روزنامه ابتکار

فرهنگ مراجعه به وکیل: حلقه گمشده خدمات حقوقی

احمد جمشیدوند پژوهشگر و دکتری حقوق عمومی- 1- فرهنگ وکالت چیست و چرا مورد نیاز است؟ منظور از فرهنگ وکالت در وسیع‫ترین تعریف، آگاهی بر حقوق شهروندی و مراجعه به وکیل در مسائل قضایی است. اینکه فرد چه شناختی از مفهوم «وکالت و وکیل» دارد و آیا وکیل را به عنوان همراه و یاری دهنده خود می‫شناسد یا فردی که صرفاً هزینه‫ها‫ی اقتصادی و زمانی بر او وارد می‫کند مسائلی هستند که به فرهنگ وکالت مربوط می‫شوند. نوع نگرش مردم به یک دعوای حقوقی و تصور اینکه در هر صورت - چون خود فکر می‫کنند حق با آنهاست - پیروز یک پرونده می‫شوند مسئله‫ای است که به فرهنگ وکالت مربوط است. بنابراین این فرهنگ دو بعد شناختی (ذهنی) و عینی را در‫بر‫‫می‫گیرد. یک معادله ساده که درنهایت نتیجه آن آنارشی در حوزه قضا است: فرد تصور می‫کند حق با اوست و نیاز به وکیل ندارد (نگرش منفی به وکیل و ارزیابی جسورانه - بدون داشتن آگاهی حقوقی و نوشتن دادخواست - از پیروزی خود). نتیجه نهایی اما صرفا پیامدهای فردی ندارد بلکه خود فرد، جامعه و سیستم قضایی را درگیر آنارشی می‫کند. به همین دلیل با حجم انبوهی از پرونده‫های حل نشده در نظام قضائیی روبرو هستیم بنابراین مسئله مهم و ضروری درمورد نیاز به فرهنگ وکالت، لزوم اصلاح نگرش مردم به وکیل است. اساساً نگرش مردم به وکیل به واسطه عدم شناخت کافی، منفی است و درواقع او را به عنوان کسی می‫بینند که فقط به فکر منافع شخصی و رفع احتیاجات خود است، به موکل توجه کافی نمی‫کند، هزینه‫های گزافی بر فرد تحمیل می‫کند و هیچ کاری انجام نمی‫دهد. بعد دیگر این ضعیف بودن فرهنگ وکالت، به انتظارات بی‫جا از وکیل برمی‫گردد. برخی انتظار دارند وقتی یک وکیل انتخاب می‫کنند به صورت قطعی باید پیروز شوند و معتقدند در هر صورت رای با اوست. اما واقعیت آن است که وکیل در چارچوب قانون و محذورات و مقدورات از فرد دفاع می‫کند و نتیجه و غایت برعهده مقام قضایی است. بنابراین می‫توان گفت وضعیت فرهنگ وکالت (در بعد اجتماعی و در بین افراد جامعه) در میانه دو طیف افراطی عدم شناخت و انتظار مطلق پیروزی در نوسان است.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
2- رویکرد نظام قضایی به فرهنگ وکالت چگونه است؟
نظام قضایی به صورت کلی کمتر با رسانه ها ارتباط برقرار می کند به این معنی که بخواهد به تبلیغ مسئله‫ای بپردازد. ولی اسناد بالادستی در این زمینه بر فرهنگ وکالت تاکید کرده‫اند. علاوه بر اصل 35 قانون اساسی و قوانین خاص موضوعی مرتبط - قانون آیین دادرسی کیفری، مصوب 1392 با نگاهی نو و دیدگاهی نوین، مناسب و موثر نسبت به حق دفاع و وکالت توجه کرده و در تلاش برای تاسی به اصول و هنجارهای حقوق بین‌الملل بشری درخصوص حقوق متهم، به طور نسبی برآمده است. ضرورت آگاهی متهم از حقوق شهروندی و حق دفاع خویش و الزام به رعایت و فراهم آوردن ساز و کارهای حقوقی و قانونی مربوطه، طبق مواد ۵ و ۶ این قانون- ‫حق دسترسی به وکیل و حق ملاقات وکیل و متهم‫، از دیگر حقوق اساسی شناخته شده در این قانون به موجب ماده ۴۸ آن است. بر این اساس؛ حق حضور وکیل و ملاقات با متهم به موجب ماده ۴۸ قانون مصوب ۱۳۹۲ به رسمیت شناخته شده است. بنابراین عملا بسترهای ترویج فرهنگ وکالت در اسناد الزام آور حقوقی ایران وجود دارد.
3- ترویج فرهنگ وکالت چه تاثیراتی می‫تواند در جامعه داشته باشد؟


