روزنامه شرق
1400/11/12
مطلق‌انگاري و گذشته‌گرايي در قبال روسيه
مطلق‌انگاري و گذشته‌گرايي در قبال روسيه علیرضا سلطانی یادداشت استاد کیومرث اشتریان در شماره دیروز روزنامه «شرق» با عنوان «منطق میز روسی» حاوی تحلیل و نکات قابل توجه و جدیدی بود که لازم است از ایشان تقدیر شود، اما روح حاکم بر یادداشت مورد نظر و برخی نکات آن قابل تأمل است. یکی از ایرادات جدی به جامعه روشنفکری و نخبگانی ایران در حوزه‌های مختلف از جمله علوم انسانی و اجتماعی، سکوت و عدم ورود جدی به چالش‌های بنیادین و جدی کشور و نیافتن راه‌حل برای چالش‌ها از یک سو و از سویی همراهی با باورها و نگاه‌های عمومی در سطح جامعه است که بعضا نادرست و برخلاف منافع حال و آینده کشور و جامعه است. این باورها که عموما بر مبنای قواعد سنتی گذشته سعی در تدبیر حال و برنامه‌ریزی برای آینده دارد، تغییر و تحولات سریع و گسترده جهان را برنمی‌تابد و می‌کوشد همچنان در گذشته باقی بماند. نمونه‌هایی از این دست که کشور ما به آن دچار بوده، بسیار است. این مانع عمده‌ای برای ایجاد زمینه‌های توسعه کشور است. مگر اینکه این باورها و نگاه‌های در گذشته‌مانده ما ایرانیان نسبت به خود، دیگران و جهان پیرامونی تغییر یابد و به همان ترتیب رفتار و کردارمان هم متناسب با تغییرات صورت‌گرفته، دچار تغییر شود. طبیعتا در این مهم جامعه نخبگانی و فکری ایران نقش اصلی و کلیدی را دارد که به نظر می‌رسد درحال‌‌حاضر در حاشیه قرار دارد یا قرار داده شده است. آقای اشتریان در زمره نخبگانی است که اتفاقا برخلاف این جریان، در آگاهی‌سازی جامعه و سیاست فعال است اما در یادداشت «منطق میز روسی»، به نظر می‌رسد به جای تغییر نگاه غالب در ایران نسبت به روسیه، در خطر همراه‌شدن با آن نگاه است؛ نگاهی كه از درون آن منافع ملی کشور ایران تأمین نخواهد شد. جمله نخستین یادداشت مزبور یعنی «هرچه به غرب نزدیک می‌شوید، از ما دور می‌شوید» بیانگر این نگاه مطلق‌گرایانه و سنتی است. شاید روس‌ها و شخص پوتین این نگاه را سرلوحه سیاست خارجی خود قرار داده‌‌اند که بسیاری موارد این مسئله را نقض می‌کند، اما به فرض اگر این شعار هم برای روس‌ها مطرح باشد (كه به‌طور مطلق نمی‌توان گفت كه هست)، ایران نباید بر مبنای آن مناسبات خود را تنظیم کند. این جمله به مخاطب ضد روس ایرانی چنین القا می‌کند که همچنان نباید با روس‌ها کار کرد و به آنها اعتماد داشت. آقای اشتریان چنین القا می‌کند که رفتار سرد روس‌ها نسبت به هیئت ایرانی برای ایران دوراهی ایجاد کرده که باید بین روسیه و برجام یکی را انتخاب کند که این مسئله نادرست به نظر می‌رسد. این القا می‌تواند جریان ضد روسی فعال در ایران را نسبت به مناسبات با روسیه تقویت کند.جریانی كه صرفا با نگاه به گذشته سعی در تخطئه و تخریب مناسبات ایران و كشورهای شرقی از جمله روسیه و چین دارد. چین و روسیه، كشورهای گذشته نیستند كه صرفا براساس رفتارهای گذشته آنها به فكر تنظیم مناسبات باشیم. تغییر ساختار روابط بین‌الملل و قواعد بازی حاكم در آن، این كشورها را هم دچار تغییر كرده هرچند سرعت تغییر درباره این دو كشور متفاوت است؛ بنابراین باید بر مبنای واقعیات امروز و ملاحظات و الزامات آینده به كشورها و مناسبات با آنها نگریست. واقعیت این است كه در عرصه سیاست بین‌المللی چین، روسیه، اروپا و آمریكا نه مطلقا بد هستند و نه مطلقا خوب. مسئله آن است كه هر كشوری براساس منافع خود باید از محیط بین‌المللی و شرایط آن بهره‌برداری کند. اینکه سفر آقای رئیسی به روسیه با تغییر رویکرد ایران در مذاکرات از مذاکره مستقیم با آمریکا به مذاکره مستقیم ارتباط دارد، شکی وجود ندارد، زیرا مهم‌ترین و شاید تنها هدف سفر که باعث شد در قالب سفر کاری تعریف شود، همین مسئله است. مسئله‌ای که