روزنامه خراسان

جریان‌سازی حاجی عابدزاده و «انجمن پیروان قرآن» در مشهدِ 70 سال قبل

چگونه بنیان‌گذار «مهدیه» توانست با اتخاذ سیاست‌های هوشمندانه، از یک مرکز آموزشی - فرهنگی معمولی  یکی از قدرتمندترین پایگاه‌های فعالیت‌سیاسی و اجتماعی کشور را بسازد؟    جواد نوائیان رودسری – زنده‌یاد حاج علی‌اصغر عابدزاده خراسانی، یکی از تأثیرگذارترین شخصیت‌های فرهنگی تاریخ معاصر مشهد است؛ مردی که عمری را به خدمت در راه اسلام گذراند و یادگاری‌های ماندگاری از خود به جا گذاشت. درباره زندگی و ویژگی‌های شخصیتی او، حدود یک سال قبل (شماره 14 شهریور 1400) و در همین صفحه سخن گفتیم؛ اما فرصت نشد تا   درباره اقدامات مرحوم عابدزاده و نقش این اقدامات در فضای فرهنگی مشهدِ آن روز به تفصیل صحبت شود. آن مرحوم در سال 1290ش در مشهد به دنیا آمد و از سال 1319ش، حدود 19 سالگی، به فعالیت‌های فرهنگی ورود کرد. این فعالیت‌ها در ابتدا بر   جلسات قرائت قرآن و بعد از شهریور 1320، بر مدیریت مراسم عزاداری متمرکز بود و از میانه دهه 1320، جنبه‌های گوناگونی از عرصه‌های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی را تجربه کرد. مرحوم عابدزاده دارای ویژگی‌های شخصیتی خاصی بود که او را برای سازمان دهی فعالیت‌های فرهنگی و سیاسی توانمند می‌کرد. رسول جعفریان در کتاب «جریان‌ها و سازمان‌های مذهبی – سیاسی ایران»، از قول آیت‌ا... سیدعلی خامنه‌ای می‌نویسد: «حاجی عابدزاده مردی بازاری بود که تشکیلات تبلیغاتی بسیار وسیعی را در مشهد به وجود آورده ‌بود. او بسیار باهمّت، پراراده و با جُربُزه بود. مختصر سوادی شاید تا شرح لمعه داشت و   مقداری عربی هم می‌دانست. بیان خیلی خوبی داشت و منبر می‌رفت؛ عامه مردم و عوام خیلی از او خوششان می‌آمد.» مهم ترین اقدام مرحوم عابدزاده در شهر مشهد که مقدمه‌ای برای دیگر برنامه‌های مذهبی او شد، تأسیس «انجمن پیروان قرآن» بود؛ انجمنی مذهبی که در حوادث سال‌های دهه 1320 و 1330، یکی از کانون‌های جریان‌ساز کشور به حساب می‌آمد. درباره اعضای «انجمن پیروان قرآن» اگر در فضای فعالیت‌های مذهبی مشهد طی دهه‌های 20 و 30، هیئات مذهبی سنتی را پذیرنده یک قشر خاص از مردم مشهد بدانیم و جلسات «کانون نشر حقایق اسلامی» استاد محمدتقی شریعتی را پذیرنده بخشی دیگر از جامعه که عموماً تحصیل کرده‌های دانشگاهی بودند، کسانی که جذب «انجمن پیروان قرآن»، از نظر فکری، در فضایی میان این دو قرار داشتند. در عین حال، به دلیل رویکردهای مدیریتی مرحوم عابدزاده، خیلی از کسانی که در هیئت‌های سنتی و کانون نشر حقایق اسلامی حضور داشتند هم، در برنامه‌های «انجمن پیروان قرآن» شرکت می‌کردند و خود را عضو این انجمن می‌دانستند. طبق گزارش ساواک، «انجمن پیروان قرآن»، در شهر مشهد، بین 60 تا 90 مرکز فعالیت داشت و