روزنامه خراسان
1401/04/15
سجایای جاودانه یک آیت‌ا...
گروه اندیشه - محمد شریف رازی در جلد هفتم کتاب «گنجینه دانشمندان» که در سال 1352ش به رشته تحریر درآمده‌است، درباره مرحوم آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای می‌نویسد: «از علمای متقی و دارای مقام فضل و ورع و مورد احترام همگان می‌باشد. در حوزه مشهد به تدریس و مباحثات فقه و اصول و در مسجد صدیقی‌های بازار سرشور به اقامه جماعت و خدمات دینی تا حال تحریر این مطلب اشتغال دارند.» امروز، سالروز رحلت آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای است؛ عالمی که شهرت دانش و زهد و پارسایی‌اش در زمان حیات او و سال‌ها پیش از پیروزی انقلاب اسلامی نیز، در میان اهل علم و پرهیزگاری، پیچیده بود. آن مرحوم در جمادی‌الثانی سال 1313ق / پاییز سال 1274ش در نجف اشرف متولد شد؛ در خانواده‌ای اصالتاً تفرشی که یکی دو نسل قبل از ولادت وی، به آذربایجان کوچ کرده‌بودند. شهید آیت‌ا... سیدمحمدعلی قاضی طباطبایی، اولین شهید محراب، درباره آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای گفته‌است: «من چهل سال قبل با پدرم از تبریز به مشهد آمدم و برای دیدن آقا، سری به ایشان زدیم. [چندی قبل که به دیدار او رفتم،] آقا چهل سال پیش همان جایی نشسته بود که الآن نشسته و من همان جایی نشسته‌ام که پدرم نشسته بود و این اتاق و این خانه کمترین تغییری نکرده؛ یک نسل عوض شده‌بود، امّا تغییری در زندگی ایشان مشاهده نمیشد.» آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای، تحصیل‌کرده حوزه علمیه نجف و مشهد بود؛ عالمی که دانش و زُهد را باید دو رُکن اساسی حیات او بدانیم. وی به تمام معنی کلمه، از دنیا و زخارف آن گریزان بود و هرگز به دنبال کسب مال و ثروت نرفت. با این حال، معنای این سخن، گریزان بودن وی از اجتماع و تحولات سیاسی و فرهنگی آن نیست. ولی افسوس که اطلاعات محدود ما، مانع از آن است که آن عالم بزرگ را بهتر و دقیق‌تر بشناسیم. به همین دلیل، در سالروز رحلت او، مجموعه‌ای از اطلاعات و گفتارها را گرد آورده‌ایم تا بتوانیم گامی هرچند مختصر، در مسیر شناختن بیشتر آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای برداریم. آن مرحوم، 15 تیرماه سال 1365، در 91 سالگی، دارفانی را وداع گفت و در حرم مطهر رضوی به خاک سپرده‌شد. پیام تسلیت امام خمینی(ره) به مناسبت درگذشت آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای یک عمر ملازم علم و تعهد و تقوا بسمه تعالى جناب حجت‌الاسلام آقاى حاج سیدعلى خامنه‌اى، رئیس محترم جمهور- دامت افاضاته رحلت والد معظم جنابعالى که عمرى با علم و تعهد و تقوا به سر بردند، موجب تأسف گردید. این مصیبت را به جنابعالى و اخوان محترم و خاندان جلیل تسلیت گفته، سلامت و موفقیت آن جناب را از خداى تعالى مسئلت دارم. والسلام علیکم و رحمةا... . 