گروه اقتصادی – کورش شرفشاهی: هنگامی که درگیر آشفته بازار اقتصادی هستیم، قیمت ها راه خود را می رود و دولت هیچگونه قدرت و تاثیرگذاری بر این بازار ندارد، هر تصمیمی می تواند به عنوان دست و پا زدن برای فاصله گرفتن از این فضا تلقی شود. امروزه از یک سو با رشد وحشتناک نقدینگی در کشور روبه رو هستیم و از سوی دیگر کسری بودجه گریبانگیر دولت شده است. در این شرایط، گران شدن بی حساب وکتاب دلار، اقدام برای عرضه دلارهای دولتی به منظور تامین کسری بودجه تعبیر می شود. البته دولت تاکنون از تمامی ابزارهای ممکن برای جبران کسری بودجه استفاده کرده است. فروش اوراق های مختلف مشارکت، ودیعه و... یکی از اقدامات دولت بوده همچنین فروش اموال تملیکی، فروش شرکتهای دولتی، دریافت مالیات به بهانه های مختلف و افزایش سهام شرکتهای دولتی نیز از این دست تصمیمات بوده است. اما همچنان کسری بودجه احساس می شود. نکته مهم اینجاست که تحریمها دست دولت را در صنعت نفت بسته و بنابر اعتراف رییس سازمان مدیریت سهم بودجه از نفت کمتر از ۶ درصد شده است. بنابر این دولت تصمیم گرفت وارد بازی نفت شود و بهترین فضا، بورس انرژی بود. اما اشکال اینجاست که دولت زمانی تصمیم به این بازی گرفت که امکان فروش نفت را نداشت و بهتر این بود که در دوران رونق فروش نفت، پای نفت و گاز را به بورس باز می کرد، اقدامی که سالها با مقاومت دولت رو به رو شده بود. از آنجا که عرضه چندین نوبت نفت در بورس با شکست رو به رو شد، دولت تصمیم گرفت این بار به وسیله اوراق سلف پای نفت را به بورس باز کند. رویکردی که هنوز مثبت یا منفی بودن آن مشخص نیست. دولت در شرایطی تصمیم به این عرضه گرفته که بازار بورس داغ است و هر سهام، کالای و حتی وعده ای در بورس عرضه شود، ولو شرکتهای کاغذی و بدون پشتوانه با استقبال رو به رو خواهد شد.

فروش اوراق سلف نفتی

در این رابطه بورس انرژی با انتشار اطلاعیهای از آغاز عرضه اوراق سلف موازی نفتی از ۲۶ مردادماه خبر داد. البته به گفته رئیس بورس انرژی این اوراق به طرح گشایش اقتصادی دولت ارتباطی ندارد.بر اساس این اطلاعیه، این اوراق ۲ ساله و بر پایه نفت خام سنگین صادراتی ایران بوده و حداقل میزان سود آن، ۱۸.۵ درصد و حداکثر میزان سود آن، ۱۹ درصد است.در عرضه روز یکشنبه ۲۶ مردادماه، اندازه هر قرارداد، یک بشکه و قیمت آن، ۹۴۴ هزار و ۶۲۲ تومان است.در این عرضه، مجموعاً ۵۲۹ هزار و ۳۱۲ قرارداد عرضه خواهد شد.ساعت معاملات ثانویه نیز از ساعت ۸ و ۳۰ دقیقه تا ۱۲ و ۳۰ دقیقه روزهای کاری بورس تعیین شده است.

فضای بورس نفتی مبهم است

و اما یک استاد دانشگاه در ارزیابی طرح اوراق سلف نفتی و موضوع گشایش اقتصادی گفت: تابحال مردم خریدار نفت نبودهاند و فضا هنوز مبهم است. ضمن اینکه دو ریسک نوسان قیمت نفت و ارز را به همراه دارد. آلبرت بغزیان در گفتوگو با ایلنا، افزود: در هر حال گشایش خاصی نخواهد بود البته یکی از ابزارها در کنار بقیه سیاستگذاریهای دولت برای تامین کسری بودجه و خروج از رشد نقدینگی است، همچنین منجر به تعمیق بازار سرمایه و ایجاد فرصت بیشتر برای سرمایهگذاری خواهد بود.این کارشناس اقتصادی گفت: وزارت نفت، اقتصاد، بانک مرکزی، قوه مقننه و قضائیه هم باید در اجرایی شدن طرح همکاری کنند تا سرمایهگذار با بازار شفاف مواجه باشد.بغزیان بیان کرد: تا زمانی که بانک مرکزی اراده کاهش نداشته و خود آتشبیار معرکه در بازار ارز باشد انتظاری از بازارها و ابزارهایی که در بلندمدت به عنوان گرهگشای اقتصاد و تولید معرفی شوند، نیست و جواب نمیدهند.وی یادآور شد: اکنون مردم با فشار اقتصادی مواجهند، تورم سفرهها را کوچک کرده و در حد پرداخت اجاره وام میگیرند و نمیتوانند منتظر نتایج مثبت میانمدت باشند، چه برسد به اینکه در بلندمدت اتفاقی بیفتد.

