روزنامه شرق
1396/09/02
3 سناریوی پیشِروی اوپک
با نزدیکشدن زمان جلسه کنفرانس اوپک در 30 نوامبر 2017 میلادی (9 آذر 1396) توجه ناظران و تحلیلگران بازارهای نفت و انرژی به این اجلاس مهم و تأثیر آن بر بازارهای نفت معطوف شده است. ازآنجاکه مانند سال قبل علاوه بر کشورهای عضو اوپک 11 کشور مهم تولیدکننده نفت غیراوپک مانند روسیه، جمهوری آذربایجان، مکزیک، قزاقستان و... نیز در اتخاذ تصمیمهای این کنفرانس و سپس اجرای آنها مشارکت دارند، بنابراین کنفرانس 173 اوپک را میتوان از نظر تأثیر احتمالی این کنفرانس بر بازار نفت، اجلاس مهمی دانست. مذاکرات دوجانبه و چندجانبه برای ایجاد هماهنگیهای لازم قبل از برگزاری این کنفرانس نهتنها بین اعضای اوپک، بلکه کشورهای غیراوپک همراهیکننده بهویژه روسیه که درحالحاضر بزرگترین تولیدکننده نفت خام محسوب میشود، آغاز شده و اظهارنظرهایی نیز از سوی مقامات ذیربط این کشورها منتشر شده است. ظاهرا موضوع اصلی کنفرانس 173 تصمیمگیری برای تمدید موافقت کنفرانس در نوامبر گذشته تا پایان سال 2018 میلادی است. در کنفرانس نوامبر سال گذشته اوپک، بهمنظور اعاده ثبات بازار نفت، تصمیم گرفت تولید خود را از ابتدای سال 2017 برای شش ماه (پایان ژوئن 2017) نسبت به میزان تولید اکتبر سال 2016 به میزان 1.2 میلیون بشکه در روز کاهش دهد (کاهش تولید هریک از اعضای سازمان، به استثنای تولید ایران، لیبی و نیجریه، در حد 4.5 درصد از تولید خود)؛ کشورهای همراهیکننده غیراوپک به رهبری روسیه نیز توافق کردند تولید خود را 600 هزار بشکه کاهش دهند.کمیتهای نیز برای نظارت بر اجرای توافق ایجاد شد که با تشکیل منظم جلسات، پایبندی کشورهای امضاکننده توافق را بررسی و اعلام کند. هدف اوپک در وهله اول کاستن از مازاد موجودی انبارهای نفت و فراوردههای نفتی در سراسر دنیا بود که در اوایل سال 2016 به میزان بسیار بالایی رسیده و تقریبا 400 میلیون بشکه بیشتر از متوسط سطح انبار در پنج سال گذشته بود و این فشار زیادی بر قیمتهای نفت وارد میکرد و بدون کاهش این مازاد ذخایر نفت و فراوردههای نفتی، اعاده ثبات بازار نفت حول قیمتهای منصفانه (مثلا 60 دلار برای هر بشکه در آن زمان) امکان نداشت. خوشبختانه با توجه به میزان بالای پایبندی اعضای اوپک و کشورهای تولیدکننده نفت غیراوپک به اجرای توافق یادشده و سپس تمدید تصمیم یادشده (در کنفرانس قبلی اوپک در تابستان 1396) برای 9 ماه دیگر و تا پایان مارس 2017 (اردیبهشت 1396) از سقوط بیشتر قیمت نفت جلوگیری شد و با تعادل عرضه و تقاضا در بازارهای نفت بهتدریج شاهد اعاده قیمتهای بهتر برای نفت بودهایم. حال با توجه به افزایش قیمتهای نفت در هفتههای اخیر که عمدتا تحت تأثیر مجموعهای از عوامل بنیادی و نیز تحولات سیاسی بهویژه در منطقه خاورمیانه (مانند قطع صادرات نفت از منطقه کرکوک عراق، اعلام کاهش صادرات نفت عربستان از دسامبر سال جاری به میزان 120 هزار بشکه در روز و تحولات سیاسی در عربستان سعودی