یکی از پیامدهای مهم ترویج و یا ارتقای فرهنگ وکالت می‫تواند به ترویج «مراجعه به وکیل» در هر‫گونه منازعه حقیقی و حقوقی مربوط باشد. این امر خود پیامدهای فرعی دیگری به دنبال دارد. در وهله اول به خلوت شدن دادگاه‫ها از طریق کاهش ترددها و مهم‫تر از آن کاهش پرونده‫های قضایی می‫انجامد. در مرحله بعد‫ و ماهیتا به عنوان یک امر فرهنگی، مراجعه به وکیل به یک عادت فرهنگی تبدیل می‫شود. در اینجا دیگر مسئله، پیروز شدن در یک پرونده حقوقی نیست. به عنوان یک امر تمدنی، فردِ درگیر، وظیفه دفاع از خود را به وکیل می‫سپارد. این مسئله ماهیتاً امری تمدنی است و به ارتقای فرهنگی جامعه کمک می‫کند.
پیامد مهم دیگر ترویج فرهنگ وکالت، انسجام و همبستگی اجتماعی است. باید توجه کنیم جامعه‫ای فرهنگی که امور روزمره خود را از طریق کانال‫های تعبیه شده قانونی انجام می‫دهد بیش از پیش در کنار هم قرار می‫گیرد و این امر ایمان به ساختار، باورها و هنجارهای کنشی که به جامعه انسجام می‫بخشند را افزایش می‫دهد. کاهش خشونت مسئله‫ای است که در سه بازه زمانی کوتاه، میان‫مدت و بلندمدت از ترویج چنین فرهنگی حاصل شود. جامعه ایران از جمله خشن ترین جوامع جهان است و علارغم قوانین سخت گیرانه و حتی مجازات مرگ، میزان جرائم خشن از جمله ترکیب ضرب و جرح و زورگیری و ... بسیار زیاد و نگران کننده است. بسیاری از منازعات حتی در میانه جریان داشتن پرونده رخ می‫دهد. تصور کنید افراد با خیال راحت پیگیری کار خود را به وکیل بسپارند چقدر می‫تواند از میزان منازعات بعدی کاسته شود.
4- چه راهکارهایی برای ایجاد و تعمیق چنین فرهنگی وجود دارد؟
در وهله اول ترویج و ارتقای فرهنگ وکالت نیازمند درگیرشدگی قوه قضائیه و اطلاع رسانی گسترده دارد. لازم است که این نهاد، ارتباط رسانه ای گسترده‫ای برقرار کند و توضیح دهد که پیچیدگی‫ها حقوقی قابل درک توسط افراد عادی جامعه نیستند. اینکه هر کیس و پرونده‫ای با پرونده دیگر متفاوت است و نمی‫شود با سئوالات فردی و پرسش از اقوام و نزدیکان نمی‫توان یک دادخواست ارائه کرد و وارد تشریفات قضائی شد. الان شرایط بدین ترتیب است که فرد بدون مراجعه به وکیل وارد دادگاه‫ها می‫شوند و بعد که شکست می‫خورند (حتی در مواردی که حق با آنهاست) و پرونده پیچیده می‫شود وکیل را وارد مسئله می‫کنند که این کار هزینه‫های مالی و اجتماعی برای افراد و جامعه و قوه قضائیه در‫پی دارد. بنابراین فرهنگ وکالت می‫تواند این روابط را نظم داده و بار این هزینه‫های فردی و اجتماعی را از بین ببرد.
استفاده از ظرفیت های قانون آیین دادرسی کیفری و حقوق شهروندی و ترویج این مواد به صورت گسترده می‫تواند بسیار حائز اهمیت باشد. حق دسترسی به وکیل و آگاهی متهم نسبت به حق دفاع‫، به صراحت در قانون آیین دادرسی کیفری (ماده 5) به رسمیت شناخته شده است. همچنین می‫توان از ظرفیت‫های رسانه‫ای و آموزشی در سطوح مدارس استفاده کرد و مراجعه به وکیل به عنوان یک فرهنگ همچون بستن کمربند ایمنی یا رعایت قانون مورد آموزش قرار بگیرد.
لینک منبع خبر
پربازدیدترین‌های روزنامه ها
«حشاشین» چرا ممنوع شد؟ و چرا حالا ممنوع شد؟! (شهروند) گاف «بی‌بی‌سی» درباره پروژه هواپیمای جت ۷۲ نفره ایرانی (کيهان) آقایان زیباکلام، فاضلی، ارمکی! این بود غایت لیبرال‌بودن شما؟! (جوان) بازی خطرناک نتانیاهو در جنوب غزه (تجارت)
سایر اخبار این روزنامه
«ابتکار» از ابهامات استفاده از هتل‌‌های کپسولی در صنعت گردشگری ایران گزارش می‫دهد ژوبین صفاری پذیرش خطا، گام نخست اصلاح چرا اصولگرایان در جست‌وجو تایید حرف‌ها و افکارشان، روی هر چهره‌ای سرمایه‌گذاری می‌کنند؟ «ابتکار» تاثیر اقدامات دستوری دولت برای کنترل قیمت در بازارهای اقتصادی را بررسی کرد شمار جانباختگان کرونا در ایران 3 رقمی شد کره‌جنوبی بر 53 سال همکاری و مراوده با ایران چوب حراج می‌زند؟ دیوار واشنگتن در مسیر تهران- سئول زیر پوست بازار آرام خودرو چه می‌گذرد؟ آرامش همراه با طوفان محمدعلی کشاورز، ستاره دوست‌داشتنی نقش‌های خاکستری به یاد ماندنی درگذشت پرواز چهارم از آن پنج تن رئیس جمهوری در جلسه ستاد اقتصادی دولت: کوتاهی در برابر افزایش قیمت‌ها به هیچ عنوان پذیرفته نیست انکارها و تکذیب‌های اکبری طبری در دادگاه ادامه دارد از ابهام در مدرک تحصیلی تا رشوه‌های نجومی فرهنگ مراجعه به وکیل: حلقه گمشده خدمات حقوقی سال جدید تحصیلی و شبکه آموزش و سامانه شاد