گشایش اقتصادی در قالب آینده فروشی

در این رابطه بسیاری از نمایندگان مجلس واکنش نشان داده اند که هیچ کدام از این واکنش ها مثبت نیست. اگرچه بورس اعلام کرده فروش اوراق سلف نفتی ربطی به طرح گشایش نفتی دولت ندارد، اما واقعیت این است که فروش این اوراق مقدمه ای بر حضور دولت نفتی در بورس است. در این رابطه مجتبی توانگر عضو کمیسیون اقتصادی مجلس نوشت: «گشایشی که روحانی به آن اشاره کرده، یک آینده فروشی تمام و کمال است؛ او میخواهد نفت را به مردم پیش فروش کند تا هزینههای دولت را تامین کند، تسویه حساب با مردم هم به عهده دولت بعدی است». همچنین سیدناصر موسوی لارگانی عضو هیات رئیسه مجلس با تاکید بر اینکه وعده گشایش اقتصادی با پیش فروش نفت تنها گشایش برای دولت روحانی است و هزینه اش برای کشور، مردم و دولت بعدی است، نوشت: «ضمن اینکه با آشکار شدن توخالی بودن طبل، وعده {گشایش اقتصادی} به سرعت به ضد خود تبدیل شده و باعث گرانی بیشتر ارز، طلا، کالا و خدمات خواهد شد».مجتبی رضاخواه عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس نیز با تاکید بر ضرورت بررسی طرح پیشنهادی دولت برای گشایش اقتصادی در مجلس به جای شورای هماهنگی اقتصادی نوشت: «ثانیا دستبرد به جیب آیندگان گشایش نیست بلکه خلق بدهی مضاعف است. ثالثا این طرح نرخ بسیار بالای ارز را تجویز میکند که نهایتا بضرر اقتصاد کشورست».احمد نادری عضو کمیسیون آموزش مجلس هم با تاکید بر اینکه پیش فروش ۲۲۰ میلیون بشکه نفت به داخل منجر به حل مشکلات مردم نخواهد شد، نوشت: «مجلس اجازه نخواهد داد دولت کوتاه مدت، آینده مردم را پیش فروش کند».نصرالله پژمانفر رئیس کمیسیون اصل ۹۰ مجلس هم با تاکید بر اینکه طرح دولت روحانی برای گشایش اقتصادی منجر به ایجاد بحران بدهی و در تنگنا قرار گرفتن دولت بعدی می شود، نوشت: «این طرح با آینده فروشی، موجب تضعیف امنیت ملی در دولت بعدی شده و بستر شکل گیری اتفاقات آبان ماه های بعدی خواهد بود. از چاله به چاه نیفتیم».رئیس کمیسیون اصل ۹۰ مجلس با اشاره به اینکه طرح پیشنهادی دولت برای گشایش اقتصادی بدون توجه به اصلاح ساختار بودجه تهیه شده است، نوشت: «تصویب این طرح یعنی خروج از چاله کسری بودجه و افتادن به چاه بحران بدهی. دولت مجبور است به منظور تسویه این اوراق از بانک مرکزی استقراض نماید. باید منتظر ابرتورم و ونزوئلایی شدن کشور بود».پژمانفر با اشاره به اینکه طرح گشایش اقتصادی درمانی موقت برای دولت روحانی است، نوشت: «نتیجهی دست بردن در جیب آیندگان و ایجاد بدهی نفتی-دلاری چیزی جز یک بحران به مراتب بزرگتر از آبان ۹۸ نخواهد بود. بهتر است دولت در سال آخر خود به نظر کارشناسان اقتصادی توجه کند. از چاله به چاه نیفتیم». الیاس نادران عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس با تاکید بر اینکه انتشار اوراق سلف نفتی بیشتر به فاجعه شبیه است تا گشایش اقتصادی، نوشت: «این شیوه، اتکاء بودجه به نفت را تشدید و میخی بر تابوت اصلاح ساختار بودجه کشورست و بهم ریختگی بازارهای مالی را بهمراه خواهد شد.

استفاده از رفتار هیجانی بورس

آنچه از فروش نفت در قالب اوراق سلف مشخص می شود، سیاست گذاری برای آینده نفت با استفاده از سرمایه های خرد داخل است. آنچه از اوراق سلف برداشت می شود، سپرده گذاری بانکی است. در این روش بویی از ماهیت ریسک پذیری بورس به چشم نمی خورد. کسی که وارد بورس می شود با این هدف ورود می کند که با شم اقتصادی خود، سهامی خریداری کند که چند برابر بشود یا در نتیجه اشتباه در محاسبات بورسی زمین بخورد. اما اینکه حداقل و حداکثری برای این سهام در نظرگرفته شود، با ماهیت بورس همخوانی ندارد و بیشتر به سپرده گذاری بانکی شبیه است. اما نکته مهم موقعیت سنجی دولت است. اکنون بورس به رفتار هیجانی مبتلا شده و در مدت کوتاهی بیش از ۷ میلیون نفر وارد بورس شده اند، بنابر این احتمال دارد سهام سلف نفتی با استقبال هیجانی رو به رو شود. دولت با این سیاست می خواهد بر تمامی ناکامی های گذشته خود در عرضه نفت به بورس پایان دهد و نقدینگی را در بورس انرژی با ابزار نفت جمع آوری کند.