روزنامه ابتکار
1395/10/30
زمانه بازرگان
مهدی بازرگان در سال 1286 در تهران متولد شد. پدرش حاج عباسقلی بازرگان از تجار دیندار، روشنفکر و سرشناس زمان خود بود. بازرگان تحصیلات ابتدایی را در مدرسه سلطانیه تهران و متوسطه را در دارالمعلمین مرکزی به پایان رسانید و در سال 1306 جزء اولین گروه محصلین ممتاز کشور، برای تحصیل به فرانسه اعزام شد. بازرگان پس از طی دوره مقدماتی و قبولی در کنکور سراسری کشور فرانسه، از بین دانشجویان اعزامی، اولین ایرانی بود که وارد تحصیلات عالی دانشگاهی شد و مورد تشویق وزیر فرهنگِ وقت قرار گرفت. در سال 1313 پس از 7 سال تحصیل در فرانسه به کشور بازگشت و به خدمت نظام وظیفه رفت. در سال 1315 به عنوان اولین دانشیار در دانشکده فنی دانشگاه تهران مشغول به تدریس شد و دو دوره متوالی ریاست دانشکده فنی را به عهده گرفت. در سال 1330، توسط مرحوم دکتر مصدق به ریاست هیات مدیره و مدیریت عامل شرکت ملی نفت ایران انتخاب شد و با حمایت مردم موفق به خلع ید از انگلیسی‌ها و با همت متخصصین ایرانی موفق به راه‌اندازی و اداره صنایع عظیم نفت شد. در سال 1331 مسئول احداث شبکه لوله‌کشی آب تهران شد. پس از کودتای 28 مرداد 1332، به دلیل اعتراض مکتوب علیه انتخابات غیرقانونی مجلس شورای ملی، در بهمن 1332 از خدمات دولتی و استادی دانشگاه برکنار شد و تا شانزدهم بهمن 1357 که پست نخست‌وزیری دولت موقت انقلاب را به عهده گرفت، تنها در بخش خصوصی در زمینه تولیدات صنعتی فعالیت و خلاقیت داشت. فعالیت‌های دینی بازرگان، همیشه بر فعالیت‌های سیاسی او مقدم بود. از اوان تدریس در دانشگاه، با دانشجویان محشور بود و با آنان در تاسیس انجمن اسلامی دانشجویان و سپس در انجمن اسلامی معلمین و بعدها در تشکیل انجمن‌های اسلامی مهندسین و پزشکان، مشارکت داشت. اولین نمازخانه را در دانشکده فنی در محیط دانشگاه تهران ایجاد کرد و با ایراد سخن‌رانی‌های متعدد در مجالس و محافل مذهبی و علمی، خلاء اعتقادی و علمی جوانان را پر می‌کرد و در برابر تبلیغات ضد دین حزب توده و جریان‌های تجددزده و دین‌ستیز، نقشی موثر داشت و پشتوانه علمی و معنوی جوانان دین‌‌مدار بود. بازرگان اولین تالیف دینی خود را با عنوان «نماز» بین سال‌های 1315 تا 1320 برای جوانان نوشت و با هزینه شخصی به چاپ رسانید. «مذهب در اروپا»،« مطهرات در اسلام»، «کار در اسلام»، «راه طی شده»، «اختیار»، «پراگماتیسم در اسلام»، از دیگر آثار دینی او در دهه 1320 و «از خدا پرستی تا خودپرستی» و «آموزش قرآن» در 3 جلد در دهه 1330 است. از مهندس بازرگان بیش از 100 اثر مذهبی و 16 اثر قرآنی به جای مانده است. بازرگان از نظر علمی و فنی نیز فعال بود و پس از شهریور 1320 از بانیان تاسیس «کانون مهندسین» بود. در دومین سالِ تاسیس کانون مهندسین، اولین اعتصاب صنفی مهندسین به بار نشست و تحولی عمیق در ارجاع مسئولیت و میدان فعالیت به متخصصین به وجود آورد و راه اصلاحات باز شد. واگذاری مسئولیت ادارات و کارخانجات به تحصیل‌کرده‌ها و مهندسان و حقِ داشتن دو نماینده منتخب از هر دانشکده در شورای دانشگاه، از دست‌آوردهای این اعتصاب