آلمان، دنبال جلب نظر تهران؟

بعد از آنکه وزیر خارجه آلمان در نشست خبری مشترک با محمدجواد ظریف، گفت:«برای انجام تعهدات برجامی‌مان تلاش می‌کنیم، اما نمی‌توانیم معجزه کنیم.» برداشت‌های متفاوتی نسبت به این موضع از سوی محافل مختلف داخلی صورت گرفت. اما باید بدانیم که نه‌تنها نگاه هایکو ماس بلکه نگاه آنگلا مرکل برای ایران نگاهی تمام کننده نیست. همگان باید بدانند که ایران دست به گریبان آلمان نشده است. تهران سیاست خارجی مستقل در مسائل هسته‌ای، منطقه‌ای، جهان اسلام و مبارزه با تروریسم داشته و دارد. ریشه این عملکرد نیز در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران وجود داشته و برهمان مبنا وزارت خارجه کشورمان عمل می‌کند. بنابراین حضور هایکو ماس در تهران برای آن نبوده است که ایران از آلمان درخواست برای گشایش در زمینه برخی از مسائل داشته است. بلکه این حضور به منظور جلب نظر مساعد و رایزنی با ایران برای نزدیک شدن دیدگاه‌های موجود در نظام بین‌الملل نسبت به مسائل منطقه، برجام و همچنین سایر مسائل بوده است. اكنون برجام به عملكرد آمريكا گره خورده و مسائل ايران و آمريكا هم به مانند معماي امنيتي است. در اين كلاف پيچيده امنيتي دو دولت ايران و آمريكا به يكديگر بسيار بدگمانند. در مذاکرات طولانی که میان دو وزیر خارجه ایران و آلمان صورت گرفت، دیدگاه‌های تهران به‌صورت کاملا صریح مطرح شده است. هایکو ماس باید درخصوص زمینه‌های مطروحه از سوي ايران پیگیری‌های لازم را داشته باشد. ايران تلاش كرده از قدرت ايده در برابر بد عهدي آمريكا بهره ببرد. طرح ايده تروريسم يا جنگ اقتصادي آمريكا به اين دليل است كه قدرت و منافع در روابط بين‌الملل متاثر از ايده‌ها هستند. ايران ايده‌اي را مطرح كرده و اینکه در رابطه با مسأله برجام هایکو ماس پاسخی را ارائه داده‌اند، شايد پاسخ غلطی نبوده است. منتها اینکه ایشان مطرح داشته‌اند که بیش از این کاری از دست آلمان‌ها ساخته نیست، این است که آن‌چیزی که ایشان نتوانستند نسبت به آن پاسخ منطقی ارائه دهند آن است که آیا آلمان به تعهدات خود در برجام عمل کرده است؟ تحریم‌های ایالات متحده جای خود را دارد و با آن کاری نداریم. اگر آلمان به تعهدات برجامی‌اش عمل نکرده است نباید این انتظار را داشته باشند که تهران از تعهدات برجامی‌اش به صورت مرحله‌ای عدول نکند. بنابراین این مساله مطرح می‌شود که طرف‌های اروپایی نتوانستند فضای مساعدی را که تهران در پی ترسیم آن بود در نظام بین‌الملل تبیین کرده و آن را جا بیندازند. دکتر ظریف صراحتا اعلام کردند که ریشه تنش را باید در جای دیگری جست‌وجو کنند. اگر تنشی در منطقه وجود دارد ریشه آن در جای دیگری است. لذا اگر مسائل به‌صورت ریشه‌ای حل نشود مشکل کماکان ادامه خواهد یافت. اگر نخست وزیر ژاپن طی حضوری که در تهران دارد به این نکات توجه نکند بی شک دست خالی ایران را ترک خواهد کرد و برای نظام بین‌الملل کاری را به پیش نبرده است. درست است که مردم در داخل کشورمان به زحمت افتاده‌اند و مسئولان کشور باید شرمندگی خودشان در برابر این ملت را رسما اعلام کنند چون تمام سختی‌ها را مردم متحمل می‌شوند. منتها تمام مقاومتی که ملت انجام داده به این دلیل است که نوع نگاهی را که ایران در مسائل هسته‌ای و منطقه و همچنین مقابله با تروریسم انتخاب کرده نگاهی نیست که دستاورد آن ایجاد داعش، نقض حقوق مردم فلسطین و بمباران زنان و کودکان بی دفاع یمنی بوده باشد. نگاه ایران نسبت به مسائل منطقه صلح، ثبات و امنیت برای همه کشورهای منطقه است. بنابراین این مسائل باید با مسببین واقعی این شرایط تحت فشار قرار گیرند تا شینزو آبه نیز در سفر به تهران نتیجه‌ای به دست آورد. گراهام آليسون سه مدل تصميم گيري تعريف مي كند كه شايد يادآوري آن در اين برهه حساس ضروري باشد: ١- مدل بازيگر عقلاني ٢- مدل سازماني حاصل عملكرد سازمان‌هاي مختلف حكومتي و ٣- مدل سياست بوروكراتيك حاصل اشخاص تصميم گيرنده. به نظر مي رسد ديپلماسي ايران بر رهيافت بازيگر عقلاني بنا نهاده شده كه دستيابي به بهترين اهداف سياست خارجي شامل منافع ملي، رفاه ملي و امنيت ملي را در دستور كار قرار داده است. از اين زاويه مذاكره و تبيين ايده با وزير خارجه آلمان و نخست وزیر ژاپن را اثر گذار خواهيم ديد.
* استاد دانشگاه