دیگر اقدامات مهم دولت سیزدهم در دو سال گذشته، برقراری بیمه رایگان پایه درمان حدود ۳۲میلیون نفر جمعیت ساکن مناطق روستایی، عشایری و شهرهای زیر 20هزار نفر، مددجویان تحت پوشش نهادهای حمایتی و خانوارهای فاقد بیمه پایه درمان در پنج دهک اول درآمدی، رایگان‌شدن هزینه درمان بستری افراد سه دهک پایین درآمدی و مددجویان تحت پوشش در مراکز درمانی دولتی و اجرای برنامه کاهش سوءتغذیه کودکان زیر پنج سال در خانوارهای دهک یک تا هفت درآمدی به تعداد ۱۳۰هزار نفر با اختصاص مبلغ ماهانه یک‌میلیون تومان برای هر کودک است.
بهرام عین‌اللهی، وزیر بهداشت، می‌گوید: «در حال حاضر، ۲۰میلیون ایرانی در شهرهای زیر ۲۰هزار نفر جمعیت و ۱۲میلیون نفر نیز در دو دهک پایین جامعه از بیمه رایگان سلامت برخوردار شدند و خدمات خوبی از مراکز درمانی به‌خصوص بیمارستان حضرت مهدی(عج) دریافت می‌کنند.»
افزایش ۱۰۰درصدی اعتبارات یارانه نگهداری و توانبخشی معلولان طی 2 سال گذشته
از دیگر اقدامات دولت در دو سال اخیر می توان به افزایش ۱۰۰درصدی اعتبارات یارانه نگهداری و توانبخشی معلولان طی سال‌های ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲، افزایش از ۳۵۰۰میلیارد تومان در سال ۱۴۰۱ به ۶۹۰۰میلیارد تومان در سال ۱۴۰۲ و افزایش ۵۰درصدی سرانه بیمه تکمیلی درمان ایثارگران در سال ۱۴۰۲ نسبت به سال ۱۴۰۱ با اختصاص ۱۱ همت اشاره کرد. ایجاد صندوق بیماری‌های خاص و صعب‌العلاج با اختصاص ۱۲ همت اعتبار طی دو سال گذشته برای حمایت از هزینه درمان بیماران صعب‌العلاج و خاص نیز در سال‌های اخیر انجام شده است.
حسین رنجبران، معاون توسعه مدیریت و منابع سازمان بیمه سلامت ایران، با اشاره به تشکیل صندوق بیماری‌های خاص و صعب‌العلاج در سال گذشته با تلاش و همکاری نزدیک دولت و مجلس می‌گوید: «اساسنامه این صندوق به تایید هیأت وزیران رسید که سازمان بیمه سلامت به صورت جدی شکل‌گیری آن را پیگیری کرد. در نتیجه، سال گذشته ۵هزار میلیارد تومان و امسال هم ۷هزار میلیارد تومان برای این صندوق در نظر گرفته شد.»
به گفته رنجبران، پیشنهاد سازمان بیمه سلامت ایران برای صندوق بیماری‌های خاص و صعب‌العلاج در سال ۱۴۰۳ مبلغ ۱۸هزار میلیارد تومان است تا افراد نیازمند از خدمات مناسب‌تری بهره‌مند شوند.
معاون توسعه مدیریت و منابع سازمان بیمه سلامت ایران با اشاره به خدمات صندوق بیماری‌های خاص و صعب‌العلاج اضافه می‌کند: «در حال حاضر، در این صندوق تعداد بیماری‌های تحت پوشش به ۱۰۷ بسته خدمتی رسیده، به‌طوری که در گذشته فقط پنج بیماری تحت پوشش بوده و این موضوع مثالی از گسترش چتر بیمه‌ای در سازمان بیمه سلامت ایران است. البته تلاش سازمان بیمه سلامت افزایش پوشش تعداد اقلام دارویی و خدمات جدیدتر در بسته‌های خدمتی به بیماران است.»
