روزنامه اعتماد
1401/09/28
پزشكان حاملان مدرنيته ايراني
محسن آزمودهاهالي علوم انساني، روشنفكران و پژوهشگران علوم اجتماعي و علم سياست و فلسفه در ايران، در كندوكاو تحولات ذهني و فرهنگي و همچنين اجتماعي گسترده سراغ هم‌مسلكان خود مي‌روند، يعني براي نشان دادن تغييرات در زمينه‌هاي مذكور، پيش و بيش از هر چيز، آثار و نوشته‌هاي روشنفكران، اهل فلسفه و نظر و متفكران را مدنظر قرار مي‌دهند و مي‌كوشند نشان دهند كه ايشان چه ايده‌ها و انديشه‌هايي را طرح كرده‌اند و چه مباحث تازه‌اي را پديد آورده‌اند و اين افكار چگونه در ساير عرصه‌هاي فرهنگي و اجتماعي تاثيرگذاشته است. بر اين اساس معمولا اين قشر از اجتماع، يعني اهل قلم و نظر به عنوان حاملان مفاهيم و انديشه‌هاي نو تلقي مي‌شوند.
واقعيت اما آن است كه نقش ساير كنشگران اجتماعي همچون مهندسان و پزشكان و صنعتگران و تاجرها و صد البته دانشمندان و پژوهشگران در علوم غيرانساني مثل علوم پايه يعني فيزيك و رياضي و شيمي و زيست‌شناسي در تغيير و تحولات اجتماعي و فرهنگي و ورود شيوه‌ها و انديشه‌هاي نو و جاگير شدن آنها در متن زندگي روزمره جامعه، اگر از نقش روشنفكران و نظريه‌پردازان بيشتر نباشد، قطعا كمتر نيست. مهندسي و پزشكي و صنعت جديد يا دانش و معرفت نو، خواه در رياضيات باشد يا فيزيك يا زيست‌شناسي، نوع نگرش جامعه به انسان و جهان و اصولا هستي را دگرگون مي‌سازد. گاليله و نيوتن در وهله اول فيلسوف يا نظريه‌پرداز علوم اجتماعي و سياسي نيستند، دانشمنداني‌اند كه با روش‌هاي تجربي و حدس و گمان و آزمون و خطا، كوشيدند توضيحي مستدل و روشمند درباره مشاهدات خود از جهان و مناسبات ميان اشيا پيدا كنند.
به همين طريق مهندسي جديد، مبتني بر روش‌هاي دقيق علم نو مي‌كوشد در جهان پيراموني تغيير و تحولاتي براي برآوردن نيازهاي انساني ايجاد كند و فضاي پيرامون را متناسب با رفاه انسان‌ها بازآرايي كند، با ساخت بناهايي جديد، پل‌ها، سدها، ماشين‌ها و خودروها، ايجاد راه‌هايي براي بهره‌مندي از منابع طبيعي و استخراج و فرآوري محصولات براي تامين مايحتاج بشر. به عبارت ديگر، مهندسي جديد كه از نظر علمي بر شانه‌هاي فيزيك و رياضيات مدرن ايستاده، يك نوع نگاه و رويكرد تازه به دنيا است كه در مركز آن خواست تغيير و دگرگون كردن عالم متناسب با خواست‌ها و مطالبات انسان‌هاست، كوششي در جهت كشف دنياهاي ناشناخته و سرك كشيدن به دورترين و تاريك‌ترين زواياي جهان هستي. محصولات اين رويكرد مهندسي جديد هم به صورت شهرها و سكونتگاه‌ها و ماشين‌آلات و ابزاري ظهور و بروز مي‌كند كه اقتضائات خاص خود را دارد و مناسبات پيشين ميان انسان‌ها با يكديگر و با جامعه را يكسره دگرگون مي‌كند.
همين رويكرد و رهيافت جديد را در پزشكي جديد هم مي‌توان ديد، چنان‌كه فوكو در تطور دنياي غرب و هرمز ابراهيم‌نژاد در تحولات جامعه ايران آن را نشان داده. همچنان‌كه صنعتگري و تجارت جديد هم اگرچه در برخي روش‌ها و شيوه‌ها، همچنان ادامه‌دهنده تجارت و صنعت قديم است، اما هر دو بر پايه منطق سرمايه داري نوظهور شكل گرفته‌اند و بدون درنظر داشتن ملازمات اين رهيافت جديد به جهان نمي‌توان آنها را فهميد. به عبارت ديگر، اهميت تجار و بازرگانان عصر نو، صرفا در اين نيست كه به جهان پيشرفته سفر مي‌كردند و آخرين دستاوردهاي مادي و اقتصادي را با خود به كشورهاي خودشان مي‌آوردند، بلكه مهم‌تر از آن، نوع رويكرد و نگاه آنها به مقوله اقتصاد است كه امري نو و تازه محسوب مي‌شود. اقتصادي كه بر اساس منطق سرمايه‌داري نوين شكل گرفته و نوع تازه‌اي از مناسبات و ترتيبات ميان اقتصاد و سياست را در زندگي روزمره مردم بر مي‌سازد.
كوتاه سخن آنكه در بررسي روندهاي تجدد در جامعه‌اي چون ايران بايد از نقش مهندسان و پزشكان و تجار و صنعتگران غفلت نكرد و تاثير مهم كرد و كار آنها در تغيير فضا و زيست جهان جامعه را درنظر آورد. تاثير اين كنشگران در تحقق مدرنيته ايراني با ويژگي‌ها و مختصاتي كه مي‌شناسيم، بسيار بسزاست و اي‌بسا از كتاب‌ها و مقالات روشنفكران و نويسندگان و نظريه‌پردازان علوم انساني بيشتر است، چراكه عملكرد آنها مستقيما و معمولا به‌طور نامحسوس در زندگي روزمره جامعه اثر مي‌گذارد و اين اثرگذاري نيز ناگزير است، به اين معنا كه ما مي‌توانيم مختارانه و آگاهانه كتاب‌ها يا مقالات روشنفكران متجدد را نخوانيم يا ناديده بگيريم، اما نمي‌توانيم به پزشكان مدرن مراجعه نكنيم يا از سازوكارهاي اقتصادي جديد و نوظهور بهره نگيريم يا در خانه‌ها و سازه‌ها و شهرهايي كه مهندسان مدرن ساخته‌اند، زندگي نكنيم. از اين رو در روايت تجدد ايراني بايد به نقش اين كنشگران موثر اما بالنسبه (در مقايسه با روشنفكران و اهالي علوم انساني) خاموش توجه كرد و شيوه اثرگذاري آنها را مورد نقد و بررسي قرار داد.
سایر اخبار این روزنامه
آرژانتين قهرمان جام مسي پادشاه فوتبال
زندان‌ها را خالي كنيد
پزشكان حاملان مدرنيته ايراني
دوخانواده، يك داستان مشترك
تكليف مردم را مشخص كنيد مساله برجام و FATF را حل مي‌كنيد يا نه؟
براي «حق ملت»
درباره طفل گمشده اميد
به دنبال زندگي مسالمت‌آميز در كنار مخالفان‌مان
زنان در شهر در جست‌وجوي كلمه مشترك هستند
