روزنامه همدلی
1395/12/16
مرتضی بهروزی فرد،کارشناس اقتصاد انرژی در گفتوگو با همدلی: قطع کامل وابستگی بودجه به نفت در 4 سال محال است
همدلی| مسلم تقوی ـ بر اساس ماده 6 لایحه برنامه ششم توسعه، وابستگی بودجه به نفت باید به‌صورت کامل قطع شود. به زبان دیگر از سال 1936 تا سال 1400 باید سهم درآمدهای نفتی در بودجه به صفر برسد؛ کاری که اکنون آغازشده است و در لایحه بودجه سال 1396 این وابستگی به 30 درصد کاهش پیداکرده است. این امر یعنی قطع وابستگی به بودجه به حدی مورد تائید کارشناسان است که آن را یک آرمان و ایده آل می‌بینند ولی مسئله‌ای که جای شک و تردید دارد تحقق این امر تا سال 1400 است. آیا ایران زیرساخت‌ها و سازوکار لازم برای قطع درآمدهای نفتی از بودجه را دارد؟ کارشناسان معتقدند برای قطع وابستگی کامل بودجه از نفت، دو راه وجود دارد. یکی اینکه هیچ‌چیزی اکتشاف و برداشت و صادر نشود که شدنی نیست. راه دوم این است که ما نباید خام فروشی کنیم و با گسترش پتروشیمی‌ها و ایجاد ارزش‌افزوده‌ای که نفت و میعانات دارند، در داخل کشور رسوب کند. این کار نیاز به یک زنجیره کامل تولیدی در پایین‌دست داشته باشیم و فرآورده‌های پایین‌دست به فرآورده‌های میانی تبدیل شوند تا به محصول برسیم و بتوانیم از ارزش‌افزوده نفت و گاز و میعانات استفاده کامل کنیم که چنین چیزی در چهار سال ممکن نیست.این‌یکی از انتقاداتی است که کارشناسان حوزه انرژی به لایحه برنامه ششم توسعه می‌گیرند؛ ولی این مسئله تنها ایراد نیست. از یک‌سو برخی معتقدند که آزادسازی قیمت حامل‌های انرژی باید در برنامه ششم توسعه در نظر گرفته می‌شد و هزینه‌ای که صرف پرداخت یارانه حامل‌های انرژی میشود، باید قطع شود یا حداقل کاهش پیدا کند. ولی برخی دیگر از کارشناسان که معتقدند مسئله اول یعنی قطع وابستگی بودجه از درآمدهای نفتی ممکن نیست، این را به فال نیک می‌گیرند و معتقدند دولت در این زمینه واقع‌گرایانه عمل کرده است. چراکه فارغ ازینکه این آزادسازی تورم‌زا باشد یا خیر، به دلایلی ازجمله بهره‌وری پایین نیروگاه‌ها و نبود تجهیزات با مصرف استاندارد جهانی، این آزادسازی قیمت انرژی تنها و تنها به مردم فشار می‌آورد. همان‌طور که در دهه هشتاد افزایش قیمت بنزین فشاری سنگین بر عامه مردم وارد کرد. در گفت‌وگویی با مرتضی بهروزی‌فرد، کارشناس اقتصاد انرژی این مسائل و دیگر موضوعات مربوط به انرژی در برنامه ششم توسعه را به بحث گذاشته‌ایم.
به نظر شما تا سال 1400 امکان قطع درآمد نفتی از بودجه امکان‌پذیر است؟
اینکه بودجه وابستگی خود را به درآمد نفتی قطع کند که بسیار ایده آل است. چراکه این به معنی رسیدن به وضعیتی است که دولت هزینه‌ها و سرمایه‌گذاری‌های موردنیاز خود را بتواند از محل درآمدهای غیرنفتی مانند مالیات تامین کند. این یک ایده آل است برای اقتصاد ایران. ولی مسئله‌ای که وجود دارد این است که آیا می‌توان در پنج سال این کار را انجام داد؟ به نظر من مگر اینکه برنامه بسیار قدرتمند و قوی انجام شود که با فعال کردن بخش خصوصی، مانیتور کردن نقل و انتقالات پولی همه نهادهای دولتی، غیردولتی نظامی و انقلابی و گرفتن مالیات از تمامی این بخش‌ها و انجام چنین کارهایی بتوان به چنین هدفی رسید. ولی رخ دادن چنین اتفاقاتی در پنج سال بسیار دور از ذهن به نظر می‌رسد.