اجرای طرح کالابرگ الکترونیک برای ۷ دهک پایین درآمدی جامعه
بخش دیگری از اقدامات دولت سیزدهم، اجرای طرح کالابرگ الکترونیک برای هفت دهک پایین درآمدی جامعه به منظور حفظ قدرت خرید به قیمت شهریور ۱۴۰۱ است. به گفته وزیر کار، دولت نیز مکلف است سازوکار ارائه کالابرگ را تقویت کند اجرای طرح‌های محرومیت‌زدایی در روستا‌ها و مناطق محروم با تخصیص اعتبارات محرومیت‌زدایی در سال‌های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲ از محل هدفمندسازی یارانه‌ها با احداث مدارس، راه روستایی، آب روستایی، مراکز بهداشت روستایی و آبخیزداری و همچنین پرداخت منظم یارانه نقدی اقشار مختلف و کمک‌معیشت ماهانه خانواده‌های تحت پوشش کمیته امداد و بهزیستی و افزایش یارانه نقدی افراد یارانه‌بگیر از ۴۵هزارو۵۰۰ تومان به ۴۰۰هزار تومان برای سه دهک پایین درآمدی و ۳۰۰هزار تومان برای سایر دهک‌ها نیز بخش دیگری از کارهای انجام شده به منظور فقرزدایی در دو سال اخیر است.
علیرضا عسگریان، معاون رفاهی وزیر تعاون، کار و امور اجتماعی، با اشاره به اضافه‌شدن دو دهک درآمدی 6 و 7 به طرح کالابرگ الکترونیکی با یارانه مضاعف می‌گوید: «تا امروز و با ورود این دو دهک جدید به طرح، تعداد جمعیت تحت پوشش در کشور به ۶۱میلیون نفر می‌رسد که افزایش چشمگیری است. این در حالی است که قانون ما را مکلف کرده که طرح کالا برگ الکترونیکی را تا سقف پنج دهک کم‌درآمد جامعه اجرا کنیم.»
پیش‌بینی ادامه طرح کالابرگ در بودجه سال ۱۴۰۳
داود منظور، معاون رئیس‌جمهوری و رئیس سازمان برنامه‌وبودجه نیز درباره این طرح می‌گوید: «هدف طرح کالابرگ الکترونیکی عدم‌احساس افزایش قیمت ۱۱ قلم کالای اساسی در سفره مردم است که به هفت دهک به‌ازای هر نفر ۲۲۰هزار تومان پرداخت می‌شود، ضمن اینکه مجموعه یارانه‌هایی که در سایر قالب‌ها داده شده و به سفره مردم ختم می‌شود که یارانه خرید تضمینی گندم و آرد و نان است که ۲۰۰ همت در سال‌جاری بابت این امر هزینه خواهد شد.»
رئیس سازمان برنامه‌وبودجه درباره اینکه آیا این طرح ادامه‌دار می‌شود یا خیر، توضیح می‌دهد: «با اطلاع‌رسانی‌هایی که انجام گرفت، طرح کالابرگ بیشتر مورد توجه مردم قرار گرفت و ما شاهد استقبال بیشتر مردم از این طرح هستیم. در این مرحله که از بهمن‌ماه شروع شده و تا اردیبهشت ادامه دارد، منابع به صورت کامل تامین شده است. برای ادامه طرح کالابرگ در بودجه سال ۱۴۰۳ نیز پیش‌بینی‌هایی کردیم که در مجلس در حال رسیدگی است. با توجه به کمکی که طرح کالابرگ به هفت دهک اول می‌کند، علاقه‌مند هستیم که این طرح را ادامه دهیم.»
تخصیص ۲۱ همت برای مقابله با آسیب‌های اجتماعی و حمایت از زنان سرپرست خانوار
کاهش حقوق گمرکی و مالیات بر ارزش افزوده کالا‌های اساسی، دارو و شیرخشک در سال ۱۴۰۳ به یک‌درصد، افزایش حداقل حقوق کارکنان دولت به ۱۰میلیون تومان و افزایش سقف معافیت مالیاتی به ۱۴۴میلیون تومان در سال، افزایش مستمری والدین شهدا، حقوق سربازان، کمک‌معیشت کمیته امداد و بهزیستی بالاتر از رشد سنواتی حقوقی کارکنان و همچنین گسترش دامنه اشخاص تحت پوشش بیمه رایگان به پنج دهک اول هم در سال‌های اخیر عملیاتی شده است.
