روزنامه اعتماد
1397/07/29
قربانيان وليعهد
شهاب شهسواريبامداد روز شنبه، 18 روز پس از ناپديد شدن جمال خاشقجي، روزنامه‌نگار منتقد عربستان سعودي در كنسولگري اين كشور در استانبول، دولت عربستان سعودي با صدور بيانيه‌اي رسمي، كشته شدن او را پذيرفت. بر اساس بيانيه‌اي كه از طرف دادستان كل سعودي منتشر شده است 18 نفر به اتهام قتل جمال خاشقجي در كنسولگري عربستان در استانبول بازداشت شده‌اند. بر اساس اين بيانيه كشته شدن اين روزنامه‌نگار بر اثر درگيري ميان او و افرادي كه درون كنسولگري حضور داشته‌اند، رخ داده است. نيويورك تايمز مي‌نويسد: از زمان مفقود شدن اين روزنامه‌نگار سعودي، دولت عربستان روايت‌هاي متناقضي در مورد او منتشر كرده است كه هر يك تلاش مي‌كردند تا مسووليت مقام‌هاي عالي‌رتبه دربار سعودي را در اين پرونده سلب كنند، به نظر مي‌رسد توضيح و بركناري‌هاي اخير تلاشي براي قرباني كردن تعدادي مقام‌هاي بلندپايه براي حفاظت از وليعهد سعودي، همزمان با راضي كردن ناظران غربي باشد. سعودي‌ها ابتدا ادعا مي‌كردند كه جمال خاشقجي زنده و سالم ساختمان كنسولگري را ترك كرده است و بعد از آن هم ادعا كردند كه ممكن است قتل او توسط تعدادي افراد خودسر رخ داده باشد. در شرايطي كه پليس تركيه در حال جست‌وجوي جنگل‌ها و سواحل اطراف استانبول براي يافتن بقاياي جسد جمال خاشقجي است، سي‌ان‌ان و نيويورك تايمز به نقل از يك مقام آگاه در عربستان سعودي نقل كرده‌اند كه عربستان سعودي در مورد سرنوشت جسد خاشقجي اظهار بي‌اطلاعي كرده است و ادعا كرده كه تيم ترور، جسد را براي سربه‌نيست كردن به يك «رابط محلي» سپرده است.
از چند روز پيش، بعد از آنكه دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا در تشريح گفت‌وگوي خود با پادشاه سعودي اعلام كرد كه باور دارد «افراد خودسر» عامل قتل جمال خاشقجي هستند، رسانه‌هاي امريكايي پيش‌بيني كرده بودند كه دولت عربستان سعودي آماده صدور بيانيه‌اي براي پذيرش مرگ خاشقجي و انتساب آن به گروهي از افراد خودسر خواهد شد. به گزارش نيويورك تايمز افراد بازداشت شده همان 15 نفري هستند كه پيش از اين هويت آنها از سوي رسانه‌هاي تركيه به عنوان تيم ترور اعزامي به استانبول معرفي شده بود و يك راننده و دو كارمند كنسولگري هم به علاوه آن 15 نفر بازداشت شده‌اند. بر اساس گزارش رسانه‌ها جز 18 نفري كه در عربستان بازداشت شده‌اند، دو مقام ارشد دربار سعودي، ژنرال احمد عسيري، معاون دستگاه اطلاعات عربستان و سعود قحطاني، مشاور ارشد دربار از مقام خود بركنار شده‌اند. هر دو اين افراد از مقام‌هاي بسيار نزديك به وليعهد قدرتمند عربستان، محمد بن سلمان بودند.
پادشاه عربستان سعودي همچنين در سلسله فرمان‌هايي كه بامداد شنبه صادر كرد، سه مقام بلندپايه اطلاعاتي ديگر را از كار بركنار كرده است. محمد بن صالح الرحيمي، دستيار امور اطلاعاتي رييس دستگاه اطلاعات عربستان، عبدالله بن خليفه الشايا، دستيار كارگزيني رييس دستگاه اطلاعات عربستان و راشد بن حمد المحمدي، رييس حفاظت و امنيت دستگاه اطلاعات اين كشور از مقام‌هاي خود بركنار شده‌اند. در فرماني ديگر پادشاه عربستان كميته‌اي وزارتي را براي بازنگري در ساختار دستگاه اطلاعات عمومي عربستان منصوب كرده است. رياست اين كميته در اختيار محمد بن سلمان، وليعهد و پسر پادشاه قرار دارد كه در پرونده قتل جمال خاشقجي از سوي رسانه‌ها به عنوان اصلي‌ترين متهم و آمر ترور معرفي مي‌شد.