این ایده آل در کشورهایی دیگری عملی شده است و عملی شدن آن به چه صورت است؟
بله در کشوری مثل نروژ این کار را دارند انجام می‌دهند و کل درآمدهای نفتی‌شان را در صندوقی ذخیره می‌کنند و از این سرمایه برای توسعه دیگر بخش‌ها استفاده می‌کنند. در این کشور سرمایه نفتی به‌عنوان بودجه دولت در نظر گرفته نمی‌شود و فقط به یک صندوقی مثل صندوق ذخیره ارزی خودمان واریز میشود. دولت هم صرفاً می‌تواند بخشی از درآمد ناشی از این صندوق را استفاده کند نه از اصل پول؛ یعنی این صندوق می‌تواند سرمایه‌گذاری کند یا وام بدهد و کارخانه ایجاد کند. پس نه‌تنها این درآمد درجایی ذخیره میشود بلکه تبدیل به سرمایه و سود میشود. دولت هم در آخر می‌تواند بخش مشخصی از این سود را مورد استفاده‌های خود قراردهد.
البته در بودجه سال آینده رقم 30 درصد از درآمدهای حاصل از صادرات نفت ایران به صندوق توسعه ملی اختصاص‌یافته است که این خود امر مبارکی است. ولی رسیدن به آن چیزی که در برنامه ششم توسعه ذکرشده است چیزی بسیار متفاوت‌تر ازاین‌گونه اعمال است و برای رسیدن به آن در بخش عظیمی از سیستم اقتصادی ما، چه بخش خصوصی، چه بخش دولتی، چه سازوکار نظام اجرایی، باید تغییرات اساسی انجام شود.
بحث اشتغال‌زایی صنعت نفت نیز در برنامه ششم توسعه دیده‌شده است ولی نرخ رشد آن بسیار کم است. دلیل این امر چیست؟
این رشد کم اشتغال‌زایی دلایل متفاوتی دارد. اولاً اینکه در هشت‌ساله دوره ریاست جمهوری آقای احمدی‌نژاد، تقریباً نفت ازنظر نیروی انسانی منفجر شد و نیروی انسانی شاغل در این بخش طی 8 سال بیش از دو برابر شد. این اولین مورد است که ما همین اکنون با مازاد نیروی انسانی مواجهیم. تصور می‌کنم که نیروی انسانی از 120 هزار نفر به حدود بیش از 280 هزار نفر رسید و این عدد خیلی بیش‌ازحد تصور است. مسئله دوم این است که در هیچ جای دنیا صنعت نفت را به‌عنوان یک صنعت اشتغال‌زا نمی‌شناسند. شما اگر 50 میلیارد هم در یک پروژه سرمایه‌گذاری کنید، شاید یک تعداد نیروی کار، آن‌هم نه در حد یک‌میلیون که شاید حداکثر یک‌صد هزار نفر، مشغول به کار شود. این اشتغال‌زایی هم بیشتر در زمان اجرا و بهره‌برداری است و وقتی‌که این پروژه به اجرا برسد تعداد قابل‌توجهی از آن‌ها تعدیل شوند. پس صنعت نفت اشتغال‌زا نیست، بلکه درآمدزاست و ما باید با این درآمد اشتغال‌زایی کنیم. این درآمد اگر عاقلانه سرمایه‌گذاری شود می‌تواند باعث ایجاد اشتغال و تولید مولد و دائم شود.