که با بازداشت گسترده وزرا و سیاستمداران، شاهزادهها و سرمایهداران در آن کشور از یک سو و نیز استعفای نخستوزیر لبنان در عربستان و تنش سیاسی بین دولتهای عربستان و لبنان در موضوع عدم امکان، یا جلوگیری از بازگشت نخستوزیر آن کشور از عربستان به لبنان) پیشآمده است. این سؤال مطرح شده که آیا تمدید توافق سال گذشته اوپک و غیراوپک (کاهش 1.8میلیون بشکه در روز از تولیدات خود) برای یک سال دیگر و تا پایان سال 2018 با افزایش قیمتهای نفت به بالاتر از 60 دلار برای هر بشکه، امکان افزایش تولید نفت از سوی تولیدکنندگان غیرمتعارف نفت در آمریکا و در نتیجه تشدید عدم تعادل بازار نفت در سالهای بعد را فراهم نخواهد کرد؟ و اگر چنین احتمالی وجود دارد آیا کنفرانس اوپک آمادگی بررسی و تصمیمی دراینباره را هم دارد یا خیر؟
شواهدی که امکان افزایش قیمتهای نفت به بالاتر از قیمتهای متعادل بین 55 تا 60 دلار در هر بشکه را ایجاد کرده است، تغییر بازار نفت از وضعیت پسبهین (Contango) به وضعیت پیشبهین
(Backwardation) و نیز گزارشهایی است که از ثبت قراردادهای آتی اختیار برای ماههای آینده به قیمتهای 70 تا 80 دلار در هر بشکه حکایت میکند. از سوی دیگر گزارشهایی وجود دارد که نشان میدهد استمرار قیمت نفت بالای 60 دلار میتواند یک میلیون بشکه نفت خام سبک غیرمتعارف را افزایش دهد؛ بنابراین دلایل قوی برای احتیاط وجود دارد، زیرا تنگترکردن بیشتر بخش عرضه اوپک میتواند در یکی، دو سال آینده موجب افزایش مجدد نفت غیرمتعارف در آمریکا و سقوط اجتنابناپذیر قیمتها همراه با کاهش سهم بازار اوپک شود. در آخرین گزارش چشمانداز نفت اوپک (WOO, 2017) تجدیدنظر درخور توجهی در عرضه نفت خام برای سال جاری میلادی به عمل آمده و عرضه نفت خام برای سال 2017 را که در سال گذشته 95.3میلیون بشکه در روز برآورد شده بود، با افزایشی معادل 1.2 میلیون بشکه در روز به 96.5 میلیون بشکه در روز افزایش دادهاند. دلیل اصلی این تجدیدنظر افزایش پیشبینینشده تولید نفت غیرمتعارف در آمریکا عنوان شده است، اما اگر کارایی تولید نفت خام غیرمتعارف به اندازهای افزایش یافته است که در شرایط قیمتهای زیر 50 دلار تولید آن بیش از یک میلیون بشکه در روز از برآوردهای اولیه فراتر رفته است، میتوان انتظار داشت درصورتیکه قیمتها برای مدتی بالای 60 دلار برای هر بشکه بماند، تولید نفت غیرمتعارف میتواند حتی فراتر رود و همانطورکه گفته شد تولید نفت خام غیرمتعارف در این شرایط میتواند حتی یک میلیون بشکه بیشتر شود؛ اما از سوی دیگر تمدیدنشدن توافق سال گذشته و بازگشت به سطح تولید اکتبر سال قبل با چشمانداز افزایش حدود دو میلیون بشکهای در روز نسبت به سطح تولید کنونی در بهار سال آینده نیز میتواند سقوط قیمتها به حدود اوایل سال 2016 را به دنبال داشته باشد. این یکی از دلایلی است که وضعیت بازار را به وضعیت پیشبهین تبدیل کرده و قیمت نفت شاخص WTI را نسبت به قیمت نفت شاخص برنت و حتی سبد نفتهای اوپک در