مرمت میراث فرهنگی جای مناقصه نیست!

میرجانیان- با گذشت چند ماه از خبرساز شدن ایرادهای جبران‌ناپذیر در مرمت غیراصولی گنبد مسجد جامع عباسی اصفهان که به از بین رفتن قرینگی گنبد، ایجاد اعوجاج در سطح بیرونی گنبد و چین خوردگی در سطح گنبد منجر شد، مدیر کل میراث فرهنگی اصفهان درباره افزایش چین‌ خوردگی در نمای بیرونی گنبد این مسجد هشدار داد. در روزهای گذشته احتمال خروج یا حذف مسجد امام اصفهان از فهرست یونسکو واکنش های زیادی داشته است.  سیدمحمد بهشتی ،رئیس اسبق سازمان میراث فرهنگی هشدار داد که با تخریب و مرمت غیراصولی که موجب تخریب گنبد مسجد جامع عباسی اصفهان شده، این اثر تاریخی ممکن است از فهرست یونسکو خارج شود. موضوعی که در روزهای گذشته موجب نگرانی برخی از دوستداران آثار تاریخی شده است،اما سوالی  که پیش می آید این است که در سال های گذشته کدام آثار تاریخی در هنگام مرمت خسارت دیده اند؟ فرایند انتخاب فرد مناسب برای مرمت چگونه است و مسئولیت خسارت در فرایند مرمت آثار تاریخی بر عهده کیست؟
 
فرایند انتخاب فرد مناسب مرمت با مناقصه؟! مرمت، فرایندی است که طی آن، بناهای تخریب ‌شده، تعمیر یا بازسازی می‌شود. به‌طور معمول، این بازسازی‌ها به منظور بهبود بناهای آسیب‌دیده انجام می‌شود، اما  ضعف جدی در حفاظت از بناهای تاریخی و ملی ایران باعث شده است برای مرمت معروف‌ترین آثار باستانی نیز از افراد غیرمتخصص استفاده شود. آن طور که روزنامه صمت   در گفت‌وگو با عضو انجمن حفاظت از میراث فرهنگی  نوشته است برای مرمت معروف‌ترین آثار باستانی از پیمانکارانی استفاده می‌شود که فقط در مناقصه‌ها برنده می‌شوند.این روزنامه به نقل از ابراهیم آذری نوشته است: «  یکی از مهم‌ترین معایب این انتصابات غیرمرتبط در میراث فرهنگی، تصمیم‌گیری‌های کارشناسی‌ نشده است. به‌عنوان مثال، بناهای تاریخی پس از مدتی، به‌دلیل فرسودگی به مرمت و بازسازی نیاز دارند و این کار باید از سوی کارشناسان و متخصصان خبره انجام شود، اما با بی‌توجهی، مرمت و بازسازی آثار باستانی بیشتر از طریق مناقصه به شرکت‌های پیمانکار سپرده شده  است که هیچ‌ یک تخصص لازم و کافی را در این زمینه ندارند. در نهایت، بناها ویران‌تر از شرایط فعلی شده و چیزی جز افسوس نه‌تنها برای متخصصان، بلکه برای تمامی مردم کشور به‌عنوان وارثان تاریخ، باقی نگذاشته‌اند. »موضوعی که نشان می دهد لازم است به طور جدی درباره روند انتخاب فرد مناسب برای مرمت بناهای تاریخی و تعیین این افراد بر اساس مناقصه تجدید نظر شود؛ چرا که مبنای مناقصه، سود و زیان مالی‌است و این مسئله بر کیفیت کار مرمت تاثیر می گذارد . عضو کمیته ویژه نظارت بر مرمت گنبد مسجد امام: چیزی درباره حذف مسجد امام از یونسکو نشنیده ام با خبرساز شدن احتمال حذف مسجد امام اصفهان از فهرست یونسکو برای بررسی بیشتر سراغ عضو کمیته ویژه نظارت بر مرمت گنبد مسجد امام رفتیم. مهرداد حجازی به خراسان می گوید: «تاکنون چیزی درباره حذف نام این مسجد تاریخی از آثار یونسکو نشنیده ام. این به معنای   تکذیب قطعی خبر نیست و شاید من چنین چیزی نشنیده ام.» او درباره نحوه انتخاب فرد مناسب برای مرمت آثار تاریخی هم می گوید: «میراث فرهنگی دارای اساسنامه است و برمبنای آن چه در اساسنامه است، عمل می کند. آن طور نیست که هر فردی در هر سازمانی بر اساس سلیقه خودش عمل کند. آن طور که من مطلع هستم آن ها بر اساس همین دستورالعمل ها فعالیت می کنند. طرح مرمت را از قبل تایید و طبق آن اجرا می کنند برای بررسی بیشتر سراغ یک عضو دیگر کمیته ویژه‌ جهت نظارت بر مرمت گنبد مسجد امام رفتیم. سید مرتضی فرشته‌نژاد می گوید: « گنبد مسجد امام اصفهان هنوز هم در حال مرمت است. قسمت های بالایی گنبد خراب شده بود که در حال مرمت است. متاسفانه مرمت ها روی اصول صحیح نبوده است. به همین دلیل است که یک بار کاشی ها را پایین ریختند و دوباره نصب کردند که خیلی خطرناک بود و مجبور شدند آن را تخریب و بازسازی کنند.» او ادامه می دهد: « نحوه انتخاب فرد متخصص برای مرمت به این شکل است که باید طرحی را تهیه کنند و آن را به تصویب افراد ذی صلاح برسانند و بعد طبق آن کار را انجام بدهند. من درباره مسجد اصفهان نمی دانم چطور این را تصویب و اجرا کردند. مسئولیت مشکلات در مرمت بر عهده ناظر کل است. او کار مرمت را هدایت می کند که اگر مسلط به کار شود مشکلی پیش نمی آید و بعضی اوقات که مشکلاتی داشتیم به این  دلیل بوده  است که ناظر متخصصی نداشتیم.»       مرور مرمت های ویرانگر    بازسازی گنبد سلطانیه که یک سال هم دوام نیاورد! «کاشی هایی که یک سال هم دوام نیاوردند» سال 88 خبری با این عنوان با واکنش های زیادی همراه بود. گنبد سلطانیه بزرگ ترین گنبد آجری جهان در جلسه 24 تیر سال 84 کمیته میراث جهانی یونسکو به عنوان هفتمین اثر تاریخی ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید، اما چند سال بعد در خبرها آمد در حالی که هنوز کمتر از یک سال از نصب آخرین کاشی گنبد سلطانیه گذشته بود .بعضی از کاشی های گنبد سلطانیه دچار ریزش شد و در بسیاری از بخش ها دو رنگی فاحشی به چشم می آمد!   حمام تاریخی که به دست خودمان تخریب شد! در روزهایی که خبرهای مربوط به گنبد مسجد امام اصفهان واکنش های زیادی به دنبال داشته است، پایگاه خبری آذر انجمن فیلمی از شرایط «خان حمامی»  یکی از قدیمی ترین حمام های تاریخی تبریز  منتشر کرده که طبق آن، مرمت نصفه و نیمه باعث شده است این حمام تاریخی وضعیت بسیار نامطلوبی داشته باشد.آن طور که این پایگاه خبری نوشته است: با توجه به تخریب کامل یکی از طاق های این حمام تاریخی توسط میراث فرهنگی استان، به دلیل انجام عملیات مرمت که تاکنون به اتمام نرسیده است، وضعیت این بنا در شرایط بسیار نامطلوب قرار دارد و به دلیل شرایط آب و هوایی احتمال از بین رفتن این بنا وجود دارد.