صنفی است. در پایه‌گذاری و انتشار مجله «صنعت» نقشی اساسی داشت و با انجام کارهای تحقیقاتی و انتشار نتایج آن در قالب مقالات و کتاب‌های علمی، از خود دست‌آوردهای ارزنده‌ای به یادگار گذاشته است، در وصف صنعت (1315)، زندان هارون یا آتشکده ساسانی (1323)، دیاگرام عمومی برای گازها و هوای مرطوب (1323)، سازمان مسافربری شهرستان تهران (1323)، صفحه محاسبه (1323)، ترمودینامیک صنعتی (1) و (2) (1323)، تعیین شرایط هوای مطبوع (1326)، آینه صنعت در ایران (1328)، خشک کردن هوا بدون ماشین مبرد (1329)، مهندس خارجی (1334) و بسازیم یا برایمان بسازند (1335)، باد و باران در قرآن (1343)، پدیده‌های جوّی (1343)، سیر تحول قرآن (1) و (2) (1344)، بررسی نظریه اریک فروم (1355) و علمی بودن مارکسیسم (1356)، از آثار علمی و فنی فعالیت‌های مذکور است. فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی مهندس بازرگان بسیار چشم‌گیر و به مناسبت‌های مختلف در جمع دانشجویان و یا در محافل مذهبی و سیاسی، به صورت سخنرانی ارائه شده و سپس تکمیل و توسعه یافته و به صورت رساله و کتاب منتشر شده است که حاصل آن بیش از 70 اثر اجتماعی و 160 اثر سیاسی است. بازرگان در همان روزهای اول بعد از کودتای 28 مرداد 1332، از نظر سیاسی فعال شد و در تشکیل نهضت مقاومت ملی مشارکت کرد و در سال بعد، پس از کشف چاپخانه مخفی این نهضت، به مدت 8 ماه توسط لشگر 2 زرهی ارتش زندانی شد و در همین زندان بود که کتاب «عشق و پرستش یا ترمودینامیک انسان» را به رشته تحریر در آورد. بازرگان در تشکیل جبهه ملی دوم و مبارزات سیاسی فعالیتی موثر داشت و در بهار سال 1340 همراه با آیت‌الله طالقانی و دکتر سحابی «نهضت آزادی ایران» را پایه‌گذاری کرد. و به نهضت مقاومت ملی نیرویی دوباره داد و نیروهای ملی و مذهبی را در این جمعیت سازمان و توانایی بخشید. حرکت و فعالیت شتابان این جمعیت در آستانه انقلاب شاهی، مهندس بازرگان را به همراه سایر بنیان‌گذاران نهضت آزادی ایران، راهی زندان کرد و پس از محاکمه‌ای طولانی، در سال 1342 توسط ارتش شاهی به 10 سال زندان محکوم شد و در اوایل آبان 1344 به علت اعتصاب در زندان، همراه با 17 تن از یاران به دژ (زندان) برازجان تبعید شد. در آبان 1346 پس از تحمل 5 سال اسارت آزاد شد. مهندس بازرگان در طول اسارت به مناسبت‌های مختلف سخنرانی داشت و به تحقیق و تالیف پرداخت که حاصل آن 2 مقدمه بر کتاب، تلخیص یک کتاب، ارائه 7 مقاله و 11 جلد کتاب علمی و تحقیقی شامل تبلیغ پیغمبر، سازگاری ایرانی، نهضت آزادی هند، بعثت و ایدئولوژی، آموزش قرآن (1) و (2) و (3)، باد و باران در قرآن، پدیده‌های جوّی و سیر تحول قرآن (1) و (2) است. بازرگان پس از آزادی از زندان به فعالیت‌های علمی، اجتماعی و دینی خود بازگشت و همت خود را بر اساس ایده‌ای که در سال 1336 در کتاب «احتیاج روز» بر آن انگشت گذاشته بود، صرف رونق بخشیدن به اجتماعات آرمانی، انجمن‌های اسلامی و تشکل‌های صنفی و صنعتی کرد. او در سال 1356 در تشکیل «جمعیت ایرانی دفاع از آزادی و حقوق بشر» نقش موثری ایفا کرد و در ائتلاف نیروها و سمت دهی