نگرش به تحریم‌ها ایجاد فرصت باشد

برای اینکه یک تحریم، تاثیرگذار باشد، چند شرط لازم است: مسأله اول این است که کالای تحریم شده در کشوری که تحریم می‌شود تا چه حد یک کالای استراتژیک است. یقینا برای ایران، نفت یک کالای استراتژیک است. متاسفانه به‌رغم شعارهایی که تاکنون داده شده است، ایران هنوز یک اقتصاد نفتی است؛ یعنی اقتصاد ایران هنوز وابسته به نفت است. چون اقتصاد ایران وابسته به نفت است، بنابراین تحت تاثیر هر تحریمی آسیب‌پذیر است. مسأله دوم این است که کشوری که تحت تحریم قرار می‌گیرد، آیا این تحریم انفرادی است یا جمعی است؟ یعنی آیا یک کشور، کشور مقابل را تحریم می‌کند یا اینکه جامعه بین‌المللی براساس قطعنامه شورای امنیت آن کشور را تحریم می‌کند. خوشبختانه ایران از نوع اول است یعنی براساس تحریم‌های ملی یک کشور، تحت تحریم قرار گرفته است نه اینکه از سوی سازمان ملل متحد تحت تحریم قرار گرفته باشد. مزیت این موضوع این است که حداقل تحریم‌های آمریکا برای سایر اعضای جامعه بین‌المللی مشروعیت ندارد. لذا ممکن است در یک مقطعی، برخی از کشورهای همدست با آمریکا،‌ با آن همراهی کنند، گاهی اوقات نیز ممکن است در میانه راه آمریکا را ترک کنند. نکته سوم این است که باید بررسی کرد شرایط و فضای حاکم بر نظام بین‌الملل چیست؟ برای مثال باید بررسی کرد آیا فضا، فضای دوران جنگ سرد است که در آن یک کشور به همراه متحدان خود، به طور متصلب علیه کشور دیگر اقدام کنند و تمام راه‌های مبادلاتی یک کشور را مسدود کنند و یا اینکه فضا به گونه دیگری است. جهانی که امروز همگان با آن مواجه هستند، دنیای در حال جهانی شدن است و در عین حال دنیای بسیار پیچیده‌ای است. بنابراین این فضای جهانی شدن و این پیچیدگی، هم اعمال تحریم‌ها را با مشکلات مواجه و هم نتیجه بخش بودن تحریم‌ها را با سختی روبه رو می‌کند. بدین معنا که حتی اگر آمریکا و بسیاری از کشورهایی که نگران تاثیرگذاری‌های ثانویه بر آنها هستند، راه‌های گوناگونی برای دور زدن تحریم‌ها برای ایران وجود دارد. این امر متاثر از عصر جهانی شدن و پیچیدگی موجود در این جهان است. نکته بعدی این است که درواقع همواره اصل فریب در روابط بین‌الملل وجود داشته است و در حال حاضر نیز وجود دارد. بدین معنا که کشورهایی که حتی احساس می‌شود در کنار آمریکا هستند هم به طرق گوناگون راه همکاری‌های نفتی با ایران را پیدا خواهند کرد و آنها نیز وارد معامله با ایران می‌شوند. نکته دیگر نیز این است که خوشبختانه در حال حاضر چندین کشور در تحریم هستند. یعنی تحریم به عنوان یک رفتار منفی توسط آمریکا علیه کشورهای مختلف اعمال شده است و این تحریم‌ها علیه روسیه، چین و ‌ترکیه نیز صورت گرفته است. اینکه یک کشور به شکل بیمارگونه به وضع تحریم علیه سایر کشورها اقدام می‌کند باعث شده است که در خصوص ادامه این تحریم‌ها و کارآمدی این تحریم‌ها شک و تردید به وجود آید. زیرا این تحریم‌هایی که علیه کشورهای مختلف وضع شده، باعث شده است که قطب‌های همسو یکدیگر را جذب کنند یعنی در حال حاضر روسیه، چین و ترکیه با پول ملی خود حاضر هستند که با ایران کار کنند. بنابراین این مسائل نه تنها فضایی را برای ایران به وجود می‌آورد بلکه اساسا به اعتبار دلار هم لطمه وارد می‌کند. دلار یکی از عوامل موثر برای هژمونی آمریکاست و عملا رفتار ترامپ به هژمونی آمریکا لطمه وارد می‌کند. نتیجه نهایی این است که وضع تحریم‌ها علیه ایران،‌ هزینه‌های ایران را افزایش می‌دهد ولی‌ آن‌گونه که آمریکا تصور می‌کند نمی‌تواند برای ایران کمر‌شکن باشد.
* استاد دانشگاه و تحلیلگر مسایل سیاسی