ایجاد بانک زمان برای ارائه خدمات رایگان به افرادی که نیاز به مراقبت‌های ویژه از جمله نگهداری سالمندان و معلولان دارند، تخصیص ۲۱ همت برای مقابله با آسیب‌های اجتماعی و برقراری نظام حمایتی از زنان سرپرست خانوار و سایر آسیب‌دیدگان در سال ۱۴۰۲ و تامین مسکن حمایتی ویژه خانوارهای کم‌درآمد هم توانسته در زمینه فقرزدایی تاثیرات بالایی داشته باشد.
یکی از مشکلات زنان سرپرست خانوار، موضوع حمایت نهادهای حمایتی است، به همین دلیل هم در سال‌های گذشته تعداد زیادی از آنان در انتظار دریافت خدمات بودند. اما در سال‌های اخیر حمایت‌های جدی از این گروه از جامعه از سوی سازمان بهزیستی و کمک‌های دولت برای توانمندکردن آنان از نظر اقتصادی، مسیر زندگی آنان را تغییر داده است. مهری سادات‌موسوی، معاون سلامت اجتماعی سازمان بهزیستی کشور، در این‌باره می‌گوید: «با پیگیری‌های انجام‌شده، صف انتظار خانواده‌های نیازمند و زن سرپرست خانوار پشت نوبت دریافت خدمات حذف شده است.» او اضافه می‌کند: «طرح پایش وضعیت توانمندی خانوارهای تحت پوشش از سال گذشته با همکاری معاونت راهبردی و توسعه خدمات بهزیستی آغاز شده که با استفاده از نتایج این پایش، توفیق دولت و بخش غیردولتی در تحقق اهداف رفاه اجتماعی کشور مضاعف و مسیر برای توانمندسازی و خروج از چرخه حمایتی هموارتر می‌شود.»
اجرای برنامه پزشک خانواده در تمام شهرهای زیر ۲۰هزار نفر مناطق روستایی
دولت سیزدهم همچنین مقابله با تبعیض و برقراری عدالت اجرای برنامه پزشک خانواده و نظام ارجاع در تمام شهرهای زیر ۲۰هزار نفر و مناطق روستایی و ۲۷میلیون نفر از ساکنان شهرهای بالای ۲۰هزار نفر با هدف دسترسی عادلانه به خدمات بهداشتی و درمانی را در سیاست‌های خود قرار داده است. راه‌اندازی ۱۶هزار تخت بیمارستانی و ۳هزار واحد بهداشتی طی دو سال گذشته و افزایش ظرفیت پذیرش دانشجویان پزشکی، دندانپزشکی و داروسازی به منظور تامین نیاز مناطق محروم نیز از اقدامات دولت بوده است.
تحصیل دانش‌آموزان تیزهوش در دهک‌های یک تا چهار در مدارس سمپاد سراسر کشور و توزیع شیر در مدارس در مناطق محروم و حاشیه شهر‌ها نیز رایگان شد. تخصیص کمک‌هزینه معیشتی و رفاهی به سرایداران مدارس و افزایش حق اولاد و عائله‌مندی کارکنان دولت مطابق با قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت نیز از دیگر اقدامات دولت در این مدت بوده است. همچنین ۱۰۰ همت تسهیلات قرض‌الحسنه نظام بانکی برای پرداخت به بخش اشتغال خرد و خانگی با اولویت مناطق محروم و حداقل ۱۰۰ همت تسهیلات قرض‌الحسنه برای ازدواج، فرزندآوری، ایثارگران و... اختصاص یافت.
اخذ مالیات از خانه‌ها و خودرو‌های لوکس و متناسب‌سازی حقوق بازنشستگان با شاغلان هم‌تزار خود در طول اجرای برنامه از اقدامات دولت سیزدهم است. همچنین دولت سیزدهم برای مقابله با فساد و ایجاد شفافیت، تامین ارز ترجیحی دارو و ملزومات پزشکی و پرداخت آن از طریق سازمان‌های بیمه‌گر پایه سلامت به مصرف‌کننده نهایی از طریق سازمان‌های بیمه‌گر پایه را اصلاح کرد.
