روزنامه همدلی

حس خوب خداباوری با آدم‌ها چه می‌کند؟

ناصر مهدوی‪-‬ خداباوری چه نقشی در زندگی ما دارد؟ خصوصا در همین دورانِ نزدیک به دوران پست‌مدرن، آمیخته به مدرنیسم و پست‌مدرن. این برهم خوردن اوضاع اخلاقی جهان، ناهمگونی که در جهان به وجود آمده است. این که خداباوری چه حسی را می‌تواند در ما ایجاد کند. خداباوری می‌تواند حس خوبی در ما به وجود آورد. این خوب، خوب معرفتی است، خوبی است که می‌توان از آن دفاع کرد، می‌توان آن را مدلل و مبرهن کرد و از آن دفاع کرد.
صحبتم در اینجا دو قسمت بود، بخش نخست این است که حتی در عرصه بحث‌های عقلانی، از قرن هجده به بعد، این احساس به وجود آمد که به لحاظ عقلانی نمی‌توان از خدا و خداباوری دفاع کرد و براهین اثبات خداوند، چنان قوی نیستند که حتی دینداران بتوانند پشت آن ایستادگی و مقاومت کنند و بعد، باورهای دین خود را مدلل کنند. ولی از نیمه‌های قرن بیستم، شاید هم از چند سال اول قرن بیستم، این موازنه تغییر پیدا کرد. تقریبا از این دوران، باز هم جهش خیلی بزرگی در عرصه معرفت آغاز شد که از فلسفه دین شروع شد. بعد تئوری‌هایی مطرح شد که آن باورها، آن نوع ادعاهایی که معتقد بود خدا را نمی‌شود از طریق عقلانی اثبات کرد را کمی ضعیف‌تر کرد. باز مجددا اندیشه دفاع عقلانی از خداوند، قوت بیشتری گرفت.
حتی شخصیت‌هایی مانند آنتونی فلو آمدند که معتقد بودند برهان‌های اثبات خدا کمی عقیم به نظر می‌رسند، پس خدا وجود ندارد، آنها هم از موضع خودشان به سختی عقب‌نشینی کردند. اما من خودم امروز معتقد هستم که شما وقتی به خداوند باور داشته باشید، تبیین عالم و حتی مرگ هم راحت‌تر است.
در مقابل کسانی دارند که خداناباور هستند، «مساله شر» را به میان می‌کشند. استدلالی که می‌خواهد باور خداوند را به تاخیر اندازد. مگر این که بالاخره سر از ماجراهایی مانند تصادف و دگرگونی‌های آنی درآوریم که به نظر بنده، اینها هم راه به جایی نمی‌برند. بنابراین اولین تاثیر خداوند در ذهن آدمی در فضاهای معرفتی این است که اتفاقا شما با باور به خداوند می‌توانید جهان را تفسیر و تبیین کنید و چرایی خلقت موجودات را شرح دهید. خلقتی که سراسر در فقر فرو رفته و دست‌وپای او را فقر گرفته و هیچ موجود قائم‌به‌ذاتی را در آفرینش نمی‌توانید نشان دهید. چون اصل این آفرینش باید بر نیستی باشد. این درست است که آدم می‌تواند تصویر نیستی بر این عالم را تحمیل و تزریق کند.


