تجارت- محمدخادمي: سرقت عتيقه و اشياء قديمياز ساليان دور و دراز در مناطق تاريخي جهان به وقوع ميپيوندد، در منطقه جغرافيايي کشور ما نيز به دليل تاريخچه چند هزار ساله هرازگاهي شاهد به سرقت رفتن اشياي تاريخي در بناهاي قديمياز سوي قاچاقچيان عتيقه هستيم، اين نوع فعاليتها به عنوان تجارت پنهان و فعاليت غير قانوني به شمار ميرود؛ اما به تازگي اين متخلفان تنها به دنبال اشياء تاريخي نيستند، بلکه آنها از کاشي ، کتيبه و بناهاي تاريخي نيز چشم پوشي نميکنند.
موضوعي که در اين نوع سرقتها جاي تعجب دارد اين است که چطور سارقانٍ؛ کاشيها، کتيبهها و در ساختمانها را به شکل قالبي و حرفهاي که نيازمند زمان و ظرافت خاصي است را از پيكر بناها جدا ميکنند و سپس آنها را با آن حجم بزرگ و وزن سنگين به مناطق ديگر يا اينکه به آن سوي مرزها انتقال ميدهند.
در گزارش پيش رو خبرنگار«تجارت» بيشتر به اين موضوع پرداخته است:
براي اينکه ردي از خريداران و فروشندگان کاشي و کتيبههاي دست نوشته شده قديميبدست آوريم، به جمعه بازار که مخصوص خريد و فروش اجناس عتيقه است؛ رفته ايم، اين جمعه بازار در پارکينگ طبقاتي پروانه در چهار راه استانبول جمعه هر هفته برپا ميشود.
در ابتداي اين بازار چشم مان به قفل فروش در خانههاي قديميميافتد. اين قفل فروش که خودش را «سيد حبيب رضوي» معرفي ميکند، ميگويد:«بخشي از اين قفل و کليدها را کليد فروشان قديميو بخش قابل توجهي ديگر را از سمساري شهرستانهاي گوناگون خريداري کرده ام.» اودرپاسخ به سوال خبرنگار«تجارت» درباره اينکه چه افرادي تمايل دارند اين اجناس قديميرا خريداري کنند در حالي که اين اجناس ديگر کاربردي ندارد؟ پاسخ ميدهد:« افرادي که اقدام به خريد اين نوع وسايل ميکنند چند دسته هستند، دسته نخست افرادي هستند که کلکسيون دارند و تمايل دارند تماميمدلهاي اين اشياء را نزد خود نگهداري کنند، دسته دوم آن افرادي هستند که اين وسايل عتيقه را براي تزئين مورد استفاده قرار ميدهند و دسته سوم افرادي هستند که اين اشياء را به خارج از کشور انتقال ميدهند و به افراد ثروتمند به عنوان يک شي عتيقه به فروش ميرسانند.»
وی افزود: در حال حاضر 500مدل قفل دارم که ارزانترين آن 35هزار تومان و گرانترين آن يک ميليون تومان قيمت گذاري شده است، در مجموع 3هزار مدل قفل و کليد در خانههاي قديميدر بازار موجود است، که قدمت آنها بين 80تا400 سال ميرسد، البته بيش از اين مدت نيز وجود دارد که در اختيار ميراث فرهنگي است.
آن طور که او ميگويد:« به دليل قرار گرفتن اين بازار در هم جواري چندين سفارت خانه هر هفته شاهد حضور همسران سفراي کشورهاي خارجي در اين بازار هستيم که آنها در اين بازار به دنبال اجناس خاص و عتيقه ميگردند. بيشتر همسران سفرا از کشورهاي اروپايي هستند، البته بعضي از آنها از کشورهاي آسياي شرق نيز به تازگي به عتيقه روي آورده اند.»
- سرقت سنگ قبرهاي قديمي
در گوشه ديگر اين بازار پيرمردي روي زمين نشسته است که چند کاشي کاري با طرحها و مدلهاي گوناگون کنار خود براي فروش گذاشته است، سر صحبت را با او باز ميکنيم، او ميگويد:« کاشيها با طراحي بلبل، ماهي، بوستان و چهارگل از دوران صفوي و شاه عباس در اين بازار وجود دارد.»