28 شوال المکرم 1406(15 تیرماه 1365) روح‌ا... الموسوى الخمینى حیات سیاسی آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای به روایت دکتر موسی حقانی پشتیبان راستین نهضت امام(ره) آن‌چه در پی می‌آید، فرازهایی از سخنرانی دکتر موسی حقانی، معاون پژوهشی مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران در نشست پیش‌همایش بزرگداشت آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای است. دکتر حقانی، در این سخنرانی، به بررسی جایگاه و شخصیت آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای می‌پردازد و تأثیر آن را بر ساحت جریان‌های سیاسی و اجتماعی مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌دهد. متن این سخنرانی در پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار رهبرانقلاب منتشر شده‌است. مسئله‌ای که دیر به آن پرداختیم ۵۰ سال نماز جماعت آیت‌ا... سید جواد خامنه‌ای در مشهد، قطعاً در دین‌داری مردم تاثیرگذار بوده و کسانی را تربیت کرده است که با توجه به عِرق دینی آن‌ها، می‌توان تمام این افراد را قبل از این‌که سازمان بسیج تأسیس شود، بسیجی دانست. این‌که ایشان تارِک دنیا بودند، به این معنا که زاهد و بی‌رغبت به دنیا بودند، صحیح است، اما به‌معنای ترک حیات اجتماعی نیست و زندگی ایشان جنبه‌های مهم سیاسی هم دارد. متأسفانه ما دیر به مسئله آیت‌ا... حاج سید جواد حسینی خامنه‌ای پرداختیم و این هم ریشه در این دارد که ما پس از انقلاب، در میزان توجه به شخصیت‌های دینی براساس فعالیت‌های خاص سیاسی‌شان اقدام کردیم و این به دلیل آدرس اشتباهی بود که قبل از انقلاب به مردم داده ... و این آدرس غلط، متأسفانه موجب غفلت از بسیاری از شخصیت‌های دینی شد. درحالی‌که اسلام در ذات خود، سیاسی است و کنش‌های علمای شیعه در هر دوره را باید براساس فهم آنان از شرایط خاص هر زمان فهمید و بررسی کرد. این رویکرد که «اگر کسی کار سیاسی نکرد، نباید به او پرداخته شود» آسیب زیادی به ما وارد کرد و نگذاشت شخصیت‌های برجسته‌ای معرفی شوند. نگاه هوشمندانه به حوادث و رویدادها آیت‌ا... حاج سید جواد حسینی خامنه‌ای، هوشمندانه حوادث تبریز، نجف و مشهد را دیدند، اما شرایط ایشان را به سمتی هدایت کرد که از نظر کنش‌گری سیاسی منزوی بودند، نه این‌که اساساً سیاسی نباشند، چون اتخاذ چنین تصمیمی و کناره‌گرفتن از برخی اقدامات، خود تصمیمی سیاسی است. ایشان به شکل کاملاً مشخصی با رژیم پهلوی و دستگاه‌های آن هیچ ارتباطی نداشتند و این بسیار مهم است؛ زیرا در سال‌های ۴۴ و ۴۵ بعضی‌ها تحت فشار، مجبور می‌شدند که با رژیم ارتباط برقرار کنند. ایشان موضع سیاسی داشتند، اما درعین‌حال با احتیاط عمل می‌کردند. شاخص‌های تفکر سیاسی به نظر من شخصیت‌هایی نظیر آیت‌ا... سید جواد خامنه‌ای با منظر محدودی که برخی داشتند، به اسلام نگاه نمی‌کردند. اسلام در ذات خود سیاسی است و هر کسی اسلام را غیرسیاسی ببیند، اشتباه است؛ اما گاهی شرایط برای مبارزات سیاسی مشخص نیست. البته ایشان با همین معیار هم اقداماتی داشتند، مثلاً گاهی پای برخی بیانیه‌های اعتراضی به حکومت پهلوی را امضا می‌کردند و همچنین نماز جماعت خود را در اعتراض به تبعید امام خمینی(ره) تعطیل کردند که خود این یک نوع مبارزه است. بنا به خاطرات نزدیکان آیت‌ا... خامنه‌ای، ایشان در شرایط خفقان رضاخانی، با کلاه، کت و هرچه حکومتی و به تعبیری غربی