حالت دیسکانت (تنزیل) قرار داده است. در نشریات اوپک جمع تقاضا برای نفت کشورهای عضو آن در سال آینده میلادی 32.8 میلیون بشکه در روز برآورد شده است، اما این برآورد در صورتیکه تولید نفت غیرمتعارف در آمریکا افزایش یابد، ممکن است تحقق نیابد زیرا تقاضا برای نفت اوپک در شیوه برآورد آن سازمان در واقع از تفاضل بین کل تقاضای جهانی برای نفت و تولید نفت غیراوپک به دست میآید. حفاریهای نفت غیرمتعارف در آمریکا ممکن است با افزایش قیمت نفت شاخص آمریکا و کاهش شکاف قیمتهای نفت شاخصهای برنت دریای شمال و وستتگزاس اینترمیدیت (WTI) آمریکا افزایش یابد. درحالحاضر محدودیتهای انتقال نفت از منطقه کوشینگ (Cushing) اوکلاهما به خلیج مکزیک و مبادی صادرات نفت آمریکا مانع کاهش این شکاف شده است و درحالیکه به دلیل کاهش عرضه نفت خاورمیانه در بازار خاورمیانه قیمت نفت شاخص برنت افزایش یافته اما محدودیتهای ناشی از انتقال نفت در آمریکا قیمت نفت شاخص WTI را تحت فشار نگه داشته است. طبق گزارشهای دفتر اطلاعات انرژی دولت آمریکا EIA، در فصل دوم سال آینده خطوط تازه انتقال نفت از کوشینگاوکلاهما بهرهبرداری خواهد شد. این میتواند عرضه نفت آمریکا به بازارهای آسیای جنوب شرقی را افزایش دهد و بر بازارهای کشورهای اوپک در آن منطقه مخصوصا کشورهای خاورمیانهای عضو اوپک فشار وارد کند. درعینحال در آستانه برگزاری اجلاس 30 نوامبر، تولید نفت اوپک به کمترین مقدار در پنج ماه اخیر رسیده است هرچند هنوز تولید سازمان نسبت به سطح تولید تعیینشده بیشتر است. تولید نفت عراق و نیجریه هر کدام 100هزار بشکه در روز و تولید نفت ونزوئلا و الجزایر هریک 50 هزار بشکه در روز در ماه اکتبر کاهش داشته است. علاوه بر آن عربستان سعودی اعلام کرده است در ماه دسامبر صادرات نفت خام خود را 120هزار بشکه در روز کاهش خواهد داد و صادرات آن کشور به آمریکا 10درصد کاهش مییابد. بهاینترتیب صادرات نفت خام عربستان سعودی به حدود هفت میلیون بشکه در روز خواهد رسید. هرچند دلیل این کاهش متعادلکردن بازار اعلام شده است و عربستان در ماههای تابستان یعنی جولای و آگوست هم صادرات خود را کاهش داده بود اما این واقعیت که در ماه گذشته از تولید نفت چند عضو اوپک کاسته شده و در هفتههای اخیر نیز قیمتهای نفت در بازار روند صعودی به خود گرفته است نشان میدهد که دلیل اصلی این کاهش نه تلاش مضاعف آن کشور برای موازنه بازار بلکه عدم توانایی عربستان به استمرار تولید در سطوح بالای 10میلیون بشکه در روز و افزایش مصرف داخلی است. این نظر با توجه به استمرار کاهش سطح انبارهای نفت عربستان (روند تغییرات انبارهای نفت عربستان که از نشریه معتبر Oil Market Intelligence, October 2017) نقل شده است تأیید میشود، زیرا درصورتیکه عربستان سعودی امکان افزایش تولید داشت دلیلی نداشت در شرایط افزایش قیمت نفت صادرات نفت خود را کاهش دهد و سهم خود در بازار را که آنقدر برای عربستان اهمیت داشته است، از دست بدهد.