او درپاسخ به سوال خبرنگار تجارت درباره اينکه چه افرادي اقدام به خريد کاشيهاي قديميميکنند؟ پاسخ ميدهد: «قشر سرمايه دار بيشتر تمايل دارند اين کاشيهاي قديمي را خريداري کنند و آنها را در ميزهاي نهار خوري خانههايشان طراحي کنند، همچنين در کف حمامها و حوض و استخرهاي خانگي نيز آنها را طراحي ميکنند.» به گفته اين فروشنده تنها کاشي و کتيبه نيست که به فروش ميرود، بلکه سنگ قبرهايي که قدمت 500ساله دارند نيز از قبرستانهاي شهرهاي کوچک به سرقت ميرود و براي فروش به تهران و خارج از کشور انتقال پيدا ميکنند. به دليل اينکه در شهرهاي کوچک سرقت قبرها صورت ميگيرد که قبرستانها به شکل پراکنده در اين شهرها وجود دارد و از سوي ديگر نگهباني در اين قبرستانها مستقر نيست و متخلفان به راحتي ميتوانند دست به تخلفشان بزنند.»
- محراب يکي از مساجد قديميايران درموزه آلمان
از ديگر فروشندههاي اين جمعه بازار « محمد اسماعيلي» است، او که با حوصله کاشي و کتيبهها را جلوي دستش ميچيند، به خبرنگار ما ميگويد:« تعداد زيادي از فروشندگان کاشي و کتيبه در اين مجموعه افرادي هستند که کار غيرقانوني انجام نميدهند، اما هستند فروشندگاني که در خودروشان کاشي و کتيبههاي قديميدارند و به مشتريانشان ميفروشند.» در اين بين يک گردشگر اروپايي درحال خريد کاشي است که اسماعيلي رو به خبرنگارما ميکند، ميگويد:« يکي از گردشگران چند وقت پيش آمده بود، براي ما تعريف ميکرد که يک محراب مسجدقديميکشورمان در موزه کشور آلمان قرار دارد.» او ادامه ميدهد:« اندک کاشي و کتيبه قديميدر اين بازار وجود دارد، آنهاي که با ارزش است به دست مشتريانشان ميرسد، يا حتي قبل از سرقت ،کاشي و کتيبههاي بناهاي تاريخي از سوي مشتريان داخلي يا خارجي پيش فروش ميشوند، به اين شکل که افرادي از قبل به سارقان پشنهاد سرقت کاشي مورد نظر از بناي تاريخي را ميدهند و در ابتدا مبلغي پيش پرداخت به حساب سارقان واريز ميکنند و سپس بعد از سرقت شي مورد نظر مبلغ ديگر را در زمان تحويل کاشي يا کتيبه پرداخت خواهد كرد.»
- خروج راحت عتيقه از کشور
يکي ديگر از عتيقه فروشان که چندمجسمه قديميکنارش گذاشته است رو به ما ميکند، ميگويد:« کافي است يک سفري به شهرهاي تاريخي کشور مانند اصفهان، يزد، کرمان و...بزنيد تا ببينيد سارقان چه بلايي سر بناهاي تاريخي آورده اند، سارقان عتيقه با کلنگ به جان در و پيكر بناهاي قديميميافتند تا ببينند در ستون خانهها، طاقچهها، بالاي چهار چوب درها گنج يا عتيقهاي پيدا ميکنند، اين سارقان معتقد اند که ساکنان قديمياين بناها به دلايلي مانند روز قحطي ، فرار از ماليات و حتي روز مبادا پول در گوشهاي از خانه پنهان کردهاند به همين منظور دست به تخريب بناهاي تاريخي ميزنند.» او که خود را «حسن رضوي» معرفي ميکند، ميگويد:« بعضي از سارقان به در خانهها نيز رحم نميکنند و آنها را نيز به سرقت ميبرند.»
