روزنامه ابتکار
1399/02/07
«ابتکار» فرصت‌ها و چالش‌های حضور مستقل خبرنگاران در فضای مجازی را بررسی می‌کند فیلترهای عبور از خط قرمزهای رسانه
فاطمه امینالرعایااین روزها شبکه‌های اجتماعی بخشی جدانشدنی از زندگی مدرن هستند. تقریبا از تمام قشرهای جامعه هم کاربرانی در این شبکه‌ها در حال فعالیت هستند. خبرنگاران نیز به عنوان بخش مهمی از جامعه در این بستر حضور دارند. از آنجا که خبرنگاران به واسطه شغل‌شان وظیفه روشنگری جامعه را نیز به دوش می‌کشند، از فضای ایجاد شده در شبکه‌های اجتماعی برای اظهارنظرهای گاه شخصی نیز استفاده می‌کنند اما این حضورشان با مخاطرات بسیاری همراه است، هم از سوی نهادهای قدرت و هم از سوی رسانه‌ای که در آن فعالیت می‌کنند.
چگونگی حضور خبرنگاران در فضای مجازی یکی از مواردی است که در تمام دنیا همیشه محل بحث بوده است. در تمام دنیا خط قرمزهایی، کم یا زیاد، وجود دارد و رسانه‌ها با وجود آزادی‌های نسبی که بنا به محل فعالیت‌شان ممکن است داشته باشند از این خط قرمزها تبعیت می‌کنند. به همین دلیل بسیاری از خبرنگاران نمی‌توانند آنچه که به دلیل ماهیت شغل‌شان از آن آگاهند را در رسانه خود منتشر کنند. بنابراین فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی فرصتی مناسب برای انتشار چنین اطلاعاتی هستند که جامعه باید از آنها آگاه شود. بسیاری از رسانه‌ها معتقدند، اظهارنظرهای شخصی خبرنگاران ممکن است به بنگاه خبری‌شان آسیب بزند و یکی از شروط‌شان برای خبرنگاران عدم بیان مطالبی از این دست است. اما به هر حال برخی خبرنگاران آگاهی‌بخشی را ارجح از هر مصلحت‌اندیشی‌ای می‌دانند. به همین دلیل گاهی شاهد برخوردهایی در این زمینه بوده‌ایم.
خبرنگار، هویتی مستقل از رسانه هم دارد
در ایران هم بسیاری از خبرنگاران با حفظ نام اصلی‌شان در شبکه‌های اجتماعی فعالیت می‌کنند. برخی از رسانه‌ها در ایران هم از خبرنگاران‌شان می‌خواهند که در شبکه‌های اجتماعی مطالبی خلاف مصالح رسانه‌شان منتشر نکنند و برای این استدلال‌شان رفتارهای جهانی در مقابل این اتفاق را به عنوان مرجع ذکر می‌کنند، اما فعالیت رسانه‌ای در ایران و برخی کشورها که به عنوان مرجع این رفتارها مطرح می‌شوند، یکسان است؟ چه چالش‌هایی در این زمینه وجود دارد؟
حوریه دهقانشاد، استاد ارتباطات، درباره اهمیت حضور خبرنگاران در شبکه‌های اجتماعی به «ابتکار» می‌گوید: خبرنگاران به دلیل ویژگی کاری و نوع تحصیلات‌شان، قدرت بالاتری در درک و تحلیل مسائل سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و... دارند و می‌توان به آنها به عنوان یک مرجع، رجوع کرد. به نظر من حضور این افراد در شبکه‌های اجتماعی و خواندن نظرات‌شان لازم است و باید در این شبکه‌ها فعالیت داشته باشند.
او با اشاره به برخورد رسانه‌ها با چگونگی فعالیت خبرنگاران در شبکه‌های اجتماعی ادامه می‌دهد: چگونگی برخورد رسانه‌ها با خبرنگاران فعالی در شبکه‌های اجتماعی یک مسئله جهانی است. در بسیاری از نقاط دنیا از خبرنگارانی که در رسانه‌های گوناگون مشغول به کار هستند تعهد گرفته میشود که در شبکه‌های اجتماعی نظر شخصی‌شان را نگویند. اما به نظر من، این حضور هیچ ایرادی ندارد و حتی ضروری است.
