روزنامه شهروند
1398/12/10
شبکه ویژه مدیریت بحران را در صداوسیما راه بیندازیم
[امیر هاتفی‌نیا] در زمان بحران‌ها همیشه افراد آسیب‌دیده‌ای هستند که بنابر دلایل مختلف به رفتار خود مسلط نیستند و در این بین بوده‌اند امدادگرانی که در حین امدادرسانی توسط همین افراد آسیب دیده‌اند. روزهای گذشته خبری مبنی‌بر آسیب‌دیدن یکی از امدادگران هلال‌احمر هنگام خدمات‌رسانی منتشر شد و این نخستین بار نیست که شاهد چنین اتفاقی هستیم. اتفاقاتی از این دست ضرورت توجه به تعامل مردم و امدادگران در زمان حادثه را پررنگ‌تر می‌کند، زمانی که مردم با کسانی که برای نجات جان‌شان آمده‌اند، تعامل داشته باشند، روند امدادرسانی سرعت بیشتری پیدا می‌کند. این موضوع را با بهروز کارخانه‌ای، مدیرعامل هلال‌احمر استان همدان در میان گذاشته‌ایم. کارخانه‌ای معتقد است تعامل مردم و امدادگران در بحران‌ها می‌تواند میزان خسارات مادی و معنوی را تا حد قابل توجهی کاهش دهد.امدادگران در زمان مواجهه با مردم آسیب‌دیده در حوادث چه مواردی را باید رعایت کنند؟
این ماجرا آن‌قدر مهم است که دقت در آن می‌تواند مدیریت بحران باکیفیت را به دنبال داشته باشد. نخستین کاری که امدادگران باید انجام دهند، مانند هر نیروی دیگری که می‌خواهد به دیگران یاری برساند این است که ایمنی خود را در نظر داشته باشند. امدادگر باید ببیند محلی که وارد آن میشود، از ایمنی لازم برخوردار است یا نه؛ آیا احتمال سقوط و انفجار وجود دارد یا نه. رعایت ایمنی بسیار مهم است. مثلا اگر امدادگر با یک مجروح درحال خونریزی مواجه میشود، باید از دستکش استفاده کند. در کنار آن، امدادگر باید آرامش داشته باشد. وقتی با آرامش وارد صحنه حادثه شود، تسلط بیشتری خواهد داشت. وقتی فرد حادثه‌دیده امدادگر را می‌بیند که با آرامش و سرعت لازم امدادرسانی می‌کند، در نتیجه میزان اعتماد به امدادگر و رفتار او افزایش پیدا می‌کند.
توجه به فرهنگ بومیِ منطقه حادثه‌دیده چقدر ضروری است؟
خب در هر جامعه و منطقه‌ای یکسری از اصول فرهنگی وجود دارد که باید رعایت و محترم شمرده شود. مثلا یک امدادگر باید به لهجه‌ها، نوع پوشش و شیون و زاری‌ها دقت کند و درک بالایی داشته باشد. امدادگران باید دقت کنند که در موقعیتی وارد شده‌اند که افراد حادثه‌دیده حضور دارند. این افراد آسیب دیده‌اند و ناراحتند و ممکن است حتی پرخاشگری و انتظارات‌شان را با فریاد مطرح کنند. امدادگر باید توجه داشته باشد که با حادثه‌دیده‌ای مواجه شده که دچار بحران روحی است، پس باید به‌عنوان تسکین‌دهنده آلام عمل کند، یعنی به شکلی برخورد کند که پذیرای نگرانی‌های افراد باشد و بتواند با آرامش درونی خود تلاطم دیگران را محو کند. این نکته بسیار مهم است که امدادگر بتواند هم آرامش خود را حفظ کند و هم به فرد حادثه‌دیده آرامش دهد.
استفاده درست از وسایل امدادی در زمان حادثه تا چه میزان می‌تواند به ارتباط‌گیری موثر امدادگر با حادثه‌دیده کمک کند؟
باید بگویم که به کار بردن اصول خدمات امدادونجات بسیار مهم است، اینکه امدادگر در لحظه امدادرسانی بتواند وسایل موردنیاز را درست به کار ببرد، اگر در این زمینه خطایی رخ دهد، اعتماد نسبت به امدادگر سلب میشود. باید آمادگی در حوزه لجستیک وجود داشته باشد تا در برخورد با مردم حادثه‌دیده بهترین خدمات ارایه شود.
