صنعت و تجارت: در سالهای ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸تبعات تحریم ها بر رشد تولید صنعتی را شاهد بودیم. علاوه بر خروج از برجام از سوی آمریکا و اثرات تشدید تحریم ها بر اقتصاد ایران عوامل دیگری بر رشد منفی وضعیت واحدهای تولیدی کشور تاثیر گذار است. فعالان اقتصادی می گویند که طی سال های گذشته فسادهای اقتصادی، کنترل قیمت ها، یارانه و سیاست های بانکی کشور نیز در تضعیف صنایع، اثرات قابل توجهی دارند. بخش تولید، کسب و کارها و صنایع نحیف و رنجور ایران از اواخر سال۹۸ علاوه بر همه این مشکلات، مورد هدف پدیده دیگری نیز قرار گرفت. پاندمی کرونا در جریان ۲ ماه قرنطینه کشور و براساس گزارش های رسمی باعث شد درصد زیادی از کارخانه ها در کشور نیمه فعال شوند و بسیاری دیگر فعالیت خود را متوقف کنند.

از طرف دیگر بسته شدن مرزها و توقف کامل صادرات در جریان پاندمی ضربه دیگری را به صنایع وارد کرد. صنایع مربوط به ساختمان، صنایع پتروشیمی، صنعت فولاد، صنایع پوشاک، صنایع دستی و کالاهای صادراتی بیشترین ضربه را از شیوع کرونا خوردند. اما از آن طرف هم صنایع غذایی برای مدتی با توجه به علاقه و ترجیح مردم به خرید مواد غذایی بسته بندی، دوران خوبی را سپری کرد که این صنعت هم در ادامه و به دلیل کاهش صادرات می تواند متحمل هزینه هایی شود. از صنایعی که در این دوران درخشیدند صنایع دارویی و بهداشتی بودند که تقریباً در همه دنیا رشد قابل توجهی را تجربه کردند.

در همین حال بررسی ها نشان می دهد که شاخص تولید کارگاه های صنعتی بزرگ دوباره نزولی شده است.
گزارش اتاق تهران از وضعیت این بخش در بهار ۱۳۹۹ نشان می دهد تولید کارگاه های صنعتی بعد از یک دوره صعودی که در فاصله پاییز ۱۳۹۷ تا زمستان ۱۳۹۸ رخ داد، دوباره نزولی شده است. این شاخص که نشان دهنده وضعیت تولید در صنایع بزرگ مقیاس است، تاثیرپذیری بنگاه های بزرگ صنعتی از شرایط حاکم بر اقتصاد را به خوبی بازگو می کند. این شاخص که برمبنای داده های بانک مرکزی منتشر شده، نشان می دهد تولید در صنایع بزرگ به نسبت بهار ۹۸ حدود ۱.۴ واحد رشد داشته اما در مقایسه با بهار ۱۳۹۷ نزدیک به ۲ واحد افت کرده است.

وزن دهی شاخص های تولید توسط صنایع

همچنین مرور وضعیت حاکم بر نماگر تولید در کارگاه های صنعتی کشور که از پاییز ۹۷روبه افزایش گذاشته بود، نشان می دهد این شاخص پس از آنکه در زمستان سال گذشته به بالاترین سطح خود از ابتدای فصل اول ۱۳۹۷ رسیده، در بهار امسال متوقف شده و در مسیری معکوس به نرخ ۹۶.۶ عقب نشسته است. گزارش اولیه بانک مرکزی مشخص نکرده است که این افت در تولید به دلیل افول کدام یک از صنایع بوده یا چه عواملی در کاهش ۲ واحدی شاخص تولید کارگاه های صنعتی بزرگ مقصر بوده اند. با این حال برخی گمانه زنی ها از احتمال تاثیر چند صنعت خاص بر شاخص تولید کارگاه های بزرگ صنعتی حکایت دارد. برای نمونه مشکلات موجود پیش روی صنایع غذایی، صنعت خودرو و وسایل نقلیه، فرآورده های نفتی و کک در کنار صنایع پوشاک و کاغذ باعث شده تا این ۶ بخش در زمره کاندیداهای اصلی تاثیرگذاری منفی روی شاخص تولید در کارگاه های صنعتی بزرگ باشند.