بسیاری از خبرنگاران به واسطه کارنامه کاری‌شان شناخته می‌شوند و جامعه به عنوان منبع آگاه و مطلع به آنها رجوع می‌کند. حال چطور می‌توان استقلال نظر شخصی خبرنگار از رسانه را مدنظر قرار داد؟ دهقانشاد می‌گوید: به نظر من یک خبرنگار، یک هویت مستقل از رسانه هم دارد بنابراین به دلیل نوع نگاه و تحلیل‌شان لازم است در شبکه‌های اجتماعی فعالیت کنند. اما به هر حال بخشی از هویت افراد از محلی که در آن مشغول به کار هستند، گرفته میشود. بنابراین نمی‌توانیم بگوییم خبرنگاری که برای یک رسانه خاص کار می‌کند، به رسانه مرتبط نیست چون بخشی از هویت، شهرت و نشاخته شدنش از رسانه‌اش نشات می‌گیرد و نمی‌توانیم این دو را به صورت مستقل در نظر بگیریم. اما اینطور هم نباید باشد که رسانه‌ای بگویند خبرنگاری به دلیل فعالیت در آن رسانه حق اظهارنظر شخصی ندارد. این حق هر انسانی است که به عنوان یک شهروند جهانی نظر خود را نسبت به مسائل جهانی و حتی آنچه پیرامونش می‌گذرد، بیان کند و نباید مانعی برای او ایجاد شود.
خبرنگار، روشنگر نقاط تاریک جامعه
در ایران نیز مانند بسیاری از کشورها خط قرمزهایی رسمی و غیررسمی وجود دارد. به جز این خط قرمزها، هر رسانه بنا به سیاستگذاری‌های خود خط قرمزهای دیگری را نیز درنظر می‌گیرد. در چنین شرایطی خبرنگاران از شبکه‌های اجتماعی برای بیان آنچه که نمی‌توانند به صورت رسمی در رسانه مطرح کنند، استفاده می‌کنند. احال آنکه روشنگری جامعه، بخشی از وظیفه یک خبرنگار است. در چنین شرایطی با منع خبرنگاران در استفاده از شبکه‌های اجتماعی برای بیان نظرات‌شان، خبرنگاران چگونه می‌توانند رسالت خبری خودشان را انجام دهند؟ این استاد ارتباطات می‌گوید: این موضوع به خطمشی شخصی خبرنگار بستگی دارد که چه نوع زندگی را برای ادامه حیات خود انتخاب کرده است. چون خبرنگاران هم مثل همه افراد در جامعه هم ممکن است برخوردی محافظه‌کارانه یا شجاعانه در برخورد با مسائل جامعه داشته باشند. ما نمی‌توانیم برای همه خبرنگاران یک الگو مشخص کنیم چون هر خبرنگار بنا به باورها و ارزش‌های شخصی خود به گونه‌ای متفاوت رفتار می‌کنند. بنابراین نمی‌توانیم بگوییم هر خبرنگار چگونه باید رفتار کند چون این یک انتخاب شخصی است.
او ادامه می‌دهد: اما از آنجا که دسترسی به اطلاعات برای خبرنگاران بیش از دیگر افراد جامعه است، آنها آگاهی بیشتری نسبت به مسائل دارند. حالا ممکن است برخی نخواهند این اطلاعات را منتشر کنند چون برایشان پیامدهایی دارد. البته نمی‌توان این افراد را بازخواست کرد اما کسی که شغل خبرنگاری را انتخاب می‌کند، این وظیفه را بر عهده گرفته که مثل یک نورافکن نقاط تاریک جامعه را روشن کند. مثل این است که کسی بگوید من پزشکم اما در شرایط حساس وارد عرصه نمی‌شوم. وقتی فردی شغل خبرنگاری را انتخاب می‌کند با فردی که شغل دیگری را انتخاب کرده، تفاوت دارد. بنابراین به نظر من کسی که این شغل را انتخاب می‌کند، وظیفه دارد مسائل تاریک جامعه را روشن کند و عواقب آن را هم بپذیرد.