جمعیت زیادی را به سوی خود جلب می‌کرد. این انجمن در برگزاری مراسم مذهبی نیز، به صورتی خاص و ویژه عمل می‌کرد؛ آن ها در مناسبت جشن نیمه شعبان که در مهدیه برگزار می‌شد، از شیوه‌های جدیدی برای دعوت و پذیرایی استفاده می‌کردند که تا پیش از آن سابقه نداشت و هزاران نفر از مردم مشهد را جذب این مراسم می‌کرد. اعضای انجمن فعالیت‌های خیریه را هم، برای رسیدگی به امور نیازمندان سازمان دهی می‌کردند و به همین دلیل، باید «انجمن پیروان قرآن» را یک مرکز فعال در حوزه امدادرسانی به محرومان هم در نظر بگیریم. نکته جالب این‌جاست که انجمن، با مدیریت مرحوم عابدزاده، با هیچ مسئله‌ای برخورد انفعالی نداشت. آن ها در قضیه تحصیل و آموزش بانوان، به ویژه بعد از تأسیس «فاطمیه» از سوی مرحوم عابدزاده، به صورت جدی ورود کردند. این مرکز در پایین‌خیابان مشهد، کوچه «حاج ابراهیم»، جایی که بعدها آن را کوچه فاطمیه نامیدند، راه‌اندازی شد. اقبال عمومی به مرکز آموزشی بانوان چنان بود که برنامه‌های مرکز در سه شیفت ارائه می‌شد. عموم معلمانی که به فاطمیه می‌آمدند، بانوان تحصیل کرده‌ای بودند که وجهی بابت تدریس نمی‌گرفتند. حتی ساخت بنا هم با جمع‌آوری کمک از میان خانم‌ها به انجام رسید، هر چند که هیئت امنای انجمن پیروان قرآن هم از هیچ کمک مالی دریغ نمی‌کرد. فراتر از فعالیت‌های فرهنگی با این حال، فعالیت‌های «انجمن پیروان قرآن» به این موارد، محدود نمی‌شد. جمع زیادی از جوانانی که به انجمن می‌پیوستند، علاقه‌مند به فعالیت‌های سیاسی بودند. برخی معتقدند که مرحوم عابدزاده چندان با این فعالیت‌ها در انجمن موافق نبود؛ اما به دو دلیل این مسئله درست به نظر نمی‌رسد. دلیل نخست فعالیت‌های سیاسی خودِ مرحوم عابدزاده است که در جریان ملی شدن صنعت نفت حضور فعالی داشت و پیشتر به تفصیل درباره آن سخن گفته‌ایم؛ دلیل دوم این بود که اگر آن مرحوم به انجام چنین فعالیت‌هایی تمایلی نداشت، از همان ابتدا یا جلوی ورود جوانان علاقه‌مند به این عرصه را می‌گرفت یا اصولاً، مانع هر گونه حرکتی از سوی آن ها می‌شد. فعالیت‌های سیاسی «انجمن پیروان قرآن»، بی‌تردید، یکی از بخش‌های مهم فعالیت‌های این مرکز، دست کم تا پیش از کودتای 28 مرداد و سپس، بازداشت مرحوم عابدزاده در اسفند سال 1336ش، محسوب می‌شود. آن ها ارتباط منسجمی با تشکل‌های مذهبی فعال در عرصه سیاست داشتند. به عنوان نمونه، هنگامی که شهید نواب صفوی و یارانش در جمعیت فدائیان اسلام، به دلیل وابستگی برخی هیئت‌های مذهبی سنتی به روحانیان درباری، قادر به استفاده از ظرفیت آن ها نبودند، «انجمن پیروان قرآن» امکانات خود را در اختیار آن ها گذاشت و حتی شهید نواب صفوی هنگام مسافرت به مشهد، گاه مهمان «انجمن پیروان قرآن» می‌شد و سخنرانی‌های خود را در اماکن وابسته به این انجمن ایراد