مرور اطلاعات گزارش های قبلی این شاخص نشان می دهد ۳۳ صنعت و رشته تولیدی مختلف در چارچوبی مشخص ترکیب شده و وضعیت تولید صنایع بزرگ مقیاس را که بیش از ۱۰۰ نفر نیروی کار دارند، بررسی می کند. در عین حال با وزن دهی به هر یک از صنایعی که در این شاخص گنجانده شده اند، تصویری از وضعیت تولید در بنگاه های بزرگ صنعتی ایجاد می شود. در عینحال مهمترین وزن در این شاخص ابتدا به صنایع تولید مواد و محصولات شیمیایی، سپس صنایع تولید فلزات اساسی، صنایع خودرو و نیز صنایع غذایی مربوط میشود. این بخشها که عموما بیشترین درآمد صادراتی را وارد کشور می کنند، بیشترین حجم از سرمایه در گردش را از بخش های بانکی مطالبه می کنند و نیز سطح بالایی از اشتغال را برای اقتصاد ایران به همراه می آورند، در دوره برجام و به دلیل گشایش های سیاسی اقتصادی ناشی از این قرارداد وضعیت بسیار بهتری به نسبت دورههای پیش از بهار ۱۳۹۵ پیدا کرده اند. با این همه بازگشت دوباره تحریم ها به صحنه اقتصاد ایران و فشارهای ناشی از سیاست گذاری اقتصادی از دو بخش به افول سطح تولید در این صنایع منجر شده است.

وضعیت سینوسی تولید در سال های ٩٤ تا ٩٧

بررسی گزارش های اتاق بازرگانی تهران درباره وضعیت تولید نشان می دهد که این شاخص که در پاییز ۱۳۹۴ در محدوده عدد ۹۲ قرار داشته، بنابر گزارش بانک مرکزی، طی ۵ سال اخیر روندی سینوسی را طی کرده است. شاخص ابتدا با گشایش ناشی از برجام و تحولات اقتصادی دیگر خود را طی سه فصل به محدوده ۱۰۷ واحد رسانده و بعد با ۸ تا ۹ واحد افول در تابستان ۱۳۹۵، دوباره طی سه فصل خود را به سطح ۱۱۴ واحد در تابستان ۱۳۹۶ رسانده است. براین مبنا سال های ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۶ دورهای توام با فراز و فرود با شاخص تولید کارگاه های صنعتی بزرگ بوده است. در این دوره فراز و فرود صنایع پتروشیمی، خودرو، فلزات، پوشاک، دارو و فرآورده های نفتی از مهمترین دلایل سینوسی شدن شاخص تولید کارگاه های صنعتی بزرگ بوده است. اما پس از این دوره، شاخص با ظهور نخستین نشانهها از بازگشت تحریم های ناشی از روی کار آمدن دولت دونالد ترامپ تغییر مسیر داد و طی یک فصل، در بهار ۱۳۹۷ به سطح ۹۸.۹ واحد تنزل پیدا کرده است.

شاخص اما در تابستان ۱۳۹۷ روندی متفاوت را در پیش گرفته و تا سطح ۱۰۳ واحد رشد کرده است. با رسمی شدن اعمال تحریم های آمریکا، اما شاخص طی پاییز ۹۷ با حدود ۹ واحد افت به یکی از کمترین مقادیر خود در ۵ سال اخیر یعنی عدد ۹۴ عقب نشسته است. پس از این فراز و فرود کوتاه، اما شاخص در روندی آرام و صعودی طی ۵ فصل تا زمستان ۱۳۹۸ خود را احیا کرده و عدد ۱۰۴.۹ واحد را پشت سر گذاشته است. در بهار ۱۳۹۹ اما آمار و ارقام گویای افول جدی شاخص بوده است. به نظر می رسد از آنجا که روند کلی حاکم بر بخش های تولید کشور طی فصل تابستان و دو ماهه ابتدایی پاییز بهبود پیدا کرده، احتمالا شاخص تولید کارگاه های بزرگ صنعتی کشور در گزارش های بعدی بانک مرکزی و اتاق تهران دوباره روندی صعودی را تجربه کند. اما تا آن زمان فعلا باید گفت شاخص به محدوده کلی خود در بهار ۹۷ بازگشته است.