ما به خودمان رحم نمی‌کنیم
چندی پیش مسئول روابط عمومی سازمان محیط‌زیست در واکنش به برخی سوالات خبرنگاران این حوزه، در بخشی از مصاحبه‌ای با صدا و سیما عنوان کرد که «معدود افرادی از اینها هستند که می‌روند امضا جمع می‌کنند، این را تحریک می‌کنند، آن را تحریک می‌کنند اما اگر خدایی نکرده بخواهد بحران‌سازی شود با بودجه بیگانه، با فضاسازی منفی‌ای که اساسا هیچ خروجی مناسبی برای محیط زیست دارد....». خبرنگاران در واکنش به این گفته‌ها نامه‌ای اعتراضی نوشتند و در حساب‌های شخصی توئیترشان نسبت به آن اعتراض کردند. خبرنگار محیط زیست ایسنا نیز نسبت به این اظهارات واکنش نشان داد و خواست اگر سندی در این زمینه وجود دارد، منتشر شود. گرچه روابط عمومی سازمان محیط زیست درباره آنچه در مصاحبه بیان کرده بود عذرخواهی کرد اما خبرگزاری ایسنا خبرنگار محیط زیستش را به دلیل همان توئیت اخراج کرد. بعد از این اقدام، مدیر ایسنا نیز توضیحی درباره دلیل این اخراج منتشر کرد که به صورت خلاصه عدم پایبندی به خطمشی این رسانه بود. دهقانشاد در واکنش به این اتفاق گفت: تاسف‌بارترین بخش ماجرا برای من این است که فردی که مسئول روابط عمومی سازمان محیط زیست است و در حوزه ارتباطات هم تحصیل کرده، چنین واکنشی نسبت به سوالات خبرنگارانی که در این حوزه فعال هستند، نشان می‌دهد و مطرح می شود که از بیگانگان پول دریافت کرده‌اند. متاسفانه این انگ، آویزه دست برخی شده تا در مقابل هر انتقادی آنها را متصل به بیگانگان بدانند. از فردی که مدعی این است که از اهالی حوزه ارتباطات است، بسیار تاسف‌آور است.
او می‌افزاید: به نظر من خبرنگاران حوزه محیط زیست یکی از فعال‌ترین و شجاع‌ترین خبرنگاران به لحاظ پیگیری امور مربوط به حوزه خبری‌شان هستند. این خبرنگاران در مقابل ادعای کسی خواستند پاسخ ارائه شود. اما واکنش خبرگزاری ایسنا به عنوان یک بنگاه رسانه‌ای، جای تاسف دارد. این بنگاه رسانه‌ای به جای آنکه خبرنگار خود را به دلیل ایستادگی حمایت و تشویق کند، او را اخراج کرده است. متاسفانه در این ماجرا شاهد بودیم که ما اهالی ارتباطات در حوزه خودمان به خودمان رحم نمی‌کنیم، آن وقت انتظار داریم نهادهای دیگر جامعه از خبرنگاران حمایت کنند.
سایر اخبار این روزنامه
«ابتکار» فرصت‌ها و چالش‌های حضور مستقل خبرنگاران در فضای مجازی را بررسی می‌کند
فیلترهای عبور از خط قرمزهای رسانه
علیرضا صدقی
بحران فضای عمومی در ایران
«ابتکار» از نقاط اشتراک و افتراق اصولگرایان در مجلس آینده گزارش می‌دهد
رفاقت‌ها و رقابت‌های فراکسیونی در مجلس یازدهم
چالش‌های مردم و متروسواری در قطارهای شلوغ با ماسک‌های کمیاب در شرایط غیرعادی که قرمز نیست!
کدام کسب‌وکارها از شرایط خاص شیوع کووید19 سود کردند؟
فرصت‌های اقتصادی تهدید کرونا
ادامه گمانه‌زنی‌ها درمورد سلامتی رهبر کره‌شمالی
رئیس‌جمهوری در دیدار با جمعی از فعالان اقتصادی:
باید خودمان را با کرونا سازگار کنیم
چگونه عربستان با سرمایه‌گذاری در ورزش قصد دارد چهره خشن خود را پنهان سازد؟
دیپلماسی ورزشی به سبک بن سلمان
رهبر انقلاب اسلامی در مراسم انس با قرآن:
خیانت نکردن در امانت شامل مسئولیت هم میشود
رهبر انقلاب در پیامی درگذشت آیت‌الله امینی را تسلیت گفتند
وداع با یار دیرین امام
رهبر انقلاب در پیامی درگذشت آیت‌الله امینی را تسلیت گفتند
وداع با یار دیرین امام