موضوعی که به مذاکرات اجلاس آینده اوپک اهمیت و درعینحال ابهام بیشتری میبخشد نیازهای بودجهای کشورهای عضو اوپک است. در گزارش اخیر صندوق بینالمللی پول عربستان و امارات متحده عربی برای موازنه بودجه خود در سال آینده میلادی به ترتیب به قیمت نفت 70 دلار و 61.7 دلار برای هر بشکه نیاز دارند. این ارقام برای کویت و قطر حدود 48 دلار برای هر بشکه برآورد شده است. بنابراین با توجه به نکاتی که در بالا بحث شد، سه سناریو جایگزین را میتوان برای نتیجه مذاکرات اجلاس آتی اوپک تصور کرد:
1. تمدید توافق سال گذشته تا پایان سال 2018 میلادی با احتمال تداوم روند افزایشی ملایم قیمتها در سال 2018 به دلیل افزایش تقاضای جهانی برای نفت ناشی از رشد سریعتر اقتصادی آمریکا، چین و اروپا. در این سناریو اوپک باید خطر افزایش سرمایهگذاری و تولید نفت خام غیرمتعارف (با توجه به چرخه کوتاهمدت فناوری تولید نفت غیرمتعارف) در سالهای آینده و سقوط قیمتها مانند آنچه در نیمه دوم 2014 اتفاق افتاد را برآورد و نفع حاصل از افزایش قیمت نفت ناشی از تداوم کاهش تولید توافقشده در 2016 را با ضرر احتمالی سقوط قیمتها در سالهای بعد مقایسه کند.
2. تعویق تصمیمگیری درخصوص تمدید توافق نوامبر سال گذشته (برای کاهش 1.2میلیونبشکهای اوپک و 0.6میلیونبشکهای غیراوپک) به یک کنفرانس فوقالعاده در ماه مارس آینده. در این صورت اوپک باید ریسک تغییر انتظارات بازار بهدلیل تصور احتمال پیدایش مازاد عرضه در فصل دوم سال آینده و سقوط احتمالی قیمتها حتی سریعتر از سناریوی قبلی را در نظر گرفته هزینه آن را با عدمالنفع حفظ سطح تولید در حد تعیینشده مقایسه کند.
3. حالت سوم که مناسبتر به نظر میرسد تمدید مشروط و انعطافپذیر توافق سال گذشته است. به عبارت دیگر کنفرانس توافق سال گذشته را با لحاظ افزایش تقاضا برای نفت اوپک اجرا کند. یعنی چنانچه طبق پیشبینی دبیرخانه اوپک مثلا 400هزار بشکه (یا هر میزان) به تقاضا برای نفت اوپک اضافه شد (به دلیل رشد اقتصادی سریعتر دنیا یا عدم تحقق تولید غیراوپک) سازمان تنها به همان میزان به تولید خود اضافه کند، یعنی در حد تقاضا برای نفت اوپک تولید کند نه کمتر (که بازار را از دست بدهد) و نه بیشتر (که قیمتها سقوط کند). کنفرانس میتواند به کمیته نظارت بر اجرای توافق نوامبر 2016 یا دبیرخانه اوپک مأموریت دهد که شیوه تقسیم این افزایش احتمالی تولید بین اعضا را تدوین کند و به رؤیت کنفرانس برساند و بر حسن اجرای آن توسط اعضا نظارت کند.
*مدیر کل سابق امور اوپک و روابط با مجامع انرژی وزارت نفت
سایر اخبار این روزنامه
ژنرال خاورمیانه
جنگ و اینک صلح
مسئولیت سپنتا نیکنام ایراد فقهی ندارد
نابودی داعش اثبات «ما میتوانیم»
عقبنشيني در لبنان
خطر بیخ گوش اقتصاد ایران
زلزلههای حتمی خانههای پوشالی
به برخی روستاها هنوز امدادرسانی نشده است
8 هزار بيمه بيكاري صحرايي، وعده ربيعي
استارتآپهای روستایی، بستر توسعه
3 سناریوی پیشِروی اوپک
فقر آب، تهدید امروز و آینده