به مبارزات مردمی بر علیه رژیم ستم شاهی ، سهمی به سزا داشت. در 16 بهمن 1357 قبل از پیروزی انقلاب به عنوان نخست‌وزیر برگزیده شد، اعتصابات صنعت نفت را سامان بخشید و دولت موقت انقلاب را تشکیل داد و به مدت 9 ماه، سکان کشتی طوفان زده دولت را در دست گرفت و هر چه در توان داشت در برقراری نظم و اجرای قانون و ایجاد آرامش، به کار بست. این سکان‌داری 9 ماه بیشتر طول نکشید و به دلیل بروز برخی اختلافات میان او و دیگر نیروهای انقلابی، وی از دولت کناره گرفت ولی همچنان به فعالیت‌های سیاسی خود ادامه داد و در اولین انتخابات مجلس، به نمایندگی مردم تهران برگزیده شد. بازرگان در خارج از مجلس نیز از طریق «نهضت آزادی ایران» فعالیت سیاسی داشت و پس از انقلاب در پایه‌گذاری «جمعیت دفاع از آزادی و حاکمیت ملت ایران»، مشارکت فعال داشت و با درج مقاله در روزنامه «میزان» و سخنرانی در محافل اجتماعی همواره در ایفای وظیفه امر به معروف و نهی از منکر و دفاع از مرزهای آزادی، مدارا و ارزش‌های اخلاقی سخت‌کوش و خستگی ناپذیر بود. مهندس بازرگان سرانجام وقتی در آخر دی ماه 1373 ایران را به قصد معالجه ترک گفته بود، در نیمه راه، بنا به مشیت الهی، چشم از جهان فرو بست در حالی که میراثی عظیم با بیش از 350 کتاب، مقاله و سخنرانی و شاگردان و شیفتگان بسیار از خود به جای گذاشت.
سایر اخبار این روزنامه
سید حسن خمینی :
امنیت بدون عدالت یک جریان از دست رفته است
مجلس برای دریافت لایحه جامع انتخابات از دولت، ضرب الاجل تعیین کرد
در جست وجوی زمان از دست رفته
در حاشیه جلسه هیات دولت انجام شد
سواری کابینه با خودروی برقی ایرانی
رضا دهکی
تنگنای انتخاب
براساس مصوبه مجلس چوب‌های جنگلی دست‌کاشت قابل برداشت شدند
واریز مستقیم حقوق از بانک مرکزی به حساب کارمندان از سال آینده صورت می گیرد
بار مضاعف روی دوش ب
وزارت امور خارجه گزارش اجرای برجام را منتشر کرد
آزادسازی ۹/۹ میلیارد دلار از دارایی های ایران
«ابتکار» کارکرد جبهه‌های نوپا در آستانه انتخابات را بررسی کرد
پیشبرد اهداف حزبی در سایه ائتلاف
سید حسن خمینی :
امنیت بدون عدالت یک جریان از دست رفته است
مجلس برای دریافت لایحه جامع انتخابات از دولت، ضرب الاجل تعیین کرد
در جست وجوی زمان از دست رفته
در حاشیه جلسه هیات دولت انجام شد
سواری کابینه با خودروی برقی ایرانی
رضا دهکی
تنگنای انتخاب
براساس مصوبه مجلس چوب‌های جنگلی دست‌کاشت قابل برداشت شدند
واریز مستقیم حقوق از بانک مرکزی به حساب کارمندان از سال آینده صورت می گیرد
بار مضاعف روی دوش ب
وزارت امور خارجه گزارش اجرای برجام را منتشر کرد
آزادسازی ۹/۹ میلیارد دلار از دارایی های ایران
«ابتکار» کارکرد جبهه‌های نوپا در آستانه انتخابات را بررسی کرد
پیشبرد اهداف حزبی در سایه ائتلاف
زمانه بازرگان
ظریف در حاشیه نشست داووس مطرح کرد
درهای باز اقتصاد به روی آمریکا
در آخرین روز کاری
اوباما برای چهارمین بار توقف تحریم‌ها علیه ایران را تمدید می‌کند
سید حسن خمینی :
امنیت بدون عدالت یک جریان از دست رفته است
ظریف در حاشیه نشست داووس مطرح کرد
درهای باز اقتصاد به روی آمریکا