بود، مخالفت می‌کرد و به پوشیدن لباس روحانیت ملتزم ماند و همین حفظ لباس روحانیت در آن زمان، یک نوع مبارزه به شمار می‌رفت و به نوعی بیان می‌کرد که به حکومت نزدیک نشوید. پشتوانه معنوی انقلابی‌ها گفت‌وگوی خراسان با دکتر غلامرضا جلالی، استاد تاریخ معاصر درباره شخصیت علمی و اخلاقی آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای جواد نوائیان رودسری – دکتر غلامرضا جلالی، تاریخ‌پژوه و نویسنده نام‌آشنایی است که به ویژه در تاریخ تشیع و تاریخ انقلاب، مطالعات و پژوهش‌های متعددی را انجام داده و تاکنون بیش از 30 جلد کتاب را در این زمینه منتشر کرده‌است که از مشهورترین آن‌ها می‌توان به «تقویم تاریخ خراسان از مشروطه تا انقلاب اسلامی»، «مشهد در بامداد نهضت امام‌خمینی» و «مشاهیر مدفون در حرم رضوی» اشاره کرد. به مناسبت سالروز درگذشت آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای، با دکتر جلالی تماس می‌گیرم و از او میخواهم که اطلاعاتی را درباره این عالم بزرگ معاصر، در اختیارم بگذارد. شاهد 5 جریان سیاسی مهم در دوران معاصر دکتر جلالی صحبت خود را با تاریخچه مختصری از دوران متقدّم زندگی آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای آغاز می‌کند و می‌گوید: آن مرحوم از شخصیت‌های ممتاز معنوی است که طی سده گذشته، خراسان شاهد حضور او در مشهد بوده است. آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای از کسانی است که طی دوران حیات خود، نهضت‌ها و قیام‌های گوناگونی را از نزدیک مشاهده و لمس کرده و در برخی از آن‌ها، مشارکت داشته‌است؛ نهضت مشروطه، قیام مسجد گوهرشاد، نهضت ملی شدن صنعت نفت، قیام 15 خرداد و انقلاب اسلامی، پنج جریان سیاسی مهم دوران معاصر است که آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای در جریان شکل گرفتن و نتایج آن قرار داشت. آذربایجان، یکی از خاستگاه‌های نهضت مشروطه بود و او در زمان اوج گرفتن این نهضت، در این خطه حضور داشت و البته، ارتباط نزدیکش با تعدادی از مشروطه‌خواهان بزرگ و معروف، باعث می‌شد که درک دقیق‌تر و واقع‌بینانه‌تری از این جریان داشته‌باشد. در زمان قیام مسجد گوهرشاد و جنایات رژیم پهلوی در مشهد سال 1314 هم، آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای در این شهر حضور داشت و شاهد ظلم و تعدّی رژیم به مردم مسلمان بود. مطابق گزارش‌های ساواک، آن مرحوم در جریان نهضت اسلامی و قیام 15 خرداد، به اقدامات رژیم اعتراض کرد و اسناد مربوط به این اعتراض، در دسترس قرار دارد. فرزندان آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای که حاصل زندگی سراسر زهد و معنویت ایشان بودند، نقش مهمی در جریان انقلاب اسلامی داشتند و حضرت آیت‌ا... سیدعلی خامنه‌ای، یکی از رهبران انقلاب در مشهد محسوب می‌شدند. همین حضور گسترده فرزندان، به خوبی نگاه آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای به نهضت و انقلاب اسلامی را نشان می‌دهد. او در دوران انقلاب، با توصیه‌هایش، پشتوانه معنوی خوبی برای فرزندان و بسیاری از فعالان عرصه انقلاب بود. دانش‌آموخته برجسته حوزه نجف مؤلف کتاب «مشهد در بامداد نهضت امام‌خمینی» در ادامه صحبت‌هایش، گریزی به زندگی علمی آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای می‌زند و آن را یکی از نقاط برجسته زندگی آن مرحوم می‌داند و می‌گوید: آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای شاگرد برجسته حوزه علمیه نجف است. او نزد بزرگانی مانند مرحوم نائینی علم‌آموزی کرد و از آن مرحوم، اجازه روایت و اجتهاد گرفت. به همین دلیل، بسیاری از علما، به ویژه علمای آذربایجانی در شهرهای مختلف، مانند تبریز، قم، تهران و دیگر نقاط، برای ملاقات با ایشان به مشهد می‌آمدند. آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای عالمی آشنا با علوم حدیث، کلام، عرفان، حکمت، فلسفه و ریاضیات بود. بیشتر مراوده‌های ایشان در مشهد، از جمله ملاقات‌هایی که با مرحوم علامه طباطبایی و آیت‌ا...العظمی میلانی داشت، فضای علمی و معنوی پیدا می‌کرد. آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای در جلسات درس علمای برجسته حوزه علمیه خراسان، مانند مرحوم آیت‌ا... محمد آقازاده، فرزند فاضل آخوند خراسانی و نیز، حاج‌آقا حسین قمی، مجتهد شجاع آن عصر حضور داشت و از آن‌ها مبانی فقه و اصول را آموخت. همان‌طور که اشاره کردم، در نجف نیز، از علامه نائینی و مرحوم کمپانی علم آموخت و در حکمت و عرفان، نزد بزرگانی مانند مرحوم آقابزرگ حکیم که از بزرگان تاریخ حکمت و عرفان در خراسان است، تلمذ کرد و از این نظر، باید آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای را شاگرد برجسته حوزه علمیه نجف و مجتهدی آشنا به علوم مختلف بدانیم. تأثیر معنوی حضور در مشهد دکتر جلالی در صحبت‌هایش، به تأثیرگذاری معنوی آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای بر جامعه مذهبی مشهد هم اشاره می‌کند و می‌گوید: آن مرحوم در دوران حیاتش، برای تمام کسانی که وی را می‌شناختند و به دیدارش می‌رفتند، یک الگو و اسوه برجسته بود. زهد و سلوک معنوی مثال‌زدنی آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای باعث می‌شد که همه مردم به ایشان علاقه‌مند باشند. وی در مسجد صدیقی‌ها، در انتهای بازار فرش اقامه جماعت داشت و اهالی متقی و پرهیزگار این منطقه، علاقه فراوانی به آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای داشتند. آن مرحوم، به ویژه در زمان اوج گرفتن مبارزات انقلابی، در دهه 1350، سختی‌های فراوانی را تحمل کرد. فرزندانش تحت تعقیب ساواک قرار داشتند و بالطبع، آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای از آزار و اذیت رژیم آسوده نبود. اما هیچ‌گاه دیده نشد که بابت این قضیه، لب به اعتراض بگشاید و گِلِه‌ای کند. نقش آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای در تقویت جایگاه علمی حوزه مشهد هم‌اندیشی‌های عالمانه؛ از «مباحثه فقهی» تا جلسات «کُمپانی» آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای علاقه فراوانی به جلسات مباحثه علمی داشت. او سعی می‌کرد که در منزل خود، پایگاهی برای پژوهش و تحقیق ایجاد کند؛ پایگاهی که بتواند با هم‌فکری و هم‌اندیشی نخبگان حوزه، دستاوردهای