روايت سعودي از قتل
از قتل جمال خاشقجي درون ساختمان كنسولگري عربستان در استانبول، روايت‌هاي مختلفي از سوي منابع غيررسمي منتشر شده است، اما روايت رسمي عربستان سعودي بامداد روز شنبه از طرف «يك منبع آگاه» در خبرگزاري رسمي اين كشور واس منتشر شد. اين روايت كه مشابه آن چيزي است كه چهار روز پيش سي‌ان‌ان پيش‌بيني كرده بود، پادشاهي عربستان در حال آماده‌سازي آن است، توضيح مي‌دهد: «تحقيقات اوليه دادستاني عمومي به اين نتيجه رسيده است كه مظنونان به استانبول سفر كرده بودند تا با شهروند جمال خاشقجي ديدار كنند، چرا كه نشانه‌هايي وجود داشت كه از احتمال بازگشت او به كشور خبر مي‌داد. نتيجه تحقيقات اوليه در عين حال فاش مي‌كند كه گفت‌وگوها و مجادلات مظنونان با شهروند جمال خاشقجي در هنگام حضورش در ساختمان كنسولگري پادشاهي در استانبول آن‌گونه كه لازم بود، پيش نرفته است و به سمت و سوي منفي ميل و به دعوا و نزاع ميان برخي مظنونان و شهروند جمال خاشقجي كشيده مي‌شود، اين تشنج به مرگ او منتهي مي‌شود و در نتيجه مظنونان تصميم مي‌گيرند كه اين واقعه را پنهان و لاپوشاني كنند.»
باور ترامپ، ناباوري كنگره
بلافاصله بعد از صدور بيانيه پادشاهي سعودي در مورد توجيه ترور جمال خاشقجي، رييس‌جمهور امريكا اين بيانيه را يك «توضيح معتبر» خواند و اعلام بازداشت‌ها در عربستان را «گام‌هاي اوليه مثبت» توصيف كرد. او در برابر فشار خبرنگاران در مورد اقدام امريكا در مورد اين پرونده تاكيد كرد: «عربستان سعودي متحد ما در منطقه است و نقش مهمي در ايجاد توازن در برابر اقدامات ايران دارد، هيچ راه ساده‌اي براي اقدام در مقابل آنها وجود ندارد.» رييس‌جمهور امريكا كه در آريزونا با خبرنگاران گفت‌وگو مي‌كرد با اشاره به بي‌ميلي‌اش براي تحريم رياض گفت: «من ترجيح مي‌دهم اگر به اين نتيجه رسيديم كه تحريمي انجام دهيم، اگر قرار باشد هر شكلي از تحريم وجود داشته باشد، از طريق تحريم تسليحات تلافي نكنيم كه 110 ميليارد دلار ارزش دارد و به معناي 600 هزار شغل جديد است.» سخنگوي كاخ سفيد هم در واكنش به بيانيه دولت عربستان تاكيد كرد: «دولت امريكا به بيانيه پادشاهي سعودي احترام مي‌گذارد و از اينكه تحقيقات در مورد سرنوشت جمال خاشقجي پيشرفت كرده است و تعدادي از مظنوناني كه تاكنون شناسايي شده‌اند بازداشت مي‌شوند، رضايت دارد. ما از شنيدن تاييد خبر مرگ آقاي خاشقجي ناراحت شديم و عميقا به خانواده، نامزد و دوستان او تسليت عرض مي‌كنيم.»