تقویت سازمان بازرسی کل کشور برای دسترسی به داده‌ها و سامانه‌های دستگاه‌های اجرایی
اجرای قانون حدنگار با ثبت اطلاعات وتمام اطلاعات حدنگاری از جمله اطلاعات نقشه‌ها و اسناد مالکیت حدنگار و سایر اطلاعات ثبتی، حقوقی و توصیفی تمام املاک و عارضه‌های طبیعی کشور و ایجاد حساب واحد خزانه و تمرکز اعتبارات و ردیف‌های درآمدی و هزینه‌ای دستگاه‌های اجرایی در حساب‌های خزانه نزد بانک مرکزی، تقویت سازمان بازرسی کل کشور برای دسترسی به داده‌ها و سامانه‌های دستگاه‌های اجرایی به منظور نظارت هوشمند و حکمرانی داده‌محور نیز از اقدامات دولت سیزدهم بود.دولت همچنین نظام شفافیت و انتشار عمومی صورت‌های مالی شرکت‌های دولتی و یکپارچه‌سازی اطلاعات و داده‌های نظام اداری کشور را با هدف پیشگیری از فساد و تقویت حکمرانی داده‌محور ایجاد و طرح پرداخت اعتباری بودجه برای جلوگیری از رسوب وجه نقد در حساب دستگاه‌ها را اجرا کرد.
پیش‌بینی طرح پرداخت به ذی‌نفع نهایی برای کنترل بودجه و تخصیص بهینه اعتبارات و اتخاذ تمهیدات لازم برای اصلاح ناترازی بانک‌ها و برخورد با بانک‌های ناسالم نیز از اقدامات این دولت بود. تقویت قدرت نظارتی بانک مرکزی بر بازار پول و ارز و تکمیل بانک‌های اطلاعاتی در حوزه مقابله با قاچاق کالا و ارز و کشف جرایم و تخلفات و توسعه و تکمیل زیرساخت ابری یکپارچه دولت برای اتصال مراکز داده و تقویت حکمرانی داده‌محور و راه‌اندازی سامانه مودیان مالیاتی با هدف افزایش شفافیت اطلاعات مالیاتی و جلوگیری از فرار مالیاتی از طرق مختلف از جمله صدور صورت‌حساب‌های تقلبی یا صوری نیز از سیاست‌های کلان این دولت بود.
رفع محرومیت؛ ضرورت شناخت صورت‌مسئله و برنامه‌ریزی متناسب با اقتضائات بومی
تعهد برای زدودن محرومیت از چهره جامعه از مهم‌ترین تعهدات دولت‌ها در سراسر دنیاست و آنها به عنوان بزرگ‌ترین نهاد حقوقی متولی فقرزدایی، جهت رفع آن، راهکارهای متنوعی را متناسب با شرایط ویژه اقتصادی، سیاسی و اجتماعی جوامع و به فراخور نیازهای افراد اتخاذ و اجرا می‌کنند. در ایران نیز رفع فقر و محرومیت یکی از مهم‌ترین مسائل و دغدغه‌های نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران و قوانین و اسناد بالادستی است و تاکنون نیز برنامه‌ها و راه‌حل‌های فراوانی توسط دولت‌ها به منظور حفظ کرامت انسانی و عدالت‌گستری در کشور ارائه شده، چراکه قانون اساسی تکلیف سنگینی را برای دولت و حکومت در میدان اصلاح مناسبات اقتصادی و ارتقای کیفیت زندگی و سطح معیشت شهروندان تعیین کرده است. ادای این تکلیف، اجرای راهکارهای مرتبط با آن و درنهایت، رسیدن به جامعه‌ای با کمترین جمعیت زیر خط فقر نیز در اولین قدم، مستلزم شناخت کامل صورت مسئله است. این نکته را نیز نباید از نظر دور داشت که اگر برنامه‌های مقابله با نابرابری متناسب با اقتضائات بومی توسط دولت به فراخور نیازها و شرایط فرهنگی و اجتماعی جامعه باشد، راه رسیدن به هدف کوتاه‌تر و هموارتر خواهد شد.
4 اقدام دولت در حوزه رفاه و عدالت اجتماعی
- افزایش یارانه نقدی از 45هزار تومان به 400هزار تومان برای خانواده‌های سه دهک پایین درآمدی و 300هزار تومان برای سایر خانوارها
- افزایش 90درصدی مستمری اقشار کم‌درآمد
- اجرای طرح کالابرگ الکترونیک برای 7 دهک پایین درآمدی
- شناسایی 130هزار کودک دارای لاغری شدید و اختصاص بسته‌های حمایتی به آنها
