روزنامه ابتکار
1395/11/05
سرنوشت نخستین انتخابات ریاست جمهوری به کجا انجامید؟ رییس جمهوری که تنها 17 ماه ماندگار شد
روز ۵ بهمن ۱۳۵۸ با گذشت کمتر از یک سال از پیروزی انقلاب اسلامی، اولین انتخابات ریاست جمهوری در ایران برگزار شد. این انتخابات در شرایطی برگزار شد که دولت موقت مهندس مهدی بازرگان استعفا داده و مدیریت نظام به شورای انقلاب محول شده بود. گمانه‌زنی‌ها درباره کاندیداهای احتمالی این انتخابات که سیستم جمهوری را رسمیت می‌بخشید، از ماه‌ها قبل آغاز شده بود اما در تاریخ ۴ دی ماه ۱۳۵۸ بود که برای اولین بار روزنامه کیهان در گمانه‌زنی‌های خود در مورد کاندیداهای احتمالی از بنی‌صدر، قطب‌زاده، بازرگان و غلامحسین صدیقی به عنوان داوطلبان شرکت در انتخابات ریاست جمهوری نام برد. از آن پس گروه‌های سیاسی وارد میدان رقابت شدند و با انتشار بیانیه‌هایی، نامزد منتخب خود را به مردم معرفی و ضمن برشمردن اوصاف و شایستگی‌های او، خواستار حمایت مردم از نامزد مورد نظرشان برای پیروزی در انتخابات شدند. ابوالحسن بنی‌صدر، وزیر اقتصاد و دارایی نیز در همین ایام به صورت تلویحی اعلام کرد که ظرف چند روز آینده، رسماً دست به فعالیت انتخاباتی خواهد زد. روزنامه‌های مختلف آن زمان به ویژه کیهان و اطلاعات در یک ماه منتهی به برگزاری انتخابات پر از آگهی‌ها، مصاحبه‌ها و گزارش میتینگ‌های تبلیغاتی نامزدهای متعدد اولین انتخابات ریاست جمهوری بودند. در روز نهم دی‌ماه خبر رسید که سیداحمد مدنی و ابوالحسن بنی‌صدر هر دو ستادهای انتخاباتی‌شان را راه‌اندازی کرده‌اند. ستاد انتخاباتی بنی‌صدر که به صورت دفتری برای هماهنگی شروع به کار کرد فردای آن روز با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد: بدون پرداختن توهین به دیگر نامزدها، تنها برنامه‌ها و اصول و عقاید و نظرات و شخصیت بنی‌صدر را به همگان معرفی می‌کنیم. در همین روزها بود که جامعه مدرسین حوزه علمیه قم هم پس از چند نشست ابوالحسن بنی‌صدر را کاندیدای ریاست جمهوری اعلام کرد. البته بعدها مشخص شد که این توافق اولیه بوده و بخشی از جامعه مدرسین با این نظر موافق بوده‌اند و بالاخره پس از رایزنی‌های فراوان، از نظر اول خود عدول کرده و به نامزدی جلال‌الدین فارسی ابراز تمایل کردند. بازار شعارهای انتخاباتی داغ شد و بنی‌صدر مهم‌ترین برنامه‌های خود را وحدت ملی، بازسازی اقتصاد، امنیت و معنویت برشمرد. جامعه روحانیت مبارز نیز در تاریخ ۱۲ دی ۵۸ بنی‌صدر را کاندیدای مورد حمایت خود معرفی کرد و در بیانیه‌ای دلایل خود را برای حمایت از این نامزد اینگونه برشمرد: ـ رئیس‌جمهور باید در برابر تمام مواد قانون اساسی جمهوری اسلامی خاضع و در اجرای آن ملتزم باشد. ـ انقلاب اسلامی ایران مکتبی است و طرز تفکر رئیس‌جمهور باید مکتبی باشد. ـ مراعات ضوابط اسلامی را در انتخاب همکاران خود ملتزم باشد. ـ از هرگونه گرایش که با روح اسلام سازگار نیست، مبری باشد. ـ در برابر اعمال تخریبی تبهکاران و دشمنان انقلاب اسلامی که به امنیت و تمامیت ارضی ایران لطمه وارد می‌کنند دارای موضع باشد. ـ از اعمال روش‌های مستبدانه در برابر نمایندگان ملت به دور و از رهنمودهای امام امت الهام بگیرد. این مساله نشان می‌داد که جامعه روحانیت مبارز با حزب جمهوری اسلامی اختلافاتی دارد و به این دلیل بود که از نامزدی بنی‌صدر حمایت می‌کند. در این میان، آیت‌الله مهدوی کنی دبیرکل جامعه روحانیت مبارز نسبت به این انتخاب نظر خوشی نداشت و به حسن حبیبی دیگر نامزد انتخاباتی تمایل داشت و او را برای ریاست جمهوری فرد صالحی می‌دانست. اما با این وصف، نظر او در