روزنامه خراسان
1401/07/30
اوج دیپلماسی فرهنگی با خردگرایی بیهقی و فردوسی
نویسنده بزرگ قرن پنجم هجری به پدر نثر فارسی مشهور است. ابوالفضل بیهقی، دبیر دیوان غزنویان و نگارنده کتاب ارزشمند «تاریخ بیهقی» است؛ کتابی که بین اهالی ادبیات فارسی اهمیت بسیاری دارد. بیهقی، تنها یک تاریخ‌نگار نبوده است؛ او با اطلاع از دانش‌های ادبی زمان خود، نثری دلنشین و روان به یادگار گذاشته است که هنوز هم پس از قرن‌ها، خالقان آثار ادبی از آن الهام می‌گیرند. چند سالی است که روز اول آبان در تقویم کشورمان به نام ابوالفضل بیهقی نام گذاری شده است و دانشگاه حکیم سبزواری، به این مناسبت همایشی با حضور اندیشمندان داخلی و خارجی برگزار می‌کند. به مناسبت فرارسیدن اول آبان ، با دکتر مهیار علوی مقدم، استاد ادبیات فارسی و دبیر دوازدهمین همایش بین‌المللی بزرگداشت ابوالفضل بیهقی درباره این همایش، تأثیر بیهقی بر نثر فارسی و پیوند اندیشه او با فردوسی گفت‌وگو کرده‌ایم. از جزئیات دوازدهمین همایش بین‌المللی بزرگداشت ابوالفضل بیهقی بفرمایید. دوازدهمین همایش بین‌المللی بزرگداشت ابوالفضل بیهقی در روزهای اول تا سوم آبان 1401 به میزبانی دانشگاه حکیم سبزواری برگزار میشود. در این همایش مهمانانی از ایران، افغانستان، بنگلادش، پاکستان و هندوستان سخنرانی می کنند. مراسم افتتاحیه، صبح اول آبان است و نشست‌های هفت‌گانه از بعدازظهر یک شنبه تا بعدازظهر سه شنبه با موضوعاتی مانند اندیشه‌های سیاسی در تاریخ بیهقی، مطالعات حقوقی در تاریخ بیهقی، تاریخ و تاریخ‌نگاری در تاریخ بیهقی، مطالعات میان‌رشته‌ای و مباحث مربوط به زیباشناسی و نقد ادبی در تاریخ بیهقی برگزار میشود. در مراسم افتتاحیه همایش از کتاب «نثر پرنیانی»، مجموعه چکیده 110 مقاله همایش و نیز نسخه جدید تصحیح تاریخ بیهقی به همت دکتر یاحقی و استاد سیدی رونمایی می شود. همچنین برای اولین بار طرح موزه نثر فارسی به اعتبار جایگاه سبزوار که پایتخت نثر فارسی است، ارائه خواهد شد. در میان نویسندگان فارسی، کسی را مانند ابوالفضل بیهقی داریم که هم در تاریخ‌نویسی چیره‌دست باشد و هم مسلط به ادبیات؟ چنین کسی را نداریم. تاریخ بیهقی بیش از آن که یک کتاب تاریخی باشد، یک نثر ارزشمند ادبی است و جنبه‌های هنری و زیبایی‌شناسی تاریخ بیهقی بیش از جنبه‌های تاریخی اش نمود پیدا می‌کند؛ البته ارزش تاریخ‌نویسی بیهقی بسیار چشمگیر است، اما درباره این‌که چرا این متن، ادبی شمرده میشود، باید سه نکته را در نظر داشته باشیم؛ اول این که بیهقی دبیر است. یکی از جنبه‌های اساسیِ دبیری، قدرت نویسندگی است. بیهقی زیر نظر استادی مانند بونصر مشکان آموزش دیده و در نوشتن سرآمد شده؛ دیگر نکته، بلاغت در تاریخ بیهقی است. بیهقی از معنای بلاغت تصوری روشن دارد. سخن گفتن نزد او یک هنر است و رعایت سخن به مقتضای حال و مقام، کاملاً در تاریخ بیهقی دیده میشود. جنبه سوم کاربرد آرایه‌های شاعرانه است. بیهقی نثری آهنگین ساخته و هر جا لازم بوده، از تشبیه، مجاز، کنایه و اغراق به خوبی استفاده کرده است. همه این‌ها باعث شده تاریخ بیهقی بیش از آن که یک کتاب تاریخ به نظر برسد، یک کتاب زیبا باشد؛ متنی که به زیبایی ،تاریخ و ادبیات را در هم آمیخته است. بیهقی بر نثر بعد از خود و نیز نثر دوره معاصر چه تأثیری گذاشته است؟ بی‌گمان ابوالفضل بیهقی، پدر نثر فارسی است و نثر او از نظر سبک‌شناسی، نثر بینابین است؛ نیمه دوم قرن پنجم، دوره‌ای است که در آن سیاست‌نامه و قابوسنامه نوشته میشود. پیش از تاریخ بیهقی نثر مرسل را داریم که بدون قید و بند فنی است. نثر بیهقی بینابین است؛ نه سادگی نثر گذشته را دارد و نه پیچیدگی نثر دوره بعد را. همین باعث میشود که بر نثر دوره بعد از خود تأثیرگذار باشد. خواننده با خواندن متن بیهقی احساس خستگی نمی‌کند و گویی در حال خواندن یک رمان تاریخی مربوط به دوره غزنوی است. نثر قرن ششم به بعد، بسیار از نثر بیهقی تأثیر گرفته است. جالب این‌که بسیاری از نویسندگان دوره‌های بعد از او نیز دبیر دیوان هستند مانند نصرا... منشی، عطاملک جوینی و... . این‌ها از بیهقی الگوبرداری کردند. در عین حال هیچ کدام نتوانستند مانند او بنویسند. یک دلیلش این است که بیهقی به تعبیر مرحوم دکتر یوسفی، گزارشگر حقیقت است؛ انسانی تحصیل‌کرده که به خوبی می‌داند چگونه تاریخی همراه با حقیقت را بنویسد. همچنین به قول مرحوم دکتر علی‌اکبر فیاض در بین تاریخ نگاران قدیم، شاید هیچ کس مانند بیهقی معنای تاریخ را نفهمیده است. او بر نثر دوره معاصر هم به خوبی تأثیر گذاشته است. نویسندگان معاصر در رمان‌نویسی، داستان‌نویسی و شگردهای داستانی از نثر بیهقی تأثیر گرفته‌اند. کسانی مانند شاملو و دولت آبادی به صراحت می‌گویند ما متأثر از تاریخ بیهقی بوده‌ایم. تاریخ بیهقی به زبان‌های دیگر هم ترجمه شده است؟ نسخه کامل آن به عربی و انگلیسی ترجمه شده و بخش‌هایی از آن به ایتالیایی، فرانسوی و اسپانیایی برگردانده شده است. ضمن این که خوشبختانه خیلی از کشورهای غیر فارسی زبان، مانند بنگلادش، عراق و کشورهای شمال آفریقا با تاریخ بیهقی آشنایی دارند. تحقیقات تطبیقی درباره تاریخ بیهقی انجام و این کتاب نزد علاقه‌مندان اندیشه و فرهنگ ایرانی در فراسوی مرزها شناخته شده است. چه باید کرد تا نسل جوان سراغ متنی مانند تاریخ بیهقی بروند؟ نسل جوان باید توجه کنند که نگاه بیهقی، نگاهی کاملاً معاصر و کاربردیِ روزگار ما هم هست. او یک تاریخ‌نگار معمولی نیست و دارای جهان‌بینی است. تصویر بیهقی از دوران خاص خودش که همراه با توطئه، کینه‌توزی، گستاخی و... است، در دوره معاصر ما هم دیده میشود. به گمان من، اندیشه بیهقی تا حدی اندیشه‌ای شاهنامه‌وار است و او را با فردوسی پیوند می‌دهد. اگر این را می‌پذیریم که بیهقی، پدر نثر فارسی است، فردوسی هم از جهتی پدر شعر فارسی است و این وجه اشتراکشان را دوچندان می‌کند. بیهقی و فردوسی، هر دو خردگرا هستند و هر دو جهان را بی‌اعتبار می‌دانند و عبرت آموزی‌ای که در کتاب هایشان می‌بینیم، نشان می‌دهد که این دو با هم پیوند دارند. نسل معاصر به خواندن تاریخ بیهقی نیاز دارد. این کتاب، اثری فرازمانی است.
سایر اخبار این روزنامه
ستاره‌های محبوب، زیر سقف «ویلای ساحلی»
اصلاح قانون شهرداری ها در مجلس، به زودی
اوج دیپلماسی فرهنگی با خردگرایی بیهقی و فردوسی
شگفتی منجمان جهان از رصدخانه ملی ایران
سقوط دولت رویاپرداز «تراس»
سقوط تراس و آینده بحران داخلی و جنگ اوکراین
پیام معنادار تهران به باکو از سیونیک
هوش مصنوعی در دو راهی چشم انداز و دست انداز
ضرب الاجل رئیس جمهور زمین ماند
خالق غرش های مهیب در خیابان ها!
نامه جنجالی گروه اسپانیایی به فیفا برای حذف ایران
«پهپاد» اسم رمز پروژه جدید ایران هراسی
قتل «ستاره» کنار جهیزیه !
گامی برای رونق صادرات مواد معدنی