دولت ایران با وجود برخورد سرد روسیه و واکنش‌های منفی گسترده در ایران، هزینه‌های آن را پذیرفت چراکه با هزینه – فایده‌ای که دولت سیزدهم در این زمینه کرده، انجام آن را ترجیح داده است. بعید به نظر می‌رسد که دستگاه دیپلماسی ایران، انتظاری غیر از این برای انجام سفر می‌کشید، زیرا هماهنگی برای انجام سفر خیلی سریع و زمان آن، بسیار دیر اطلاع‌رسانی شد. شاهد دیگر در این زمینه سفر وزیر امور خارجه ایران به چین كمی قبل از سفر رئیس‌جمهور به روسیه بود. دولت ایران قصد داشت پیش از انجام مذاكرات مستقیم با آمریكا كه زمینه احیای برجام را تسهیل می‌كند، به جریان‌های سیاسی حامی خود در ایران كه تاكنون بر طبل عدم مذاكره با آمریكا می‌كوبند، این پیام را بدهد كه تمركز دیپلماسی خارجی فقط به آمریكا و غرب نیست و برای دولت سیزدهم، كشورهای شرقی مانند چین و روسیه اهمیت دارند. این سیاست تا حدودی مؤثر واقع شد به‌گونه‌ای كه وقتی مقامات رسمی از مذاكره مستقیم با آمریكا سخن گفتند، داد كسی درنیامد جز منتقدان دولت كه سعی كردند با نگاه سیاسی دولت و جریان اصولگرا را به عدول از اصول خود متهم کنند و درعین‌حال كم و كیف سفر به مسكو را به باد نقد بگیرند؛ بنابراین به نظر می‌رسد دولت با رفتاری كه در پیش گرفت، تا حد زیادی و البته با پرداخت هزینه سنگینی به اهداف خود رسید، چراكه به نظر می‌رسد جریان حاكم سیاسی همراه‌داشتن گروه‌ها و نهادهای سیاسی حامی خود را در ماجرای مذاكره مستقیم با آمریكا بر ازدست‌دادن بیشتر وجهه سیاسی در جبهه مقابل به‌صورت موقت، ترجیح داد. روس‌ها هم به اهداف و نیات ایران از انجام این سفر آگاه بودند؛ بنابراین نخواستند همراهی لازم را بدون كسب امتیازات لازم داشته باشند. به‌طور طبیعی، ایران از جایگاه مهمی در سیاست خارجی روسیه برخوردار است اما این بیش از آنكه نه بر مبنای ظرفیت‌های سیاسی و اقتصادی ایران بلكه به دلیل مناسبات و چالش‌های سیاسی ایران با غرب است كه موجب شده مسكو از این ظرفیت برای پیشبرد اهداف سیاسی خود در قبال غرب و آمریكا استفاده و به بیان دقیق‌تر سوءاستفاده كند.
واقعیت این است كه آثار و پیامدهای رفع چالش‌های سیاسی ایران با غرب، فقط به ثبات مناسبات ایران به این كشورها كمك نمی‌كند بلكه به واقعی‌شدن و چه بسا بهبود و ثبات مناسبات ایران با كشورهای شرقی از جمله چین و روسیه هم كمك می‌كند. درعین‌حال در یك شرایط باثبات و متوازن و براساس ظرفیت‌های واقعی قدرت، مناسبات ایران با كشورهای مختلف در یك روال عادی قرار می‌گیرد. شرایط حاضر مانع از ایجاد مناسباتی پایدار و راهبردی به معنای واقعی در روابط ایران و روسیه شده و طبیعتا زمینه سوءاستفاده طرف مقابل را كم می‌كند. ایران باید تلاش كند مناسبات با روسیه و چین و خصوصا روسیه را بر مبنای متغیرهای دوجانبه و نه متغیرهای بیرونی تنظیم كند. از این منظر سفر آقای رئیسی به مسكو نه یك سفر هدفمند برای ایجاد مناسبات پایدار در روابط دوجانبه بلكه سفری كاری برای بهره‌برداری سیاسی موقت ارزیابی میشود. بر این مبنا شاید رفتار روس‌ها در قبال این سفر و چینش میز مذاكرات در كرملین امری طبیعی تحلیل شود.
سایر اخبار این روزنامه
واکنش مجلس به یک گزارش
ابوشريف در پاکستان چه می‌کند؟
مسیر گفت‌وگو با آمریکا فعلا تغییر نمی‌کند
پیگیری وضعیت بازگشت ایرانیان خارج از کشور
جلیلی از باقری دست می‌شوید؟
تحریم؛ آنچه به ضد خود تبدیل شد
جشنواره فجر «کرونا» ندارد، فوتبال چرا!
موافقت برای ایجاد ستاد ملی احیای تالاب انزلی
آنان که چراغی در تاریکی گیراندند
نحوه نقد و نظارت بر عملکرد وکلای مجلس
این ایرانی است که به فرزند بزرگ پروردن خو گرفته است
دور هشتم، آخرین ایستگاه وین؟
توسعه صنعتی در تله
مطلق‌انگاري و گذشته‌گرايي در قبال روسيه
حال اين روزهای نظام سلامت
