روزنامه خراسان
1397/08/05
سال 1336؛ آغاز یک دلدادگی به «میراث مکتوب»
استاد عبدا... انوار، برای کسانی که دل در گرو مهر میراث مکتوب این سرزمین دارند، نماد و دلیل راه است. بیش از 60 سال کار روی نسخ خطی، از او استادی چیره دست و آگاه در عرصه فهرست‌نویسی و معرفی میراث مکتوب ایرانیان ساخته است. استاد انوار، در سال 1303 هـ.ش، در تهران متولد شد و امروز، در آستانه 94 سالگی قرار دارد؛ برخاسته از خاندانی فرهنگی و فرهنگ دوست که نسب به علامه، سید نعمت‌ا... جزایری، عالم جلیل‌القدر عصر صفوی می‌رساند. او، پس از گذراندن تحصیلات مقدماتی، در سال 1320، وارد دانشگاه تهران شد تا درس حقوق بخواند؛ اما به خواست و پیشنهاد پدر، همزمان فراگیری ریاضیات را آغاز کرد و توانست در این رشته، به توانایی‌ای مثال زدنی دست یابد. استاد انوار مدتی را به تدریس پرداخت و بعد، به کار ترجمه مشغول شد؛ سپس به کتابخانه ملی راه یافت و مدت 20 سال، مسئولیت بخش نسخ خطی این گنجینه ملی را برعهده گرفت. یادگار آن سال‌ها، فهرست‌نویسی نسخ فارسی و عربی این کتابخانه، در 10 جلد است که به عنوان الگویی کم‌نظیر، فراروی جوانان و علاقه‌مندان به این عرصه، قرار دارد. از دیگر صفحات زرین زندگی استاد، باید به همکاری طولانی و البته پرثمر او با زنده‌یاد دکتر محمد معین در انتشار 10 جلد از اثر سترگ لغت‌نامه دهخدا، اشاره کرد. استاد انوار که نام خانوادگی‌اش، برگرفته از نام کتاب «انوار نعمانیه»، اثر ارزشمند جد او، علامه سیدنعمت‌ا... جزایری است، طی سال‌های طولانی تحقیق و تتبع، ده‌ها عنوان مقاله و کتاب را به رشته تحریر درآورده یا ترجمه و تصحیح کرده است. افزون بر آن‌چه یادآور شدیم، باید از حافظه مثال زدنی او نیز، یادی کنیم که در مجموعه مقالات «تهران‌شناسی» استاد انوار، تبلوری تام و تمام پیدا کرده است. از آثار پرشمار او می‌توان به این موارد اشاره کرد: شرح و ترجمه ۲۲ جلد کتاب شفای بوعلی‌سینا، شرح و ترجمه «شرح اشارات» خواجه نصیر، تعلیقه مفصل بر دانشنامه علایی ابن سینا، ترجمه مقاصدالفلاسفه غزالی، ترجمه شرح تلویحات شیخ اشراق، ترجمه و شرح منطق‌المخلص امام فخر رازی، شرح و تعلیقه دره‌التاج علامه قطب‌الدین شیرازی، شرح و تعلیقه بر مصنفات بابا افضل کاشی نوش‌آبادی، شرح موسیقی‌الکبیر فارابی، شرح فرائدالاصول شیخ مرتضی انصاری، شرح متافیزیک ارسطو، ترجمه جستارهای فلسفی ویتگنشتاین، ترجمه تطور حیات برگسون، ترجمه حکومت الهی اثر سنت توماس آگوستین، ترجمه سمبولیسم در دین، متن و تعلیقات اساس الاقتباس خواجه نصیر الدین توسی و تصحیح تاریخ جهانگشای نادری. کارنامه‌ای چنین دست نیافتنی و درخشان در عرصه نسخه شناسی و تصحیح و ترجمه متون ارجمند علمی و تاریخی، مرا بر آن داشت تا در گفت‌وگویی هر چند کوتاه و مختصر، از او درباره حال و روز فهرست‌نویسی و نیز، ارائه راهکار برای جوانانی که در سر، سودای پیمودن این طریق را دارند، بپرسم. استاد عبدا... انوار، در گفت‌وگو با خراسان، فهرست نگاری را دریایی توصیف کرد که نمی‌توان برای آن حد و مرزی قائل شد. او معتقد بود، جوانان برای توفیق در این راه، باید مَنیّت و خودستایی را کنار بگذارند و از آثار و دیدگاه‌های اهل فن، بهره ببرند و بیاموزند.به نظر شما، به عنوان یکی از پیش کسوتان عرصه فهرست‌نگاری و معرفی نسخ خطی، مهم ترین چالشی که در این زمینه وجود دارد چیست؟
منظورتان چه نوع چالشی است؟
به عنوان نمونه، خرید و نگهداری از نسخ خطی که گام نخست برای حراست و پاسداری از آن هاست.
