روزنامه جوان

نان کامل جان‌بخش است مثل نان روستا‌ها

جوان آنلاین: ما روزانه به طور گسترده‌ای با نان سروکار داریم، حتی اگر آن را نادیده بینگاریم. گاهی با بدن خود بدرفتاری می‌کنیم، در حالی که بدن ما سرمایه ارزشمندی است و یکی از راه‌های مراقبت از بدن دقت در نوع تغذیه است. نان سالم و کامل می‌تواند سیستم ایمنی بدن ما را در وضعیت بهینه قرار دهد، با این حال هم فرهنگ عمومی جامعه و هم نهاد‌های متولی حساسیت چندانی در این باره ندارند. گفت‌وگوی ما با دکتر ضیاء‌الدین مظهری، متخصص برجسته تغذیه به مقوله نان پرداخته است.

ما مشخصاً درباره نان می‌خواهیم صحبت کنیم. در فرهنگ تغذیه ایرانی، مردم بیشتر به نان روی می‌آورند و طبیعتاً موضوع مهمی است که ما دست‌کم نان باکیفیت و خوب در اختیار مردم بگذاریم.
آلمانی‌ها ضرب‌المثلی دارند و می‌گویند «اعتماد خوب است، اما کنترل بهتر است». نان یکی از شگفت‌انگیزترین نعمت‌های الهی است که واقعاً به طور جالبی به تنهایی می‌تواند قسمت اعظم نیاز‌های بدن را اعم از انرژی که موتور زندگی است، پروتئین، قند، مواد معدنی، ویتامین‌ها و فیبر‌ها تأمین کند. در موضوع نان اول باید به ماده اولیه توجه شود که آن آردی که فراهم شده است، دارای شرایطی باشد که منطبق با نیاز‌های اقلیمی هر منطقه است یا به شکل دیگر، منطبق بر نیاز‌های فردی. یعنی تنوع مبتنی بر سلامت نان‌ها؟