اقلیت قرار داشت و البته مخالفت‌های خود را با بنی‌صدر بروز نمی‌داد. صادق خلخالی اولین حاکم شرع پس از انقلاب، از اولین کسانی بود که آمادگی خود را برای حضور در انتخابات ریاست جمهوری اعلام کرده بود، اما مدتی بعد به نفع بنی‌صدر کنار رفت. وی در تاریخ ششم دی ماه ۵۸ در گفت‌وگو با «کیهان» گفت: برای نشان دادن اتحاد و هماهنگی و جلوگیری از هرگونه توطئه، اینجانب به نفع جناب آقای بنی‌صدر کناره‌گیری می‌کنم و به همه افرادی که به اینجانب لطف و مرحمت دارند، عرض می‌کنم که با قاطعیت رای خود را به جناب بنی‌صدر بدهند. شورای مرکزی ستاد فدائیان اسلام نیز به پیروی از خلخالی از بنی‌صدر حمایت کرد. خلخالی اما با فاصله اندکی در یک اظهارنظر رسمی گفت: در وضع فعلی که هرج و مرج مصنوعی به وسیله ایادی خودفروخته و وابسته به ایالات متحده آمریکا و صهیونیسم بین‌المللی در کشور هر روز گسترش می‌یابد، با توجه به قاطعیت فوق‌العاده مجددا کاندیداتوری خود را اعلام می‌کنم. در همین روز خلخالی بار دیگر تغییر موضع داد و در مصاحبه با «کیهان» گفت: من هیچ کس را در مقابل خودم برای احراز این پست قبول ندارم، ولی به حکم اجبار بنی‌صدر را مورد تایید قرار می‌دهم و به احتمال ۹۰ درصد بنی‌صدر رئیس‌جمهور خواهد شد، لیکن مدت زیادی در این پست دوام نخواهد یافت؛ چرا که یک صدم قاطعیت مرا ندارد. در مقابل بنی‌صدر، جلال‌الدین فارسی نامزد مورد اقبال حزب جمهوری اسلامی بود اما بخت با او یار نبود چرا که ۱۰ روز مانده به برگزاری انتخابات خبری درباره او منتشر شد که سرنوشت سیاسی‌اش را تغییر داد. خبر از این قرار بود که جلال‌الدین فارسی اصالتاً افغانی است و بنابراین طبق قانون حق نامزدی برای انتخابات ریاست جمهوری ایران را ندارد. در پی انتشار این خبر موجی از نگرانی در میان حامیان حزب جمهوری اسلامی پدید آمد و آن‌ها به فکر چاره افتادند. این چنین بود که در روز ۲۵ دی ماه ۵۸ خبر احتمال کناره‌گیری فارسی به خاطر شبهه قانون اساسی و ایرانی‌الاصل نبودن او مطرح شد. این مساله حزب جمهوری اسلامی را با وضعیت دشواری مواجه ساخت. از طرفی می‌دیدند که رقیب اصلی انتخاباتی آنان یعنی ابوالحسن بنی‌صدر از حمایت گسترده برخوردار است و از سوی دیگر فکر نمی‌کردند بتوانند جایگزین مناسبی را برای فارسی انتخاب کنند. با کنار رفتن جلال‌الدین فارسی، شانس دکتر حسن حبیبی افزایش یافت و جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و صدوقی و مدنی از او حمایت کردند. بدین ترتیب ابوالحسن بنی‌صدر وزیر وقت دارایی، داریوش فروهر، صادق قطب‌زاده، حسن ابراهیم حبیبی وزیر وقت علوم و آموزش، کاظم سامی که ریاست سازمان شیر و خورشید را برعهده داشت، صادق طباطبایی خواهرزاده امام موسی صدر و برادر همسر سید احمد خمینی، مسعود رجوی رهبر سازمان مجاهدین خلق[ منافقین]، محمد مکری اولین سفیر جمهوری اسلامی ایران در شوروی سابق، صادق قطب‌زاده رییس وقت رادیو و تلویزیون، احمد محسن استاندار وقت خوزستان و دریادار احمد مدنی اولین وزیر دفاع پس از انقلاب به عنوان کاندیداهای شاخص اولین دوره انتخابات ریاست جمهوری مطرح شدند، که از این میان مسعود رجوی رهبر سازمان مجاهدین خلق (منافقین) به دلیل مخالفت علنی با قانون اساسی و اعلام عدم تقید به آن، از شرکت در رقابت بازماند و از انتخابات کناره‌گیری کرد. در روز ۵ بهمن ۱۳۵۸ میلیون‌ها ایرانی پای صندوق‌های رای رفتند تا اولین رییس‌جمهوری تاریخ ایران را انتخاب کنند. در این انتخابات که ۶۷/۴ درصد واجدین شرایط در آن شرکت کردند، در مجموع ۱۴ میلیون و ۱۵۲ هزار و ۸۸۷ رای از مردم اخذ شد که از این