تا آن‌جایی که من اطلاع دارم، هم اکنون، مراجعی که امکانات مالی مناسبی برای خریداری کتاب‌ها و نسخ خطی دارند، برای خرید آن ها اقدام می‌کنند؛ مثل کتابخانه ملی، کتابخانه مجلس، کتابخانه ملک در تهران که متعلق به آستان قدس رضوی است.
فکر می‌کنید که این اقدامات، در سطح ایده‌آل آن در حال انجام است؟
ببینید، لفظ ایده‌آل واژه بسیار کشداری است و میشود از آن برداشت‌های مختلف داشت. معتقدم این مراکز تا جایی که توان مالی دارند، در این مسیر گام بر می‌دارند و آثار خطی و اسناد تاریخی را خریداری و نگهداری می‌کنند. البته اخیراً، با توجه به مشکلات مالی به وجود آمده، کار آن ها هم با مشکلاتی روبه‌رو شده است که امیدوارم هرچه زودتر رفع شود.
طی سال‌های اخیر، جوانان علاقه‌مند بسیاری وارد عرصه تصحیح نسخ خطی و فهرست‌نویسی شده‌اند. این فعالیت‌ها را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
ورود جوانان به این عرصه، بدون دانستن زبان عربی و دارا بودن دیگر بن‌مایه‌های علمی مورد نیاز، فایده‌ای ندارد. جوانانی که به این عرصه علاقه‌مند هستند، دست کم باید «نفایس الفنون» یا «دره‌التاج» را خوانده و با علوم اسلامی، آشنایی کافی داشته باشند. در این صورت است که می‌توانند کاربرگ‌های مربوط به نسخه‌شناسی را به درستی کامل کنند. این کاربرگ‌ها را ما در گذشته برای کار فهرست‌نویسی طراحی کردیم و در آن ها، افزون بر مشخصات فیزیکی اثر، به محتوای علمی آن هم توجه شده است و تکمیل این موارد، تنها با آگاهی لازم از علوم اسلامی امکان‌پذیر است. کسی که اطلاعات لازم را نداشته باشد، نمی‌تواند این کاربرگ‌ها را پر کند و کاری هم که انجام می‌دهد، بی فایده است و قابل استفاده نیست.
برخی معتقدند که وقتی یک اثر فهرست نویسی شد، دیگر قابلیت معرفی دوباره ندارد و برای کار باید سراغ نسخه خطی دیگری رفت. آیا با این دیدگاه موافق هستید؟
این‌طور نیست. نسخه‌ای خطی را ممکن است یک نفر فهرست کرده باشد، اما فرد دیگری بیاید و آن را طوری فهرست کند که اطلاعات آن از فهرست نویسی قبلی، بیشتر و کامل‌تر باشد. معتقدم که در فهرست‌نویسی‌ها، هر فهرست‌نگار باید اطلاعات علمی‌ای را که وجود دارد و پیدا کرده است، ارائه کند و در پی ارجاع دادن به کار دیگران نباشد. این روزها از علامت اختصاری «ر.ک» به معنای «رجوع کنید» در این فهرست‌نویسی‌ها زیاد استفاده میشود که به نظر من کار صحیحی نیست.
پس به اعتقاد شما، هنوز برای جوان‌ترها کار هست و نباید ناامید باشند.
بله، اگر کسی بخواهد و علاقه‌مند باشد، کار برای انجام بسیار است. فرض کنید فهرستی که سید محمد قزوینی می‌نوشت، حتماً با فهرستی که یک جوان، یک کارشناس یا دکترای کتابداری بنویسد، می‌تواند تفاوت بسیاری داشته باشد.
