روزنامه ابتکار
1398/10/24
سازمان همکاری اسلامی استفاده از پتانسیلها و ظرفیتها
مجتبی عبدالنوری- سازمان همکاری اسلامی (OIC)، دومین سازمان بین دولتی پس از سازمان ملل متحد است که با عضویت از ۵۷ کشور به گسترش بیش از چهار قاره است. سازمان، صدای جمعی جهان اسلام و تضمین برای حفاظت و حمایت از منافع جهان اسلام در روح ترویج صلح بینالمللی و هماهنگی میان افراد مختلف جهان است. سازمان براساس تصمیم اجلاس تاریخی که در رباط، پادشاهی مغرب در ۲۵ سپتامبر ۱۹۶۹ برگزار شد به عنوان یک نتیجه از آتشسوزی جنایی مسجدالاقصی در اشغال بیتالمقدس تاسیس شد. نام این سازمان از زمان تاسیس در سال ۱۹۶۹ تا سال ۲۰۱۱ سازمان کنفرانس اسلامی بود و سپس به سازمان همکاری اسلامی تغییر یافت. نشست سران هر ۳ سال یک بار و در پایتخت یکی از کشورهای اسلامی عضو برگزار میشود. کشورهایی که این کنفرانس را برگزار میکنند به مدت سه سال ریاست آن را بر عهده میگیرند.کشورهای اسلامی که بخش عمده از جهان را تشکیل میدهند با مسائل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی عمدهای روبهرو هستند. چنانکه وجود تنوع مذهبی، نژادی، زبانی، قومی و قبیلهای زمینهساز اختلافات و بیثباتی در برخی ازکشورهای اسلامی شده و هزینههای زیاد اقتصادی و اجتماعی را بر این کشورها و همسایگان آنها تحمیل کرده است. مسئلهای که مانع توسعه و گسترش روابط میان کشورهای اسلامی شده و زمینه را برای مداخله قدرتهای خارجی فراهم ساخته است. براین اساس، یکی از اولویتهای مهم سازمان همکاری اسلامی، زمینهسازی جهت گفتوگو و همکاری مشترک و تلاش برای رفع تشنج و حل مسالمتآمیز اختلافات میان کشورهای عضو سازمان بوده است. چنانکه سازمان همکاری اسلامی نهادی است که بالقوه میتواند گرهگشای بسیاری از مشکلات کشورهای اسلامی در این راستا باشد. در این میان مسئلهای که باید مورد توجه قرار گیرد آن است که چرا علیرغم قدرت وتوانایی بالقوه سازمان همکاری اسلامی برای حل مشکلات کشورهای عضو، این سازمان نقشی فعال و تاثیرگذار در جهت حل مسالمتآمیز اختلافات کشورهای اسلامی نداشته و از پتانسیلها و ظرفیتهای خود در این زمینه به درستی بهره نبرده است؟
بررسی عمکرد و کارکرد سازمان همکاری اسلامی، این واقعیت را به اثبات میرساند که سازمان اگر چه در زمینه همکاریهای فنی و هماهنگی سیاسی کشورهای عضو موفقیتهای کسب کرده، با این وجود در زمینه حل مسالمتآمیز اختلافات کشورهای عضو پیشرفتها و موفقیتهای شایان توجهی به دست نیاورده است، چنانکه در جنگ عراق علیه ایران تلاشهای سازمان برای حل وفصل مسئله، به دلیل موضع یکجانبه و صرفا حمایتی از دولت عراق به نتیجه نرسید. کما اینکه در مورد اختلاف بین سنگال و موریتانی سازمان ساکت ماند. همچنین در اشغال کویت توسط عراق، تلاش موثری از سوی سازمان جهت خاتمه درگیری صورت نگرفت و فقط بر پایبندی عراق به قطعنامههای شورای امنیت سازمان ملل متحد تاکید شد. در مورد جنگ داخلی افغانستان و بوسنی و هرزگوین و بحران بالکان نیز هرچند سازمان دست به اقداماتی زد اما با دخالتهای ناتو و آمریکا به حاشیه رانده شد. در بحرانهای مسلمانان کشمیر در هند، تیمورشرقی در اندونزی و میندانائو در فیلیپین نیز سازمان همکاری اسلامی اقدامات عادلانه وکارآمدی در جهت پایان دادن به منازعه و اختلافات و حمایت از حقوق پایمال شدهای که مورد تجاوز قرار گرفته بود انجام نداد و تصمیمگیری سازمان بیشتر به صورت اعلامیه و یک نظارهگر بوده است.
در این راستا، مسئلهای که باید مورد توجه قرار گیرد آن است که چرا علیرغم این قدرت و توانایی سازمان همکاری اسلامی برای حل مشکلات کشورهای عضو، این سازمان نقشی فعال و تاثیرگذار در جهت حل مسالمتآمیز اختلافات کشورهای اسلامی نداشته و از پتانسیلها و ظرفیتهای خود در این زمینه بهدرستی بهره نبرده است؟ برخی عوامل به نوعی توجیهکننده عدم موفقیت سازمان در زمینه برقراری صلح و امنیت در منطقه و کشورهای عضو است. عواملی از قبیل:
الف) فقدان چارچوب قانونی و ضمانت اجرایی برای مصوبات سازمان همکاری اسلامی:
منشور سازمان همکاری اسلامی فقط بر همکاری در حل مسالمتآمیز اختلافات وصلح بین اعضاء تصریح میکند، در حالی که فاقد ضمانت اجرا برای قطعنامهها و مصوبات خویش است. به عبارتی دیگر، سازمان همکاریهای اسلامی مانند سازمان ملل متحد، ابزاری مانند شورای امنیت را در اختیار ندارد که قطعنامههای لازمالاجرای خود را به مرحله عمل برساند.