جدیدی را در اختیار جهان اسلام بگذارد و این فکر بزرگ، در آن خانه کوچک و ساده که انعکاس تام و تمامی از زهد و پرهیزکاری او بود، جنبه عملی پیدا کرد. احتمالاً نخستین جلساتی که در منزل او شکل گرفت، جلسات «مباحثه فقهی» بود. این جلسات که به صورت روزانه و در منزل آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای برگزار می‌شد، به نوعی، جلسات مشورتی استادان حوزه علمیه مشهد هم بود. در این جلسات، علمایی مانند آیات حاج‌میرزا حبیب‌ا... ملکی تبریزی، آقامیرزا باقر تبریزی، حاج شیخ غلامحسین تبریزی معروف به عبدخدایی و گاهی حاج‌میرزا جواد آقای تهرانی و حاج شیخ حسنعلی مروارید حضور پیدا می‌کردند و حدود یک ساعت، به بحث و بررسی مباحث فقهی و ارائه راهکار و نظر درباره مسائل مستحدثه مشغول می‌شدند. افزون بر این ، جلسات هفتگی و مشهور «کمپانی» (به یاد فقیه و عالم نامدار معاصر، مرحوم آیت‌ا... محمدحسین غروی اصفهانی مشهور به کُمپانی) هم، با محوریت آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای و در منزل کوچک وی در محله سرشور برگزار می‌شد؛ جلساتی هفتگی که بعدازظهرهای پنج‌شنبه شکل می‌گرفت و در آن، افزون بر مباحث فقهی، امور علمی دیگر و حتی مسائل اجتماعی و سیاسی نیز، مطرح می‌شد و مورد بحث و بررسی قرار می‌گرفت. هدایت‌ا... بهبودی در کتاب «شرح اسم» می‌نویسد:«مرحوم آیت‌ا... خامنه‌ای، با تعدادی از علمای آن دوره مشهد، مراودات دوستانه و همیشگی داشت. با این حال، محتوای این دیدارها، فقط احوالپرسی و گپ و گفت دوستانه نبود؛ آن‌ها دست‌کم هفته‌ای یک‌بار دور هم جمع می‌شدند. حاج شیخ غلامحسین تبریزی، آیات سیدعلی‌اکبر خویی، سیدمحمدهادی میلانی و آقایان سیدعلی علم‌الهدی، سیدجلیل حسینی و غلامحسین بادکوبه‌ای از کسانی بودند که در نشست‌های هفتگی حضور داشتند. غلبه بحث‌های طلبگی آن‌قدر در این جلسات بالا بود که به این نشست‌ها، عنوان «کمپانی» که مختص جلسات مباحثه علمی است، داده‌بودند.» ظاهراً تفاوت جلسات «کمپانی» با «مباحثه فقهی»، در سطح و بارِ علمی مباحث مطرح‌شده در آن‌ها و نیز، شکل تبادل نظرها بود. در جلسات صمیمانه آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای و علامه طباطبایی چه می‌گذشت؟ مباحثات عالمانه در باب «هندسه اقلیدسی» مرحوم آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای، پس از بازگشت به مشهد، در سال 1311ش، درس و بحث را آغاز کرد و امامت‌جماعت مسجد صدیقی‌ها، واقع در بازار مشهد را برعهده گرفت و گاه در مسجد گوهرشاد نیز، به اقامه نماز می‌پرداخت. به‌تدریج، فضلای حوزه علمیه مشهد، پی به دانش وی بردند و حلقه شاگردان وی گسترش یافت. علاقه وافر آن مرحوم به مطالعه و تسلطی که به متون دینی و فلسفی داشت، منزل کوچک او را به یکی از کانون‌های بحث و مطالعات دینی مشهد تبدیل کرد. آیت‌ا... سیدمحمد خامنه‌ای، پسر بزرگ آن مرحوم، در این باره می‌گوید: «علامه طباطبایی بعضی از سال‌ها با خانواده خود به مشهد مشرف می‌شدند و یکی دو ماه می‌ماندند و بیشتر اوقات، صبح‌ها برای دیدن ابوی به منزل ما می‌آمدند و ساعتی با هم می‌نشستند و باهم از هر دری