فرصت‌های استراتژیک ایران در نشست سه‌جانبه

جمعه 16 شهریور، تهران میزبان نشست سه‌جانبه روسای جمهور سه کشور روسیه، ترکیه و جمهوری اسلامی ایران با موضوع تکمیل و تصویب نقشه صلح و ثبات در بحران سوریه بود. این نشست ادامه مذاکرات و مجموعه نشست‌های هشتگانه آستانه قزاقستان و نشست‌های سوچی روسیه و آنکارای ترکیه بود که در سطح سران سه کشور ضامن آتش‌بس در بحران سوریه، برگزار شد. نشست سران سه کشور ایران، روسیه و ترکیه ضمن اینکه تبیین کننده روند تحولات ژئوپلیتیکی موثر و بارورکننده سازندهای صلح ژئوپلیتیک در سطح منطقه‌ای است، در برگیرنده نکات کلیدی و ویژگی‌های اساسی بوده که به‌ویژه برای جمهوری اسلامی ایران حائز اهمیت استراتژیک است. به‌گونه‌ای که می‌توان آنها را در سه سطح بسیار مهم و به شرح زیر بررسی کرد؛ 1-چنان‌که در بیانیه 12 ماده‌ای پایانی نشست هم به تصویب اعضای جلسه رسید، تصمیمات سران سه کشور در نشست تهران با جامعیت کامل در مسیر پایان دادن به بحران سوریه قرار دارد. به نحوی که بیانگر شکست و خروج کامل تروریست‌ها و حامیان غربی، عربی و عبری آنها از میدان سوریه محسوب می‌شود. لذا تمام توجه سه کشور و دولت و ارتش سوریه بر آزادی فوری ادلب به‌عنوان آخرین پایگاه تروریست‌ها متمرکز شده است. البته هرچند که ترکیه در کم‌وکیف آزادی ادلب فاقد همراهی استراتژیک با ایران، روسیه و سوریه است و نیز به‌دلیل آنکه ارتباط مرزی و مطالبات تاریخی در این استان دارد، عملا به‌لحاظ ارتباط با برخی از گروه‌های معارض حکومت سوریه و به‌خصوص دو جریان تحریرالشام و جبهه‌النصره در دوره هشت ساله بحران سوریه، این کشور عموما در نشست‌های این سه کشور کنش و واکنش‌های سیاسی و مرزی خاص خود را در نظر داشته است؛ به‌خصوص باتوجه به مطالبات واگریانه کردهای سوریه در همجواری با گروه‌های کرد مخالف حکومت ترکیه که در قالب دولت کرد دموکراتیک مورد حمایت‌های گسترده آمریکا هستند(جریان سیاسی-ناسیونالیستی روژوا) و اینک شرق فرات و بخش‌های قابل توجهی از مرزهای میان سوریه و ترکیه را در استان‌های حسکه، دیروالزور، رقه و سه کانون اصلی کردنشین مرزی در عفرین، جزیره و کوبانی را در اختیار دارند. لذا این وضعیت سبب شده که در عین وجود تنش‌های سیاسی ترکیه با آمریکا، به‌واسطه روابط راهبردی و نگاه گسترده‌ای که به آینده روابط استراتژیک خود با غرب و با محوریت آمریکا دنبال می‌کند، انتظار نداشته باشیم که ترکیه مانند دو کشور ایران و روسیه به‌طور جدی و تمام‌قد در تسریع و تثبیت بحران سوریه انگیزه داشته باشد. زیرا ترکیه به‌لحاظ استراتژیک در بحران سوریه و بعد از ناکامی در سیاست سقوط بشار اسد، اکنون به دنبال کسب امتیازات گسترده از قدرت‌های غربی و به‌ویژه آمریکاست تا از یکسو بر بحران کردها غلبه کند و از سوی دگر با بزرگنمایی تهدید بازگشت تروریست‌های فراری از میدان سوریه به‌سوی اروپا و آمریکا، فرصت‌های تأمین حداکثری منافع ملی و بین‌المللی را برای خود فراهم نماید. به همین دلیل است که تمایل فراوان دارد تا قدری مساله ادلب ادامه یابد و با موضوع حملات احتمالی شیمیایی در ادلب و بعضا با تبلیغات غربی‌ها همگام شده و درباره واکنش نظامی توسط غربی‌ها همدلی نشان دهد. 2-در صورت پیروزی، تعمیق و پایداری این اتحاد منطقه‌ای میان سه کشور فوق که در بحران سوریه در حال خودنمایی است، ضمن تحولات گسترده در چشم‌انداز فرایندهای منطقه‌ای که عمدتا در راستای منافع کشورمان و محور مقاومت محسوب می‌شود، به انزوای تدریجی اسرائیل و ائتلاف سعودی منجر خواهد شد و همگرایی فلسطینیان را تقویت می‌کند. 3-شاه‌کلید نشست سران سه کشور در تهران که بستری برای توزیع منافع برابر برای این کشورها و دیگر کشورهای منطقه فراهم می‌کند و حتما سبب تقویت بلوک‌های جدید قدرت منطقه‌ای در نظام سیاست و قدرت جهانی می‌شود، همان سه کلیدواژه اساسی و اصلی است که مقام معظم رهبری در دیدار با روسای جمهور ترکیه و روسیه بیان کردند؛ 1-اینکه این سه کشور در روابط فیمابین باید بر باروری هرچه بیشتر مشترکات استراتژیک خود تکیه کنند. 2-پیروزی دولت و ملت سوریه و پیوند این سه کشور در حمایت از سوریه نشان داد که آمریکا قابل مهار و کنترل است. 3-روابط این سه کشور باید هم‌افزا و مکمل نیازهای منطقه‌ای و بین‌المللی یکدیگر در تحولات جدید جهانی باشد.
* مدرس دانشگاه و تحلیلگر مسائل بین‌المللی