ب) اختلافات و منازعات میان کشور های عضو
سازمان همکاری اسلامی از مجموعه کشورهای ناهمگن و نامتوازن در عناصر مادی، ارزشهای سیاسی و فرهنگی تشکیل شده است، در نیتجه وجود اختلاف میان کشور های اسلامی و بعضا وجود تضاد دیدگاه میان آنها که قطعا از نگرشهای سیاسی تناقض در تامین منافع ایجاد میشود، از کارآیی سازمان همکاری اسلامی کاسته است. برآورد تحولات جهان اسلام از پایان جنگ جهانی دوم تا به امروز، نشان میدهد که ملل اسلامی و بهویژه دولتمردان آنان هیچگاه به مانند امروز شاهد تفرق و چنددستگی نبودهاند.
ج) وجود اتحادیههای درونسازمانی:
کشورهای عربی خود را به عنوان بنیانگذاران سازمان و تامینکننده بودجه سازمان همکاری اسلامی میدانند. این کشورها با تشکیل اتحادیههای درونسازمانی از سازمان همچون ابزاری برای پیاده کردن برنامههای تصویب شده در اتحادیه عرب استفاده میکنند. به همین خاطر است که کشورهای عربی در مناقشاتی که با دیگر کشورها دارند، از اهرم مالی استفاده میکنند و سازمان را وادار به در پیش گرفتن مواضع غیرعادلانه میکنند.
د)تاکید بیش از حد بر حاکمیت ملی و رقابت بر سر کسب قدرت بیشتر بین اعضاء:
سازمان همکاری اسلامی هم مانند سایر سازمانهای بین المللی گرفتار رقابت بر سر کسب قدرت بیشتر است. سازمان همکاری اسلامی اگر منافع جمعی اکثریت مسلمانان را در نظر بگیرد در آن زمان دارای یک هویت مستقل میشود. ولی زمانی که تحت تاثیر رقابت های عربستان، ترکیه، ایران، مالزی و سایر کشورهای مسلمان ذینفوذ قرار میگیرد دیگر نمیتواند هویت مستقل داشته باشد و در نتیجه عملکرد آن تحت تاثیر منافع بازیگران اصلی قرار میگیرد.
ه) فقدان روزآمدی ساختار و اهداف سازمان همکاری اسلامی :
سازمان کنفرانس اسلامی دارای ساختاری بسیار اولیه است و توانایی و آمادگی برای رویارویی برای پدیدههای قرن بیستویکم را ندارد. تطبیق سازمان کنفرانس اسلامی با انتظارات جهان اسلام و همچنین تطبیق با تحولات نوین بینالمللی، همراه با ارائه یک راهبرد مناسب، عرصههای مهمی هستند که ضرورت بازنگری و بهروز رساندن اقدامات این سازمان برای تامین منافع ۵/۱ میلیارد مسلمان را ضروری میسازد.
براین اساس، اگر چه سازمان مدعی است از زمان تاسیس خود در سال 1969همت خود را معطوف به گفتوگوی بین دول عضو وحلوفصل مسالمتآمیز اختلافات، صلح جهانی، ثبات، سازگاری، امنیت و توسعه کرده است ولی امروزه بسیاری از بحرانها و منازعات در مناطق اسلامی وجود دارد که نشان میدهد سازمان کارنامه موفقی در تحکیم صلح و ظرفیتسازی زمینه گفتوگوی عادلانه بین کشورهای عضو نداشته است. چنانکه در بحرانهای کنونی منطقهای سازمان به جای در نظر گرفتن منافع و مصالح عمومی جهان اسلام، بیشتر با سیاستهای دولت میزبان سازمان همگام شده است.
سایر اخبار این روزنامه
«ابتکار» موضوع جانشینی هیثم بن طارق به جای سلطان قابوس را بررسی میکند
محمدرضا ستاری
دردهای بیدرمان خاورمیانه
«ابتکار» از دلایل ثبات نرخ دلار گزارش میدهد
ثبات، مهمان تازه بازار ارز
مشاوران رسانهای گاهی بخشهایی از حقایق را به مسئولان منتقل نمیکنند
چه کسانی به مسئولان مشاوره میدهند؟
آیا اتفاقات رخ داده در چند ماه اخیر فکر مهاجرت را در ذهن ایرانیان بیشتر از پیش زنده کرده است؟
«ابتکار» از رویکرد اصلاحطلبان بعد از بررسی صلاحیت کاندیداها گزارش میدهد
اصلاحات دوباره در بنبست انتخابات
مردم و مسئولان محلی سیستان و بلوچستان از ناکافی بودن کمکها به سیلزدگان این استان خبر میدهند
رهبر انقلاب در پی سیلاب سیستان از وقوع خسارتهای بیشتر جلوگیری شود
رئیس قوه قضائیه:
در رسیدگی به پرونده سقوط هواپیما، عدالت اجرا خواهد شد
شورای نگهبان:
داوطلبان تایید صلاحیتنشده شکایت خود را اعلام کنند
سازمان همکاری اسلامی استفاده از پتانسیلها و ظرفیتها