صحبت می‌کردند؛ گاه بحث‌های علمی داشتند، گاهی کتاب‌هایی مثل تحریر اقلیدس در علم هندسه را جلوی خودشان می‌گذاشتند و دو فقیه می‌نشستند و درباره قضایای هندسی باهم بحث می‌کردند. احتمال می‌دهم پدر من سؤال می‌کرد و مرحوم علامه، که قوی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تر و استادتر بود، جواب می‌داد.» ارتباطی فراتر از مباحثات علمی دیدارهای علامه طباطبایی با آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای، البته همیشه رنگ و طعم علمی نداشت. میان آن دو عالم و عارف، روابط دوستانه‌ای برقرار بود که اسباب مکاتبات صمیمانه می‌شد. یکی از آن نامه‌ها که چندی پیش از سوی دفتر حفظ و نشر آثار رهبر انقلاب انتشار یافت، نوشته‌ای دوستانه و سراسر محبت‌آمیز از علامه طباطبایی، خطاب به آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای است. در متن این نامه می خوانیم: «بعرض مقدس می‌رساند / امیدوارم که وجود مقدس عالی قرین عافیت و موفقیت بوده و ملالی نداشته و گاهگاهی بیاد ارادتمندان و اخلاص کیشان بیفتید. مرقوم مبارک که بیک لحاظ سرافرازی و بلحاظ دیگر تنبیه ارادتمند بود زیارت گردید. مسئلۀ تأخیر حواله چهارصدوپنجاه تومان باندازۀ ارادتمند را غرق خجلت کرده بود که خدا شاهد است اگر مرقومه شریفه زیارت نمیشد تا مدتی عریضه‌نگار نمیشدم. خدا بحاج شیخ اسماعیل کتابفروش انصاف بدهد که پول ما را بعد از وصول یکماه و نیم تمام معطل کرد. بالاخره توسط آقای حاجی سید علی اصغر آقا خوئی زورکی وصول کرده حواله خدمت کردیم. بهرحال الخیر فیماوقع لازمه بزرگی وآقائی‌تان تحمل مشاق و زحمات زیردستان است. راجع بسلسله نسب که مذاکره فرمودید هم باقای نجفی عرض شده و هم ببعض رفقا که مسافرت طهران کرده سپرده‌ایم. امیدواریم چند روز دیگر لفّا با عریضه دیگر [داخل یا همراه با نامه دیگر] ارسال محضر مبارک نمائیم. خدمت مبارک حضرت آقای آقامیرزا غلامحسین آقا سلام و ارادتمندی و تبریکات صمیمانه دارم. متمنی است گاهگاهی در آستان قدس یادآوری بنمائید. چندی است که کسالت دارم تب میکردم و سینه درد و زکام و غیره فعلا اگرچه چند روز است تب قطع شده لکن هنوز برء [بهبودی از بیماری] کامل حاصل نشده. خدمت حضرات حجج آقایان ملکی و خوئی و تبریزی و نخجوانی سلام دارم و بالخصوص حضرت آقای نجف‌آبادی سلام دارم خانواده خدمت محترم علیه عالیه اهل بیت و متعلقین سلام داشته و تقاضای دعای زیارت جدید دارند .خدمت محترم آقای عبائی هم سلام داشته و عذر زحمات میخواهم. / والسلام علیکم و رحمةا... و برکاته / محمدحسین طباطبایی».
سایر اخبار این روزنامه
بزرگ‌ترین سرمایه‌گذاری دولت در مهم‌ترین میدان نفتی
اولین سفر نظارتی رئیس‌مجلس به سرزمین دنا
توصیه‌های اژ‌ه‌ای درباره جایگاه ضابطان و حقوق متهم
آنفلوآنزای معده در کمین شماست
باز هم یک سفیدپوست افراطی!
ماجرای نامه ممنوعیت خدمات‌دهی به بدحجاب‌ها و پاراف شهردار مشهد
تدابیر لازم برای علاج تشنگی صنعت نفت
ایست محیط‌زیستی به طرح گردشگری آشوراده
شیوه اطلاع رسانی شهرداری؛ ظلم به مشهد و مدیریت شهری
در انتظار مجازات عبرت‌آموز متروپل‌سازها
سجایای جاودانه یک آیت‌ا...