- سرقتها در هنگام شب
بخش قابل توجهي سرقت کتيبه و کاشي کاريهاي بناهاي تاريخي شهر تهران به دليل تاريکي اطراف آن بنا و نبود سکونت در آنها صورت ميگيرد، که در اين خصوص «احمد حکيم پور» عضو اسبق شوراي شهر تهران معتقد است: به دليل تاريکي معابر در اطراف بناهاي تاريخي محيط مناسبي براي متخلفان فراهم ميشود، به همين منظور در دوره شوراي چهارم به اداره برق تهران تذکر داده شده است تا نسبت به ايجاد روشنايي در اطراف بناهاي تاريخ اقدام کنند.» «حکيم پور» ميافزايد:« فروش عتيقه يک تجارت و اقتصاد پنهان است و در همه جوامع با آن مبازره ميشود، اما متاسفانه در کشور ما آن طور که بايد مورد توجه قرار نميگيرد.»
- بايد پيشگيري کرد
مراقبت از بناي تاريخي براي جلوگيري از سرقتها نيازمند اجراي طرحهاي پيشگيرانه است، که در اين خصوص« ياشار رستمي» کارشناس ميراث فرهنگي در گفتگو با خبرنگار تجارت معتقد است: «در کشور ما تعداد قابل توجهي بناهاي تاريخي وجود دارد که اين بناها به دو شکل اداره ميشوند، بخش نخست بناهايي هستند که در اختيار سازمان ميراث فرهنگي قرار دارند و اين سازمان به عنوان متولي اداره آن بناها به حساب ميآيد، بخش ديگر اين بناهاي قديميو با ارزش مالک خصوصي دارند و بايد مالک با همکاري ميراث فرهنگي و شهرداري براي حفاظت از بنا اقداماتي را انجام دهند.» او درپاسخ به سوال خبرنگار «تجارت» در باره اينکه شاهد آن هستيم که متخلفان به جان پيكر بناهاي تاريخي افتادهاند و کاشي ، کتيبه و در ساختمانهاي تاريخي را به سرقت ميبرند، براي اينکه جلو اين تخلفات گرفته شود بايد چه اقداماتي انجام شود؟ پاسخ ميدهد:« بيشتر سرقتهايي که از پيكر بناهاي تاريخ صورت ميگيرد مربوط به بناهايي ميشود که خالي از سکنه هستند و سارقان به راحتي و با زمان مناسب دست به فعاليت مجرمانه شان ميزنند، که در اين خصوص مالکان اين بناها يا سازمان ميراث فرهنگي و شهرداريها بايد اقدامات پيشگيرانه انجام دهند.» رستميدر خصوص اقدامات پيشگيرانه ميگويد:« در ابتدا بايد شيشههاي ضد ضربه در مساحت کاشي کاريها و کتيبههاي بناهاي قديمينصب شود تا هم اين آثار قديميدر ديد رهگذران بناهاي قديميقرار داشته باشد و هم اينکه اين آثار تحت کنترل قرار گرفته باشد.همچنين ميتوانند با راه اندازي دوربينهاي مداربسته و مستقر کردن نگهبان از بناهاي قديميمراقبت کرد.»
- سرقتهايي که صورت گرفته
سرقتهايي که در اين چند سال در بناهاي تاريخ رخداده است را ميتوان به مشهورترين آنها اشاره کرد، تابلو سرقت شده از خانه هرمزپيرنيا، سرقت در بناي دورازه مسجد سپهسالار به شماره ثبت260،کاشي کاري سردر خانه صديق اعلم، کاشي کاري محوطه مسجد قنبر علي خان به شماره ثبت 11209، سرقت کتيبه سنگي از مسجد معمار باشي به شماره ثبت 2018، سرقت کاشي کاري قلعه سر قبر آقا به شماره ثبت 927، سرقت کاشي کاري آرامگاه حاجي ميرزايي صدر الاشرف تبريزي، سرقت کاشيهاي مسجد معمارباشي و قنبرعلي خان در محله عودلاجان، سردر خانه مخروبه «صديق اعلم اديب» و همچنين کاشيهاي سر در خانه پدري صادق هدايت که سارقان کاشيها و بناهاي عتيقه به جان اين بناها افتاده اند.