به مواجهه مردم با امدادگران برسیم. مردم در شرایط بحران چه انتظاری باید از امدادگران داشته باشند؟
اولا باید توجه داشت کسانی که لباس هلال‌احمر یا صلیب‌سرخ را به تن کرده‌اند، داوطب هستند. داوطلب یعنی کسی که خدماتی را بدون چشمداشت مادی ارایه می‌دهد؛ حتی بدون چشمداشت معنوی از مردم. انتظار می‌رود در مواجهه با داوطلبی که برای کمک آمده است، رفتاری همراه با مهربانی داشته باشند. مردم باید توجه کنند این افراد در کنار اینکه داوطلب هستند، آموزش‌دیده‌اند. این افراد آموزش‌دیده، تجاربی به لحاظ علمی و مهارتی و رعایت استاندارها در حوادث دارند. امدادگر به صورت حرفه‌ای عمل می‌کند. پوشش حرفه‌اش را رعایت می‌کند؛ اخلاق حرفه‌اش را رعایت می‌کند و دارای علم و مهارت آن حرفه است. پس اگر علم فرد داوطلب به کار گرفته شود، میزان خسارت‌های مادی و معنوی برای فرد آسیب‌دیده کمتر میشود. باید روی این ماجرا کار کنیم که میان امدادگر و حادثه‌دیده تعامل وجود داشته باشد، یعنی باید با یکدیگر در راستای کاهش پیامدهای حادثه کار کنند. باید از امدادگر برحسب وظیفه‌اش انتظار داشت؛ وظیفه او امداد و رساندن مواد غذایی و اسکان اضطراری در لحظات اولیه است و نجات هم یعنی جست‌وجو کردن و از زیر آوار درآوردن فردی که دچار حادثه شده است. از امدادگر باید چنین چیزهایی را طلب کرد. نباید مواردی را که ربطی به امدادگر ندارد، از او درخواست کرد. نباید از امدادگر کارهای غیرامدادی را توقع داشت. آشنایی مردم با امدادگرهایی که داوطلب‌اند و حرفه‌ای کار می‌کنند، بسیار در تعامل سازنده در زمان بحران مهم است. این مسأله باعث میشود انتظارات مردم از امدادگران به شکل قابل قبولی ارایه شود.
تعامل امدادگران و مردم چه تأثیری در روند مدیریت حادثه خواهد داشت؟
قطعا وقتی مردم با کسانی که برای نجات جان‌شان آمده‌اند، تعامل داشته باشند، باعث میشود روند امدادرسانی سرعت بیشتری پیداکند و وقتی سرعت عمل بیشتر شود، میزان نجات جان انسان‌ها و تسکین آلام آنها افزایش پیدا می‌کند و عملیات امدادرسانی راحت‌تر صورت می‌گیرد. در چنین وضعیتی میزان رسیدن خدمات به کسانی که نیازمندتر هستند، تسریع پیدا می‌کند. این تعامل در چرخه آگاهانه از فعالیت یکدیگر و انتظارات است، مبتنی بر اینکه اگر تعامل باشد، میزان مشکلات مردم حادثه‌دیده کمتر میشود و بدون‌شک در روند مدیریت حادثه بسیار موثر است.
چه پیشنهادی برای تحقق حداکثری این تعامل دارید؟
در این مورد نکته مغفول‌مانده‌ای در کشور داریم. در ایران حوادث مختلفی تجربه میشود؛ از خشکسالی و سیل تا زلزله و کولاک و طوفان. این نشان می‌دهد که نیاز است در کشوری با این گستردگی و چهار اقلیم که همه احتمال‌ها در آن وجود دارد، مردم مدیریت بحران را بشناسند. این مردمی که می‌گویم شامل همه مردم جامعه است؛ چه کسی که موقعیت بالایی در کشور دارد و چه کسی که ممکن است موقعیت خاصی نداشته باشد. ضروری است همه با چرخه مدیریت بحران آشنا شوند. این آشنایی باعث میشود در زمان بحران میزان انتظارات و رفتارها سنجیده شود. مثلا اگر ما بدانیم مردم پس از زلزله در ابتدا به سرپناه نیاز دارند، نه اینکه بلافاصله برایشان کانکس بزنیم؛ دیگر این سوال ایجاد نمی‌شود که چرا کانکس نیست. همه چیز باید مرحله‌به‌مرحله پیش برود. باید بدانیم که از هر ساختاری چه انتظاری داریم. اگر مردم با بحران و مدیریت آن آشنا شوند، خواهند دانست که بحران یعنی اینکه میزان عرضه و تقاضا رابطه‌اش به هم خورده است. در زمان بحران نباید بگوییم که چرا تعداد افراد کمک‌کننده کم است. نباید بگوییم که چرا تعداد خودروهای امدادی کم است. چرا تعداد چادر کم است. بحران یعنی اینکه چیزی نسبت به حادثه‌ای که رخ داده کم شده است. اگر اینها در تعادل باشد که دیگر بحرانی نخواهیم داشت. پس باید بحران را بشناسیم. وقتی همه بحران را شناختند، دیگر نمی‌گویند که چرا فلان وسیله کم است، چون از بحران شناخت دارند. پیشنهاد اصلی من این است که کشوری با این گستردگی باید در صداوسیمای ملی‌اش یک شبکه ویژه مدیریت بحران داشته باشد و در این شبکه آموزش‌های مختلف مدیریت بحران در حوزه‌های مختلف ارایه شود و خبررسانی و آگاهی‌رسانی شود. هرچقدر در این زمینه هزینه کنیم، باز هم به‌صرفه خواهد بود.
سایر اخبار این روزنامه