اما واكنش رييس‌جمهور امريكا از سوي منتقدان او، با استقبال مواجه نشده است. به گزارش رويترز ليندسي گراهام، سناتور بلندپايه جمهوريخواه كه از هواداران سياسي دونالد ترامپ شناخته مي‌شود و به تازگي در گفت‌وگو با فاكس نيوز به شدت از سياست‌هاي وليعهد عربستان انتقاد كرده بود، گفته است: «به اعتقاد من روايت تازه عربستان سعودي يك جور ماستمالي كردن قضيه است.» سناتور جك ريد، عضو بلندپايه كميته نيروهاي مسلح امريكا هم با صدور بيانيه‌اي گفته است: «به نظر مي‌رسد اين اقدام يك عمل عامدانه و با برنامه بوده است كه پشت سرش با يك عمليات لاپوشاني برنامه‌ريزي شده دنبال مي‌شود.» سامانتا پاور، نماينده پيشين امريكا در سازمان ملل متحد در دولت باراك اوباما، با انتشار توييتي گفته است: «سعودي‌ها از دروغ‌هاي شاخدار همچون خروج خاشقجي از كنسولگري به سمت محكوميت‌هاي ساختگي ماموران خودسر روي آورده‌اند، مثل اين است كه باور كنيم روباه تحقيقات معتبر و مستقلي در مورد گم‌شدن يك مرغ انجام دهد.»
آدام شيف، عضو دموكرات كميته اطلاعات مجلس نمايندگان امريكا در گفت‌وگوي تلويزيوني تاكيد كرد: «اگر خاشقجي درون كنسولگري عربستان در استانبول وارد نزاع شده است، به اين دليل بوده كه براي زنده ماندن در برابر كساني مي‌جنگيده كه براي بازداشت يا قتل او به استانبول آمده بودند.» به گفته اين نماينده امريكايي او روز جمعه در جلسه توجيهي سرويس‌هاي جاسوسي امريكا اطلاعاتي دريافت كرده است كه نشان مي‌دهد، «توضيح سعودي‌ها به هيچ وجه معتبر نيست.» او توضيح بيشتري نداده و گفته است كه نمي‌تواند اطلاعاتي را كه در جلسه محرمانه توجيهي كسب كرده است، منتشر كند.
نقش بن سلمان و نزديكانش
نيويورك تايمز به نقل از يك منبع آگاه در دولت سعودي مي‌نويسد: «دستور كلي از سوي دربار صادر شده است تا همه مخالفان دولت كه در خارج از كشور زندگي مي‌كنند به خاك عربستان بازگردانده شوند، براي اجراي همين دستور هم بود كه بعد از اطلاع از اينكه جمال خاشقجي روز 2 اكتبر براي تكميل مدارك طلاقش بار ديگر به كنسولگري استانبول مراجعه مي‌كند، ژنرال عسيري تصميم مي‌گيرد تا تيم 15 نفره‌اي را براي بازداشت او به تركيه اعزام كند.» ماهر عبدالعزيز مطرب، يكي از افرادي كه در اين تيم 15 نفره حاضر بود از سوي نيويورك تايمز به عنوان باديگارد شخصي محمد بن سلمان و كارمند قبلي نمايندگي ديپلماتيك سعودي در لندن معرفي شده است. به گفته منبع آگاه سعودي كه با نيويورك تايمز گفت‌وگو كرده است: «دستور بازگرداندن مخالفان در سلسله مراتب اداري دچار سوءبرداشت‌هايي شده است، زماني كه خاشقجي در كنسولگري عربستان با هيات ماموران مواجه مي‌شود، تلاش مي‌كند تا فرار كند، ماموران رو به خشونت مي‌آورند و زماني كه خاشقجي شروع به فرياد كشيدن مي‌كند يكي از ماموران گردن او را در اختيار مي‌گيرد و او را خفه مي‌كند.» به گفته اين مقام آگاه اين زد و خورد مدت كوتاهي طول كشيده و خيلي زود تمام شده است. اين مقام آگاه همچنين تاكيد كرده است كه هيات ترور سعودي بعد از اقدام به قتل، جسد خاشقجي را براي سربه‌نيست كردن به يك شريك محلي ترك تحويل مي‌دهند، در نتيجه ادعاي مقام‌هاي سعودي اين است كه در حال حاضر از سرنوشت او اطلاعي ندارند.