تعداد، ابوالحسن بنی‌صدر با کسب ۱۰ میلیون و ۷۵۳ هزار و ۷۵۲ رای و با شکست سیداحمد مدنی که پس از وی در جایگاه دوم ایستاد، به عنوان نخستین رئیس جمهوری اسلامی ایران انتخاب شد. بعد از بنی‌صدر و مدنی، حسن حبیبی رتبه سوم را کسب کرد و پس از او به ترتیب محمد صادق طباطبایی، کاظم سامی، صادق قطب‌زاده و داریوش فروهر رتبه‌های چهارم تا هفتم در کسب آراء را از آن خود کردند. بنی‌صدر فارغ‌التحصیل رشته اقتصاد از دانشگاه‌های فرانسه بود. او که ۲۰ سال از عمر خود را در فرانسه گذرانده بود، در بهمن ۱۳۵۷ با پرواز انقلاب به تهران آمد و پس از آن از طریق مصاحبه‌ها و مناظره‌های سیاسی متعددی که گزارش آن‌ها هر روز در روزنامه انقلاب اسلامی متعلق به خودش منتشر می‌شد، به چهره‌ای شاخص تبدیل شد. بنی‌صدر روز ۱۵ بهمن ۱۳۵۸ سوگند ریاست جمهوری خورد و کار خود را در این سمت رسماً آغاز شد. در مراسم تنفیذ ریاست جمهوری، امام خمینی تاکید کرد: «من از آقای بنی‌صدر می‌خواهم که مابین قبل و بعد از ریاست جمهوری در احوال روحی ایشان تفاوتی ایجاد نشود. تنفیذ و نصب اینجانب و رای ملت مسلمان ایران محدود است به عدم تخلف ایشان از احکام مقدسه اسلام و تبعیت از قانون اساسی.» ریاست جمهوری بنی‌صدر تنها ۱۷ ماه به طول انجامید. او در طول دوران ریاست جمهوری همکاری چندانی با نهادهای انقلابی نداشت و از طرف افراد مختلف مورد انتقاد بود و کندی و کارشکنی‌هایی که در جبهه‌های جنگ تحمیلی رخ می‌داد، آرام آرام محبوبیت او را در میان مردم کاهش داد. عملکرد بنی‌صدر در ارتباط با جبهه‌ها، در اواخر دوره ریاست جمهوری باعث شد تا امام طی حکمی وی را از سمت فرماندهی کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران برکنار کند. امام ۱۰ روز پس از این حکم، در پی مصوبه مجلس مبنی بر عدم کفایت سیاسی بنی‌صدر، وی را از مقام ریاست جمهوری نیز عزل کرد. این حکم در پاسخ به نامه هاشمی رفسنجانی، رئیس وقت مجلس شورای اسلامی صادر شد. بنی‌صدر که ۵ بهمن ۱۳۵۸ به عنوان اولین رییس جمهور ایران انتخاب شده بود، ۲۰ خرداد ۱۳۶۰ با حکم امام از فرماندهی کل قوا برکنار شد، اول تیر ۱۳۶۰ به دنبال تصویب طرح عدم کفایت سیاسی در مجلس شورای اسلامی در روز قبل از آن و به حکم امام خمینی (ره) از ریاست جمهوری عزل شد و هفتم مرداد ۱۳۶۰ از ایران گریخت. با این وضعیت سرنوشت نخستین انتخابات ریاست جمهوری اسلامی ایران به نقطه پایان رسید.
سایر اخبار این روزنامه
رییس قوه قضاییه:
دستگاه‌ها ایمن‌سازی بناها را بدون فرافکنی و سیاسی‌کاری دنبال کنند
سلسه فسادهای معوقات بانکی از کجا آغاز شد؟
بزرگتر از «بابک»!
وزیر کشور مطرح کرد
لزوم بی طرفی دستگاه‌های اجرایی در انتخابات 96
علیرضا صدقی
فاجعه، بحران، اعتماد
کارشناسان آسیب های حادثه پلاسکو بر زندگی اجتماعی را بررسی کردند
مدیریت شهری در زمانه سیاست‌زدگی
نمایندگان تشکل‌های نشر با عدم چاپ روزنامه در یک روز اعتراض می‌کنند
افزایش تعرفه کاغذ و سایه آن
سرنوشت نخستین انتخابات ریاست جمهوری به کجا انجامید؟
رییس جمهوری که تنها 17 ماه ماندگار شد
کارشناسان سیاسی اصلاح‌طلب در مورد کاندیداتوری زنان در انتخابات ریاست جمهوری اظهارنظر کردند
سخنگوی وزارت امور خارجه:
اجازه بازشدن دوباره پرونده برجام را نمی‌دهیم
راز تماس از موتورخانه پلاسکو در گفت‌وگو با یکی از وابستگان درگذشتگان
یکی از آن چهار نفر
پلاسکو پای قالیباف و رحمانی‌فضلی را به مجلس باز کرد
رییس قوه قضاییه:
دستگاه‌ها ایمن‌سازی بناها را بدون فرافکنی و سیاسی‌کاری دنبال کنند
در نشست خبری بررسی حادثه پلاسکو مطرح شد
مراجعه 19 خانواده برای تشخیص هویت