مسئله‌ای که باعث انتقاد عده‌ای از کارشناسان نسبت به برنامه ششم توسعه شده، نپرداختن به مسئله آزادسازی حامل‌های انرژی است. این مسئله را چطور می‌بینید؟ به نظر شما باید آزادسازی این حامل‌ها لحاظ شود؟
حامل‌های انرژی و خصوصاً بنزین، به همراه دلار و طلا شاخص‌های تورم ما هستند. پس نمی‌توان قیمت بنزین را 50 درصد بالا برد و انتظار داشت تورم تغییر نکند. به نظر من تا زیرساخت‌های کشور توسعه پیدا نکند تا در بهینه‌سازی مصرف انرژی پیشرفت نکردیم، افزایش قیمت حامل‌های انرژی و فرآورده‌های نفتی، بی‌معنی است. مثلاً شما به صنعت برق نگاه کنید؛ اگر اشتباه نکنم متوسط بهره‌وری نیروگاه‌های ما زیر 50 درصد است و نیروگاه‌های بخارمان 37 درصد است. از انطرف حدود 17 تا 18 درصد تلفات انتقال برق در شبکه‌هایمان داریم. این اگر بخواهد آزاد شود یعنی تمام کم‌کاری‌ها و هزینه قدیمی بودن تجهیزات وزارت نیرو را به گردن مردم بیندازیم، چراکه آن‌ها نمی‌توانند برق را به‌اندازه کافی ارزان تهیه کنند. مردم چه گناهی کرده‌اند که هزینه ناکارآمدی سیستم را
بپردازند. سیستمی ناکارآمد با هزینه تمام‌شده بالا. از سوی دیگر شما فرض کنید قیمت بنزین به قیمت فوب خلیج‌فارس برسد. پیش‌شرط این و حق مردم این است که به سیستم حمل‌ونقل عمومی کارآمد، خودروهایی با مصرف پایین و قیمت واقعی دسترسی داشته باشند. پس همه این‌ها باید باهم دیده شود.
اینکه برخی معتقدند مسئله یارانه‌ای که روی حامل‌های انرژی پرداخته میشود حلقه خراب زنجیر اقتصادی است اشتباه است. شما باید همه این مسائل را باهم ببینید. نمی‌شود چهار سال بنزین را به قیمت گران بخرند بعد ما بیایم حمل‌ونقل عمومی را توسعه دهیم. پس به نظر من لایحه ششم در این مورد واقع‌گرایانه عمل کرده و نباید قیمت حامل‌های انرژی را آزاد کند.
moslem.taghavi@gmail.com
سایر اخبار این روزنامه
رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار رئیس‌جمهوری آذربایجان: خیر دولت آذربایجان در همراهی با احساسات مذهبی مردم است
انتقاد رئیس مجلس و نمایندگان از صداوسیما سانسور رسانه ملی به لاریجانی رسید
نظر محمد جواد ظریف درباره آینده خود و وزارتخانه زیر نظرش ترجیح میدهم کسی دیگری وزیر خارجه شود
حسن هانی‌زاده در گفتوگو با «همدلی»: ترامپ درباره برجام «بلوف» می‌زد
شهرام شکوهی در گفتوگو با همدلی: برگزاری کنسرت در ایران یک فرآیند برد و باخت است
مرتضی بهروزی فرد،کارشناس اقتصاد انرژی در گفتوگو با همدلی: قطع کامل وابستگی بودجه به نفت در 4 سال محال است
احسان اقبال سعید تفکر تکفیر؛از سینما تا سیاست
وکیل رئیس دولت اصلاحات خبر داد احضار سردار نقدی
سخنگوی قوه قضاییه خبر داد پرونده بقایی همچنان باز است
تلاش احمدی‌نژاد برای دیده شدن در گفت‌وگوی همدلی با نمایندگان مجلس
جهانگیری در نامه به وزیر اطلاعات و دادستان تهران خواستار برخورد با دروغ‌پراکنی مخالفان دولت شد
نظر محمد جواد ظریف درباره آینده خود و وزارتخانه زیر نظرش ترجیح میدهم کسی دیگری وزیر خارجه شود
