روزنامه ابتکار
1400/09/11
علیرضا صدقی واگرایی به مثابه یک «فرابحران» اجتماعی
در جامعه سیاست‌زده ایران مخاطب بسیاری از یادداشت‌ها و مقالات و گفت‌وگوها، «نهاد قدرت» یا وابستگان به آن هستند. نخبگان و تحلیل‌گران اجتماعی به طور عمده رفع مشکلات و مسائل را در دستان دولتی متکی بر اقتصاد رانتی ـ نفتی می‌دانند و هم از این روست که چاره کار و تمشیت امور را عموماً از صندلی قدرت طلب می‌کنند.حال آن‌که این روزها با توجه به کوچک شدن سفره نفتی، فساد سیستماتیک، ناکارآمدی مدیریتی، حذف و طرد سلایق گوناگون سیاسی در هرم قدرت و بسیار دلیل دیگر، بخش‌هایی از ارکان حاکمیت نفوذ خود را دستکم در بخش‌های اثرگذار اجتماعی و از جمله طبقه متوسط فرهنگی ـ اقتصادی از دست داده‌اند. شاید به همین دلیل هم به صورتی آگاهانه، پروا و هراسی از کاهش محسوس و چشم‌گیر سطح مشارکت انتخاباتی جامعه نداشتند. گویی برخی از قسمت‌های نهاد قدرت به این جمع‌بندی رسیده که باید پایه‌های مشروعیتش را در جایی فارغ از مقبولیت عمومی طلب کند. این نشانه حکایت از آن دارد که حس‌گرهای این بخش از نهاد قدرت نسبت به رویدادها و رخدادهای اجتماعی حساسیت بالایی نداشته و احیانا نخواهد داشت. به دیگر بیان، باید اذعان کرد که جامعه ایران با مشکلاتش تا حدود زیادی به حال خود رها شده و موضوعات مبتلابه جامعه دغدغه چندانی برای طبقه حکمران ایجاد نمی‌کند.
با این وصف و با توجه به این موضوع که جامعه ایران در حال حاضر از جهات مختلف چالش‌ها و اَبَرچالش‌هایی جدی و خطرخیز را تجربه می‌کند، نگرانی‌ها از فردای این جامعه بیش از گذشته می‌نماید. تردیدی نیست که ایجاد و رفع بسیاری از مشکلات و مسائل جامعه در اختیار حاکمیت مبسوط‌الید جمهوری اسلامی قرار دارد. پس به طور طبیعی نمی‌توان و نباید توقع و انتظار فراوانی از بخش‌های دیگر اجتماعی برای رفع آن‌ها داشت. اما همین «خرده موضوعات اجتماعی» و بحران‌های کوچک و متوسط قابل حل در سطوح مختلف نخبگانی را باید جدی گرفت.
در حقیقت با پذیرش این نکته که بسیاری از موضوعات اجتماعی وابسته به نهاد قدرت است، اما نباید از اندک ظرفیت‌های باقیمانده اجتماعی در سطح نخبگانی غفلت کرد. در ایران امروز نخبگان مستقل، طبقه متوسط فرهنگی، فعالان اجتماعی و کنش‌گران عمومی در عرصه‌های گوناگون وظیفه و رسالتی سترگ را بر دوش می‌کشند. رسالتی که صد البته ابلاغ آن بسیار سخت و حرکت در مسیرش صعب خواهد بود. چرا که در نتیجه رفتار حاکمیت و تهی ساختن جامعه ایران از «مفهوم»، به معنای عام آن، نوعی تومور بدخیم تحت عنوان «واگرایی»، میهمان این جامعه شده است.
به بیان رساتر، گروه‌های مختلف اجتماعی در ایرانِ امروز، هیچ پیوند مشترکی با یکدیگر ندارند و در مقابل «علت»ها و «دلیل»های بی‌شماری دارند که فاصله‌گذاری مشخص با آن «دیگری» را در دستور کار زیست جمعی خود قرار دهند. امروز گفت‌وگو پیرامون «مطالبه مشترک»، «خواست جمعی» و «اراده همگانی»، گفت‌وگویی «وهم‌آلود» و حتی «خیالی» می‌نماید. چه این‌که مردم ایران تصور می‌کنند در حال حاضر هیچ پیوند و حتی بهانه پیوندی با یکدیگر ندارند. در حقیقت ایران جمعی از «تنهایان» را در خود جای داده است. تنهایانی که نه فقط تمایلی به جمع شدن ندارند، بلکه تلاش می‌کنند تا حداکثر فاصله ممکن را با دیگران حفظ کنند. بروز این وضعیت که نوعی ساختار «تدافعی جمعی» قلمداد میشود، در آینده‌ای نه چندان دور تبدیل به یک «فرابحران» در جامعه ایران خواهد شد. فرابحرانی که امکان هر نوع چاره‌جویی جهت رفع مشکلات عمومی، کلان و ملی را از آحاد جامعه سلب خواهد کرد.
این واگرایی زمینه لازم به منظور ظهور و بروز دوباره مدعاهای قومی ـ قبیله‌ای، منازعات مذهبی و دعواهای تاریخمند حیدری ـ نعمتی را بیش از گذشته فراهم خواهد آورد. حال درست در زمانه‌ای که وضعیت چنین خطیر و خطرناک است، نهاد قدرت نیز این جامعه را به حال خود رها کرده و درصدد انجام اقداماتی با رویکردهای منطبق بر استراتژی‌های راس قدرت است.
از قضا در چنین هنگامه‌ای جامعه نخبگانی، طبقه متوسط، اصحاب دانشگاه، فعالان اجتماعی و کنش‌گران عمومی باید میدان‌داری کنند. بر این گروه‌ها است که با استفاده از هر امکان، فرصت و ابزاری به مقابله با «فرابحران واگرایی» بروند. آن‌ها باید جامعه را برای رویارویی با این فرابحران مجهز و ممهز کنند تا در این رهگذر کمترین آسیب متوجه جامعه‌ای سرخورده از سیاست‌بازی سیاست‌پیشگان شود.
سایر اخبار این روزنامه
اومیکرون از دلتا خطرناک‌تر است؟
احتمال ورود «اُمیکرون» به کشور
علیرضا صدقی
واگرایی به مثابه یک «فرابحران» اجتماعی
قرارداد سه‌جانبه سوآپ گاز چگونه موقعیت ایران را در منطقه ارتقا می‌دهد؟
افزایش نفوذ ایران در مناطق شمالی
پیشنهاد جدید ایران چیست؟
ادامه مذاکرات با چاشنی خوشبینی
چرا موضوع مجوز فیلم‌های سینمایی دچار بحران شده است؟
سینمای بی‌حامی
خروج از برجام سنگی که ترامپ چاه انداخت
زمان کم برای جبران احماقانه ترین تصمیم آمریکا
«ابتکار» دلایل موثر بر ریزش شاخص بازار بورس را بررسی کرد
سمفمونی غمگین بورس در پاییز
در نشست مشترک مجلس و دولت مطرح شد
ضرورت اجتناب‌ناپذیر هماهنگی قوا
اردوغان سیاست نرخ بهره را دو دستی چسبیده است
سقوط ۴۵ درصدی لیر ترکیه
حزب کارگزاران به دنبال تشکیل «دولت در سایه»
ترکیه:
نمی‌توان با تحریم کردن روسیه به اوکراین کمک کرد
مذاکرات وین؛
فاجعه ای بزرگتر برای رژیم صهیونیستی در راه است
بلینکن و لاوروف در مورد اوکراین گفت و گو می‌کنند