اخراج و متهم كردن ژنرال احمد عسيري، سخنگوي پيشين ائتلاف تحت رهبري عربستان سعودي عليه يمن و معاون دستگاه اطلاعاتي اين كشور پيش از اين از سوي رسانه‌ها پيش‌بيني شده بود، اما اخراج سعود القحطاني به نوشته رسانه‌هاي غربي غافلگير كننده توصيف شده است. قحطاني يكي از دستياران بسيار نزديك محمد بن سلمان بود كه به صورت علني از مقام اطلاعاتي يا امنيتي خاصي در دولت برخوردار نبود، بلكه بيشتر يك شخصيت رسانه‌اي و مسوول كارزار رسانه‌اي و تبليغاتي وليعهد براي مبارزه با انتقادها محسوب مي‌شد. مقام آگاه سعودي كه با نيويورك تايمز مصاحبه كرده است، مي‌گويد: «قحطاني به اين دليل اخراج شده است كه از عمليات با خبر بوده و به ايجاد فضاي خشونت‌باري كه نهايتا به قتل خاشقجي منتهي شده است، نقش داشت.» با اين حال سعود قحطاني با وجود اخراج از مقام مشاور دربار، همچنان مقام رياست سازمان امنيت سايبري عربستان را حفظ كرده است. درست يك سال پيش در چنين روزهايي بود كه سعود قحطاني با اشاره به اقدامات خودش در توييتر نوشته بود: «فكر مي‌كنيد من خودم سرخود تصميم مي‌گيرم؟ من يك كارمند و مجري وفادار دستورات پادشاه و سرورم و وفادار به وليعهد هستم.»
اگر ايران جاي سعودي بود!
اميلي تورنبري، وزير خارجه در سايه و عضو مجلس عوام بريتانيا از حزب كارگر با انتشار يادداشتي در روزنامه گاردين، از واكنش كشورهاي غربي به اقدام عربستان سعودي انتقاد كرده است. او مي‌نويسد: «تصور كنيد دولت حاكم اگر ايران يا روسيه يك روزنامه‌نگار منتقد را در خاك يك كشور خارجي ربوده بودند و به قتل رسانده بودند چه واكنشي نشان مي‌داد؟ به نظر من در واقع لازم است كه چنين سناريويي را تصور كنيم. كافي است كه به 5 ماه قبل و نقشه ترور ساختگي آركادي باباچنكو، روزنامه‌نگاري اوكرايني در كيف نگاه كنيم. براي بوريس جانسون، وزير خارجه وقت بريتانيا فقط 24 ساعت فرصت لازم بود تا يك بيانيه رسمي منتشر كند و بگويد تا چه اندازه از اين امر مشمئز شده است و اعلام كند كه دولت روسيه مسوول اين اقدام بوده و بايد مجازات شود.» درست ساعاتي بعد از اين بيانيه بريتانيا روزنامه‌نگار منتقد اوكرايني زنده و سالم در يك كنفرانس خبري ظاهر شد و معلوم شد كه اصولا گزارش ترور او ساختگي و جعلي بود. اين نماينده اپوزيسيون دولت بريتانيا مي‌نويسد: «براي پرونده خاشقجي، 7 روز وقت لازم بود كه وزير خارجه دولت، جرمي هانت، يك خط توييت بنويسد و بگويد كه خواستار جواب‌هاي روشن از دولت سعودي است. ... چنين واكنشي تجسم واقعي عبارت «خيلي كم، خيلي دير» است.» اين نماينده حزب كارگر بريتانيا با فهرست كردن مجموعه‌اي از اقدامات وليعهد سعودي طي سال‌هاي اخير تاكيد مي‌كند: «دولت بريتانيا از ما مي‌خواهد كه چون اين مرد به زن‌هاي عربستان حق رانندگي داده است همه اقدامات او را فراموش كنيم.» او در ادامه با انتقاد از استانداردهاي دوگانه دولت بريتانيا مي‌نويسد: «ما بايد همان استانداردهايي را كه براي ايران، روسيه و سوريه در نظر گرفته‌ايم در قبال دولت‌هاي ديگري مانند عربستان سعودي، اسراييل و مصر هم اجرا كنيم.»