استاد انوار، حضرت عالی چند سال در عرصه فهرست‌نویسی فعالیت داشته‌اید؟
از سال 1336 وارد این کار شدم و تا امروز، حدود 61 سال است که روی فهرست نویسی نسخ خطی کار می‌کنم. البته خودم در دورانی که در کتابخانه ملی بودم، یک فهرست از نسخ خطی کتابخانه، در 10 جلد منتشر کردم و بعد از آن، بیشتر به عنوان مشاور و ناظر در این عرصه فعالیت کردم.
طی سال‌های طولانی کار در حوزه میراث مکتوب و نسخ خطی، با چه موضوعاتی در این کتاب‌ها روبه‌رو شده‌اید که نیازمند توجه و اهتمام بیشتری هستند؟
موضوعات متعددی وجود دارد که در خور توجه و کار کردن است. ما بیشتر تمرکزمان روی کتاب‌های فقهی و مذهبی بوده است، در حالی که آثار بسیار نفیسی در عرصه ریاضیات و شناخت ریاضی دانان مسلمان می‌توان به وجود آورد که تهیه و تألیف آن ها، بسیار لازم و ضروری است. در عرصه فلسفه هم همین طور است و ما می‌توانیم با توجه بیشتر به این عرصه، کارهای خوبی تولید کنیم.
توصیه شما به جوانانی که دوست دارند وارد این عرصه شوند، چیست؟ به نظر شما، چطور می‌توانند در این مسیر، گام‌های مؤثر بردارند و مفید باشند؟
توصیه و سفارش من به جوانان علاقه‌مند این است که به دنبال خودستایی و نشان دادن خودشان نباشند. همه این رفتارها و رویکردها را کنار بگذارند و با علاقه و کمک گرفتن از پیش کسوتان این عرصه، وارد کار شوند و تلاش کنند. باید آثار و کارهای دیگران را ببینند و بعد از اتمام کار، حتماً تولیداتشان را در اختیار اهل فن بگذارند تا ببینند و اشکالات کارشان را به آن ها یادآوری کنند، تا کاری که ارائه می‌کنند، کاری قلابی و اشتباه نباشد. در دوران ما، خدا رحمت کند مرحوم مینوی را، می‌آمد و کارهایی را که انجام داده بودیم، می‌دید و بعد برای چاپ می‌فرستادیم. این طور نبود که خودمان کار را تمام کنیم و بعد، بفرستیم برای انتشار؛ یا مرحوم آقاعزیز هم همین‌طور. اصلاً فهرست‌نگاری یک دانشگاه است. وقتی شما کتابی را برمی‌داری تا فهرست کنی، باید بروی و دیگر کتاب‌های نویسنده و حتی کتاب‌هایی که درباره کار او نوشته شده یا علمی را که در آن کتاب به آن اشاره شده است، مطالعه کنی. فهرست‌نگاری دریایی است که ساحل ندارد.
سایر اخبار این روزنامه
بی‌مسئولیتی مسئولان درباره پدیده
سال 1336؛ آغاز یک دلدادگی به «میراث مکتوب»
آشنایی با رایج ترین باورهایی که باعث ناراحتی و رنج درونی مان می شوند
رادیکالیسم در آمریکا خون می طلبد
چرا پایان سریال «دلدادگان» مخاطبان را راضی نکرد؟
دردسر 2.5 میلیارد دلاری واردکنندگان برای تسویه با دولت
تجمع جهانی عدالت طلبان، حق جویان و آزادی خواهان
از یک «جابر» تا میلیون ها زائر
دلار زدایی 2 غول اقتصادی
این جا همه عاشقند آن که می رود و آن که می ماند...
اطلاعات سپاه ادعای ۲۵۰۰ گرین کارت برجامی را رد کرد
جزئیات جدید از بسته حمایتی
پیدا و پنهان کابینه نیم بند «عبدالمهدی»
افزایش 150 درصدی قیمت مواد اولیه تولید در خراسان رضوی
جنایت برای مشتی دلار !
درخواست وزیر برای نجات سیستان