می‌کرد. فضل‌ا... فرخ، یکی از علاقه‌مندان به جمعیت فدائیان اسلام در مشهد و از اعضای «انجمن پیروان قرآن»، درباره ارتباط انجمن با این جمعیت می‌گوید: «وقتی قرار شد فدائیان اسلام به مشهد تشریف بیاورند، میزبان آن ها انجمن پیروان قرآن شد. مقدماتی برای استقبال از این‌ها فراهم کردیم و استقبال بسیار باشکوهی از این‌ها انجام شد.» انعکاس فعالیت‌ها در روزنامه خراسان خوب است بدانید که مصاحبه روزنامه خراسان با شهید نواب صفوی که در شماره 1093 این روزنامه، مورخ 28 فروردین 1332 منتشر شد، درمهدیه مشهد و در زمان میزبانی «انجمن پیروان قرآن» از مرحوم نواب انجام گرفت. «انجمن پیروان قرآن» در جریان برنامه‌های مربوط به ملی شدن صنعت نفت نیز، حضوری فعال داشت و اطلاعیه‌های مربوط به اظهار نظر و جبهه‌گیری‌های آن در روزنامه خراسان آن روزها به چاپ می‌رسید. در کنار این اقدامات، انجمن از پرداختن به مسائل اجتماعی نیز، غافل نبود. با تلاش آن ها و جمعی از مذهبی‌ها، دستورالعمل منع فروش مشروبات الکلی در مشهد اجرا شد و انجمن، در 12 آبان 1330، با انتشار اطلاعیه‌ای در روزنامه خراسان، از این اقدام اظهار خشنودی کرد. این فعالیت‌ها تا حدود سال 1336ش نیز، برقرار بود، اما در اواخر این سال و به دنبال بازداشت مرحوم عابدزاده و انتقال او به تهران برای بازجویی، محدود شد و بعدها نیز، تمرکز آن مرحوم روی برنامه‌های فرهنگی و مذهبی قرار گرفت؛ هر چند که در صورت نیاز، از همراهی و مساعدت به انقلابیون دریغ نمی‌ورزید. مرحوم حاج علی‌اصغر عابدزاده، در سال 1365ش، پس از تحمل سال‌ها بیماری، دار فانی را وداع گفت.
لینک منبع خبر
پربازدیدترین‌های روزنامه ها
اسراييل‌ضربه راهبردي خورده است (اعتماد) افتتاح ابرپروژه سد و نیروگاه ایرانی در سریلانکا (جوان) اخبار ویژه (کيهان) عیارسنجی طرح مالیات بر عایدی سرمایه (تجارت)
سایر اخبار این روزنامه
معاونت علمی، نیازمند مدیریت قوی و باثبات معاونت علمی، نیازمند مدیریت قوی و باثبات جریان‌سازی حاجی عابدزاده و «انجمن پیروان قرآن» در مشهدِ 70 سال قبل جریان‌سازی حاجی عابدزاده و «انجمن پیروان قرآن» در مشهدِ 70 سال قبل آمار عجیب از مقایسه پورشه و خودروسازان داخلی آمار عجیب از مقایسه پورشه و خودروسازان داخلی تیغ مزاحمت بر گلوی اورژانس! تیغ مزاحمت بر گلوی اورژانس! سایه گران فروشی بر بازار مرغ! سایه گران فروشی بر بازار مرغ! گزینه های غیرقیمتی مواجهه با مسئله بنزین چیست؟ پیشنهاد هزارهزار میلیاردی انبوه سازان برای نهضت ملی مسکن گزینه های غیرقیمتی مواجهه با مسئله بنزین چیست؟ مزایده هزار خودروی قاچاق در 6 مهرماه ورود قاضی القضات به پرونده مهسا امینی گزارش هااز تجمع محدود مردم در تهران، مشهد و سنندج گفت وگوهای برجامی احتمالی در نیویورک سیگنال جنایت از آن سوی دیوار! هارپ، معمای حل نشده!