اتحادیه اروپا از تقابل تا گفتگو با روسیه

بیانیه سران اتحادیه اروپا نشان می‌دهد که آن‌ها همچنان خواهان این هستند که سیاست تقابل به جای تعامل با روسیه را ادامه دهند. آن‌ها در این بیانیه از تدابیر جدید علیه روسیه و از جمله وضع تحریم‌های تازه اقتصادی گفتند و بر اهمیت پاسخ قاطع و هماهنگ اعضای این اتحادیه «در برابر فعالیت‌های مضر، غیرقانونی و مخرب روسیه» تأکید کردند. با این حال، پیشنهاد آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان و امانوئل ماکرون، رئیس‌جمهور فرانسه در نشست روز پنج شنبه سران این اتحادیه حکایت از این داشت که تداوم سیاست تقابل دیگر گزینه اصلی سران اروپا نیست و دست کم برخی از آن‌ها تلاش می‌کنند به تدریج از این سیاست، رو به تعامل با مسکو بیاورند.
مرکل و ماکرون در این نشست طرحی را برای دیگر سران اتحادیه مطرح کردند که در آن ضمن اتخاذ موضعی متحد در برخورد با مسکو، خواستار این شده بودند که سران اتحادیه در خصوص موضوعات مورد علاقه دو‌جانبه مثل تغییرات آب و هوایی، بهداشت، توافق هسته‌ای ایران و درگیری‌ها در سوریه و لیبی، با کرملین وارد گفتگو شوند. این طرح به معنای از سر‌گیری مذاکرات مستقیم سران اتحادیه اروپا و کرملین بود که از ۲۰۱۴ و بعد از انضمام کریمه به روسیه تعطیل شده بود. این طرح می‌توانست نخستین گام در تغییر موضع چند سال اخیر اتحادیه اروپا باشد تا از طریق مذاکره با کرملین در خصوص مسائل مشترک مورد علاقه راه برای همکاری‌های گسترده‌تر هموار شود، اما مخالفت رهبران کشور‌های شرق اروپا سدی جدی در مقابل تأیید این طرح بود. لهستان به همراه کشور‌های حوزه بالتیک به نحو جدی با این طرح مخالفت کردند، چرا که معتقد بودند اروپا با این طرح «پیام اشتباهی» به مسکو می‌فرستد و حتی گیتاناس نوسدا، رئیس‌جمهور لیتوانی گفت که اگر اتحادیه اروپا بخواهد بدون هیچ‌گونه تغییر رفتار مسکو، گفتگو را با آن از سر بگیرد مثل این است که «حفاظت از ظرف عسل را به یک خرس بسپارد.»‌در هر صورت، مخالفت این کشور‌ها باعث شد طرح دو رهبر ارشد اروپایی بی‌نتیجه بماند و مرکل در ساعات بامداد جمعه و بعد از اتمام گفتگو‌های سران اروپا به خبرنگاران گفت: «بحث بسیار جامعی بود، موضوع ساده‌ای نبود. به هر روی، امروز توافق بر سر دیدار فوری رهبران صورت نگرفت.»
نکته جالب توجه اینجا است که مرکل روز دو شنبه ۱۴ ژوئن و در آستانه برگزاری نشست ناتو، نه تنها حرفی از این پیشنهاد نزده بود بلکه بر مبنای همان سیاست تقابلی، روسیه را به عنوان اصلی‌ترین چالش پیش‌روی ناتو در جهان معرفی کرده بود. به این جهت، ارائه پیشنهاد مذاکره مستقیم سران اتحادیه اروپا با ولادیمیر پوتین تا اندازه زیادی برای رهبران اروپایی غافلگیر‌کننده بود، هرچند که ماکرون سه شنبه گذشته اشاره‌ای به این طرح داشت چرا که از رهبران اتحادیه اروپا خواسته بود تا چارچوب روابط با مسکو را به شکل بنیادینی از نو تعریف کنند. او که برای شرکت در این نشست به بروکسل رفته بود، گفت: «سیاست تحریم علیه روسیه و بلاروس به پایان خود رسیده و اروپا نباید صرفاً به نحو واکنشی بازی کند بلکه باید روابط کوتاه، میان و بلندمدت با روسیه تعریف کند.»‌ماکرون در پاسخ به پرسش یکی از خبرنگاران تأیید کرد که سیاست تحریمی اتحادیه اروپا علیه دو کشور روسیه و بلاروس کارایی نداشته است. به نظر می‌رسد که همین مسئله نه تنها باعث تغییر موضع او در قبال مسکو شده بلکه توانسته مرکل را نیز با خود همراه کند تا هر دو با یکدیگر طرح مشترکی را برای مذاکرات مستقیم سران اتحادیه و مسکو مطرح کنند. علاوه بر این، دیدار اخیر جو بایدن، رئیس‌جمهور امریکا با پوتین و بازگرداندن سفرای خود نمی‌تواند در این موضع مشترک آلمان و فرانسه بی‌تاثیر باشد و به نظر می‌رسد که آن‌ها برای مطرح کردن پیشنهاد خود به نوعی از حمایت واشنگتن اطمینان داشته‌اند. با این حال، مخالفت دست کم یک سوم از اعضای اتحادیه اروپا باعث زمین‌گیر شدن طرح این دو شده، اما وقتی که مرکل می‌گوید «امروز» توافقی صورت نگرفت، می‌تواند به این معنا باشد که او و ماکرون به تلاش خود در این زمینه ادامه می‌دهند. در واقع، این دو رهبر اروپایی دریافته‌اند که سیاست تقابلی با مسکو نه تنها نتوانسته بعد از سال‌ها به نتایج مورد نظر خود برسد بلکه فرصت همکاری‌ها در زمینه‌های اساسی را نیز از اروپا گرفته و حالا وقت بازگشت به تعامل با مسکو است.