اما هستی عالمی که ماهیتا باید نیست باشد، حتما به تبیین غنی نیازمند است که به نظر من با حضور خداوند و باور به خداوند، کاملا می‌شود آن را توضیح داد که چرا این عالمی که سرشت نیست دارد، هر زمان آفریده می‌شود. هر آن، خلقت او تجدید می‌شود. امروز نیستیم، ولی فردا، هست می‌شویم. این ساعت نیستیم ولی ساعتی بعد دوباره متولد می‌شویم.
ما موجودات زمان‌مندی هستیم و زمان سرشت ماست و زمان، نوع تبیین هستی ماست. ما هر لحظه با زمان، آفریده می‌شویم. این آفرینش بدون باور نداشتن به خداوند، به نظر من قابل تبیین نیست. البته این موضوعی است که می‌توان درباره آن بحث کرد. اگر صمیمانه در این موضوع وارد شویم، شر را می‌توان توجیه کرد، شر را می‌توان تبیین کرد. خدا را از پای میز محاکمه‌ای که به نام شر، می‌توان پایین آورد. در مجموع، با خداوند، ذهن آرامش و غنای بیشتری پیدا می‌کند. اما قصه فقط به اینجا ختم نمی‌شود. باور به خداوند بعدا می‌تواند تاثیرات روانشناختی در زندگی ما ایجاد کند. اینجا صحبت من از باور، از سر مسامحه است. اما چیزی در عرصه دیانت رخ می‌دهد. پیغمبران، پنجره‌ای به روی ما باز کردند که آن پنجره بسیار درخشان، ایمان آوردن است. چرا که بین آدمی و خداوند، ارتباط وثیق روحی و قلبی برقرار می‌شود.
این می‌تواند موهبت بزرگی برای انسان باشد. ایمان تاثیراتی دارد که نوعی از زندگی را سامان می‌بخشد و شاید در جایی دیگر نتوانید پیدا کنید. شاید از طریق روانشناسی و تحقیقات فلسفی و هنری، آنطور که بعضی فیلسوفان ما را به سمت هنر هل می‌دادند، شما نمی‌توانید به آن‌ها برسید. آدم‌ها سبک‌های زندگی متفاونی دارند که شاید مهم‌ترین آن، گریبان خیلی از انسان‌ها را هم گرفته و همیشه آزار دهنده بوده و برای آدم‌ها رنج تولید کرده و دردسر فراهم کرده و سبب شده که زندگی کمی با حسرت سپری شود.
آن سبکی که فیلسوفان و پیش از آن‌ها، پیامبران و انسان‌های معنوی به آن تاختند، خطر مبتلا شدن به زندگی سطحی و بی‌عمق است. آن زندگی که آدمیان مجبور به جاذبه‌های ظاهری می‌شوند. دنبال لذت‌های زودرس آنی هستند که به آن‌ها آرامش ببخشد. این جماعت در زندگی، عمدتا فرصت زیادی پیدا نمی‌کنند برای این که به عمق این زندگی دست پیدا کنند. این هیاهوی زندگی آن‌ها را از پا درمی‌آورد. عجیب است که اتفاقا این اختصاص به آدم‌های گنهکار ندارد.
اتفاقا برخی دینداران نیز به این نوع زندگی مبتلا هستند و از قضا و بد حادثه این است که تبلیغات دینی ما عمدتا نزدیک به این سطح بوده. گرچه این نظر قابل نقد است. اما به نظر من دیانتی تبلیغ و ترویج شده که باعث شده ما در همین سطح باقی بمانیم. در عین این که این معلمان بزرگوار، ما را بر حذر می‌داشتند که به دام گنه بیافتیم، اما هرگز لایه‌های عمیق دین را به روی ما نگشودند. آن جنبه‌های معنوی و عرفانی و تجربه‌های سنگین و ناب پیغمبر را چندان برای ما آشکار نکردند.
ما را در همان سطح نگه داشتند که به آن اشاره خواهم کرد. آدم‌ها اگر در این سطح باقی بمانند، چند ویژگی پیدا می‌کنند. قرآن می‌فرماید: یَعْلَمُونَ ظَاهِرًا مِنَ الْحَیَاهِ الدُّنْیَا وَهُمْ عَنِ الْآخِرَهِ هُمْ غَافِلُونَ. قواعد ظاهری دنیا را بهتر می‌توانند دریابند، اما تامل و تفکر نمی‌کنند. کمی صبوری و شکیبایی برای رسیدن به مقاصد عمیق‌تر از خود نشان نمی‌دهند. نخستین ویژگی این افراد این است که از کیفیت روحی خیلی بالایی برخوردار نیستد و عمدتا گرفتارند. نشانه‌هایش را هم برخی فیلسوفان و روانشناسان گفتند و در قران هم آمده است که این گروه بیشتر به فکر «داشتن» هستند تا به فکر «بودن». یعنی ماسک و نقاب آن‌ها، برای‌شان خیلی اهمیت دارد. مثلا اگر آن‌ها را با عنوان صدا نکنیم، شاید غصه عمیق در دل‌شان ایجاد شود. اگر عنوان و منصب را از آن‌ها بگیریم، نشانه‌هایی که به آنها وصل شده را از آنها سلب کنیم، احساس خلا وحشتناکی می‌کنند. آن تعبیری که مولانا می‌گوید:
عقل تو قسمت شده بر صد مهم / بر هزاران آرزو و طم و رم
یعنی دائما از ظلمتی در ظلمتی می‌روند
تو درون چاه رفتستی ز کاخ / چه گنه دارد جهان‌های فراخ
لینک منبع خبر
پربازدیدترین‌های روزنامه ها
مناظره‌اي در مورد حجاب (اعتماد) ماجرای سرقت مرگبار با نوشیدنی سمی! (خراسان) 2 شکار بزرگ انصارالله یمن در یک روز؛ پهپاد30 میلیون دلاری آمریکا و نفتکش انگلیس (کيهان) استاندارد دوگانه «نستله» برای فقرا و ثروتمندان (جوان)
سایر اخبار این روزنامه
ناصر ایمانی در گفت‌وگو با همدلی مطرح کرد: لاریجانی به جبهه اصولگرایی بازمی‌گردد ناصر ایمانی در گفت‌وگو با همدلی مطرح کرد: لاریجانی به جبهه اصولگرایی بازمی‌گردد دکتر ابراهیم دادجو در گفت و گو با همدلی: نبود بنیان‌های فلسفی، عامل مشکلات امروز دکتر ابراهیم دادجو در گفت و گو با همدلی: نبود بنیان‌های فلسفی، عامل مشکلات امروز قرار بود وحدت‌آفرین باشد اما ... «همدلی»، ماجرای تاخیر در افتتاح آزاد راه تهران- شمال را ارزیابی کرد آزادراهی به بلندای عمر ما «همدلی»، ماجرای تاخیر در افتتاح آزاد راه تهران- شمال را ارزیابی کرد آزادراهی به بلندای عمر ما آغاز شمارش معکوس برای شروع گام سوم روز بعد از 60 روز همدلی استقبال متقاضیان کنکور سراسری از رشته تجربی را بررسی کرد ولع پزشک شدن همدلی استقبال متقاضیان کنکور سراسری از رشته تجربی را بررسی کرد ولع پزشک شدن پیروز مجتهدزاده در گفت‌وگو با همدلی در واکنش به اقدام انگلیس: توقیف نفتکش ادامه تحریم‌های آمریکاست ضرورتِ گریز از هیجان در دیپلماسی حس خوب خداباوری با آدم‌ها چه می‌کند؟ تحقق رویاهای کیهانی