روزنامه همدلی
1396/07/13
پانزده سال از مرگ خالق «همسایه‌ها» گذشت پرسشگر بزرگ
حامد داراب : احمد محمود آغازگر یک نسل در داستان‌نویسی بود. او در همان اثر شناخته‌شده‌اش، یعنی «همسایه‌ها» که بعد از چند کار درخشان‌ترش، مانند «غریبه‌ها و پسرک بومی» و «زائری زیر باران» منتشر شد؛ با پایان ناتمام داستان، تا آنجا که به یاد دارم، نخستین کسی بود که راه را برای مخاطب باز گذاشت تا برداشت خود را ارائه دهد. از سویی دیگر، زاویه دید درونی که از نگاه قهرمان اصلی‌اش «خالد» نوشته شده و ادامه آن با روایت اول شخص مفرد و عدم وجود پیچیدگی‌های ساختاری؛ خود به ساختار ویژه‌ای بدل شد که به استناد نظر اغلب منتقدان می‌توان مدعی بود که داستان‌نویسان پس از او از این شیوه به‌عنوان روشی برای نوشتن داستان سود جستند، و همین مهم باعث شد که محمود بر یک نسل داستان‌نویسی ایران تاثیر بگذارد. با این حال کتاب تاثیرگذارش، در همان سال 1353 که از سوی انتشارات «امیرکبیر» با تیراژ محدود به پیشخوان کتاب آمد، به چاپ دوم نرسید و به‌دلیل آنکه حکومت وقت آن را ضد سیاست‌هایش تفسیر کرد ممنوع شد. کتاب در سال 1357 بعد از یک مقدمه که بر آن اضافه شد منتشر شد و باز هم در همان سال، برای همیشه تا امروز به‌دلیل محتوایی که جنسی تفسیر شد؛ ممنوع‌الچاپ ماند.اما احمد محمود از پا ننشست، در 1360 سه‌گانه‌ای را با عنوان «داستان یک شهر» منتشر کرد. او مکان‌ها، ماجراها، احساسات، دریافت‌های ذهنی و تجربه زیستی‌اش از سال‌های زندان و شکنجه را در این سه‌گانه ارائه داد. خودش سال‌ها بعد در مصاحبه‌ای گفته است:«حسش کردم. درد را، شکست را، سکون را و مردم بندرلنگه را که انگار به دنیای دیگری تعلق داشتند، همه را خوب حس کردم. در زندان‌های متعددی بودیم تا رسیدیم به بندرلنگه، اجازه نداشتیم یادداشت کنیم». محمود به‌درستی و با روایتی ظریف توانسته در این اثر تجربه زیستی‌اش را از سال‌های 1333 تا 1336 یعنی پرتنش‌ترین سال‌های تاریخ سیاسی ایران، روایت کند. روایتی نفس‌گیر که خود به گذاره‌ای از صفحات تاریخ بدل شده است. اوضاع پس از کودتای 28 مرداد و پاک‌سازی ارتش شاهنشاهی، موضوع اساسی این اثر است. اما توانایی نویسنده در آنکه داستانی سیاسی ننویسد در این سه‌گانه به‌خوبی هویداست. محمود یک اثر ادبی می‌آفریند، اگرچه روایت خود را از اوضاع سیاسی وام می‌گیرید. می‌توان نوشت که این دومین مولفه‌ای است در ادبیات محمود، که به نویسندگان هم‌نسل و پس از خودش نشان می‌دهد چگونه می‌توان داستانی از سیاست نوشت بی‌آن‌که داستان سیاسی تولید کرد.
اما در 1369 «دیدار» را منتشر می‌کند. مجموعه سه داستان از محمود، که در آن راویان «همسایه‌ها» و «داستان یک شهر» از تبعید بازمی‌گردند. ایجاد قرابتی بینا‌متنی، که در ادبیات داستانی ما تا آن روز بی‌سابقه می‌نمود. اینکه راویان یک نویسنده در دو داستانش در سال‌های گذشته در داستان جدیدش بازگردند و در عین حال نویسنده نه روایتی دنباله‌دار از گذشته که داستانی جدید نیز خلق کند.
اما کار بزرگ احمد محمود درواقع این است که او در «همسایه‌ها» با بلوغ جسمانی خالد، و رابطه‌اش با «بلور خانم» و بعد حضور خالد در میان جامعه و سپس رشد اجتماعی و سیاسی روند فهم و بلوغ اجتماعی را نشانه می‌رود. وقتی که با حضور «سیه چشم» نگاه خالد به جنسیت متفاوت و مبارزه اجتماعی برایش مهم میشود و در «داستان یک شهر» تاوانی روایت میشود که خالدِ «همسایه‌ها» حالا باید به مبارزه‌اش بپردازد و سپس این پرسش را مطرح می‌کند که آیا مبارزه برای مردمی که هیچ درکی از آزادی ندارند درست است؟ کسی که درکی از آزادی نداشته باشد پس مفهوم کودتا را نیز نفهمیده، از این نگاه دولت کودتا چیزی از او نگرفته، و دست آخر این سوال را مطرح می‌کند که آیا راوی از مردم خویش درک درستی داشته است؟ پرسش‌هایی که درواقع خود نویسنده را نشانه گرفته است و رابطه نویسنده و مردم زمانه‌اش را. این پرسش بزرگ محمود است که هنوز پس از 15 سال از درگذشتش، رابطه نویسنده و اجتماع را دربر‌می‌گیرد.
سایر اخبار این روزنامه
سال‌هاست که «روز جهانی معلم» از سوی وزارت آموزش وپرورش مورد بی‌مهری قرار می‌گیرد
رئیس قوه قضاییه: شایعات اخیر در مورد خانواده‌ام ارزش پاسخ‌گویی ندارد
پانزده سال از مرگ خالق «همسایه‌ها» گذشت پرسشگر بزرگ
مقام معظم رهبری در دیدار رییس‌‌جمهوری ترکیه: رژیم صهیونیستی به‌دنبال ایجاد «اسرائیل جدید» در منطقه است
یک حکایت از یک جامعه؛ از یک مردم فریدون و سه پسرش
محمدرضا تابش خبر داد؛ اعمال محدودیت‌های جدید برای خاتمی
می‌توان تغییر کرد
روحانی در دیدار با اردوغان: حضور دو قدرت ایران و ترکیه برای برقراری ثبات در منطقه حائز اهمیت است
چهاردهه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی هم‌چنان با بحران هایی مواجه‌ایم که به ما می‌گویند همه مشکلات زیر سر زدوده شدن سیاست واقعی و مسلط شدن کسانی است که به آن‌ها می‌گویند کارشناس
مقام معظم رهبری در دیدار رییس‌‌جمهوری ترکیه: رژیم صهیونیستی به‌دنبال ایجاد «اسرائیل جدید» در منطقه است
آگهی فروش نوزاد
روحانی در دیدار با اردوغان: حضور دو قدرت ایران و ترکیه برای برقراری ثبات در منطقه حائز اهمیت است