بله، ما نان‌هایی داریم که برای دیابتی‌ها مفید است؛ نان‌هایی مختص افرادی که به عدم‌تحمل گلوتن مبتلا هستند، نان‌هایی برای بیمار‌های قلبی- عروقی و نظایر آن، بنابراین نکته اول چگونگی تهیه آرد از گندم است که با چه پروسه‌ای تهیه شده است. آرد‌ها تقسیم‌بندی دارند، مثلاً آرد کامل. منظور از آرد کامل چیست؟
یعنی شامل تمام جسم گندم است، چون گندم خودش شاهکار طبیعت است. گندم کامل دربردارنده جوانه گندم است که در درون دانه گندم است. قسمتی از پوسته گندم که سبوس است و نشاسته‌ای که در قالب ترکیبات قندی گندم است. بهترین نانی که تهیه می‌شود نان‌های روستایی است که روستایی‌ها خودشان آسیاب می‌کنند، از گندم کامل و جوانه هم داخل آن است، چون جوانه، روغن دارد. آلفا توکوفرول یا ویتامین‌E که شنیده‌اید از جوانه گندم تهیه می‌شود. هر گندمی دانه زنده‌ای است که جنین خودش را با خودش آورده است. این جنین همان جوانه گندم است که وقتی می‌کاریم، تبدیل می‌شود به سنبله گندم، بنابراین از یک گندم ممکن است ۶۵ گندم ایجاد شود. چرا نان‌های روستایی را ترجیح می‌دهید؟
بهترین نان، نان‌های روستایی اصیل است که روستاییان خودشان بپزند و خمیر را عمل بیاورند، با خمیرترش یا خمیرمایه طبیعی و در تنور‌های سنتی بار آورند. این نان‌ها حاوی جوانه است و سبوس کافی دارد و از این جهت خیلی مفید است. با توجه به اینکه جوانه ترکیباتی دارد که در طول زمان ممکن است تحت تأثیر اکسیژن، اکسیده شود، در نتیجه تبدیل به رادیکال آزاد می‌شود که طعم نامطلوبی به نان می‌دهد. وقتی ماده روغنی پروکسید و فاسد می‌شود، جزو رایکال‌های آزاد و سرطان‌زاست، از این جهت جدا و بعضی مواد به نان‌ها اضافه می‌کنند یا جداگانه به فروش می‌رسانند. این ماده مفید و سرشار از مواد مغذی است. یعنی اگر دانه گندم استاندارد نگهداری نشود، ممکن است مسموم شود؟
دانه گندم تا زمانی که زنده است، از خودش دفاع می‌کند، اما وقتی آسیاب می‌شود، داستان متفاوت است. اگر شما آرد بگیرید با صفر تعیین می‌شود که چند درصد خلوص این آرد است. مثلاً سه صفر می‌گوییم.
دو صفر و سه صفر و چهار صفر که مقدار سبوس گندم است، چون سبوس گندم در معرض آفتاب است، سرشار از مواد مغذی است. ماده گرانبهایی که به خورد دام و طیور می‌دهند و باعث رشد و بالندگی آنهاست، از طرفی نان‌هایی که کاملاً سبوس‌شان گرفته شده است، لطیف و خوشمزه‌اند و بعضی وقت‌ها به این نان‌ها بدون توجه نمک، شکر و روغن اضافه می‌کنند که بتوانند فروش را بالا ببرند. این خیانتی است در حق گندم که سرشار از نعمت و سلامت است. نه تنها در ایران بلکه در اکثر کشور‌های جهان نیاز به انرژی، پروتئین، ویتامین و مینرال‌ها بین ۴۰ تا ۶۰ درصد- در بعضی کشور‌ها تا ۸۰ درصد- از طریق نان، غلات و فرآورده‌های غلات قابل تأمین است، بنابراین از گذشته نان همواره مورد اکرام و تکریم بوده است و از بچگی به ما یاد داده بودند نانی که بر زمین می‌افتاد، می‌بوسیدیم و یک جایی می‌گذاشتیم که برکت خدا از بین نرود. آیا گندم می‌تواند آلوده به آفلاتوکسین شود؟
گندم زنده است، اما اگر در سیلو‌های نامناسب نگهداری یا در کشتی‌هایی حمل شود که رطوبت داشته باشد، در معرض ابتلا به قارچ‌های سمی قرار می‌گیرد و آفلاتوکسین ایجاد می‌کند و کپک می‌زند، بنابراین مسئله مهم این است که گندم کهنه نباشد، گرچه گندم واقعاً شگفت‌انگیز است. مدارکی نشان می‌دهد از قبور فراعنه، گندم پیدا کرده‌اند، کاشته‌اند و سبز شده است. یعنی این قدر این میوه عجیب است. نکته دیگر اینکه داروخانه طبیعت همیشه چیزی را عرضه می‌کند که نیاز افراد مقیم آن منطقه را برآورده کند و در اختیارش قرار دهد. این شامل سبزیجات، حبوبات و هر آنچه خداوند به ما عنایت کرده می‌شود. پس ترکیب گندم بومی ایران با مناطق دیگر متفاوت است؟
صددرصد و حتی حالت کشت در این باره تعیین‌کننده است، مثلاً گندم آبی یا دیم از حیث ترکیبات متفاوت است. گندم سیاه یا گندم دوروم داریم که ترکیبات و مقاومت متفاوتی دارند و تولید انرژی، پروتئین و مواد مغذی‌شان باهم فرق می‌کند. دانش جدید این‌ها را تلفیق کرده است، چون جمعیت مرتب در حال افزایش است، اما زمین زراعی روز‌به‌روز کمتر می‌شود، به ویژه آب شیرین که کم می‌شود، از مقدار زمین‌های زیر کشت کم می‌شود، بنابراین سموم گیاهی، آفت‌کش‌ها و کود شیمیایی جای کود طبیعی و آیش زمین را گرفته و از موقعی که دخالت در چرخه حیات عالم بیشتر شده بیماری‌های نوظهور و خودایمنی‌ها تجلی پیدا کرده است. حالا لازمه زندگی بشریت فعلی است که به امنیت غذایی خیلی زیادتر توجه دارد تا به ایمنی غذا. رابطه و تفاوت این‌ها باهم چیست؟
امنیت این است که شما هر لحظه که اراده کنید، مواد غذایی‌ای در همه فصل‌ها با امکانات خودتان برای برآورده‌کردن نیازتان در اختیار داشته باشید. دولت‌ها به این موضوع با حساسیت می‌پردازند تا جوامع از سرویس‌دهی آن‌ها راضی باشند، ولی در کنار این همیشه ایمنی مواد غذایی زیر سؤال می‌رود. نان سالم یا امنیت غذایی وقتی خوب است که با ایمنی توأم باشد، یعنی سم نداشته باشد، آفت‌کش نداشته باشد و کودی که به محصول داده شده است از حالت تعادل بالا نرود. اگر نیترات و کلسیم بالایی داشته باشد، آن حالت تعادل تأمین‌کنندگی نیاز‌های انسان‌های آن اقلیم را به هم می‌ریزد. چرا ما نسبت به این موضوعات بی‌حس شده‌ایم؟
صنایع غذایی ما می‌دانند محصولاتی که تولید می‌کنند مضر است، اما چون این محصولات در گردش اقتصادی تعریف شده است، عملاً می‌گویند حالا یک عده هم این وسط مریض شدند و مردند، عیبی ندارد. مثلاً همین دستکاری‌های ژنتیکی که واریته‌های پرمحصول ایجاد کنیم.
بله، ملون‌ها را شما دیده‌اید. چقدر شیرین است.
دستکاری شده است؟
بله. هر دانه‌ای که ایجاد می‌شود برای بقای نسل خودش این مواد را ایجاد می‌کند، اما بشر به همه چیز برای استفاده خود نگاه می‌کند، ترجیح می‌دهد که این ملون شیرین‌تر شود. در حالی که تخم‌های درون ملون را می‌خواهد تغذیه کند نه آدم‌ها را.
بله آن تخم‌ها بچه‌های ملون هستند. به بحث‌مان برگردیم. وقتی ما نمی‌توانیم در عمل و نه روی کاغذ به ضوابط دقیق و روشنی درباره نان سالم برسیم، تبعات این بی‌اعتنایی به کیفیت نان چه خواهد بود؟
متأسفانه نان بسیار مورد سوءرفتار قرار می‌گیرد. چه از بعد درآوردن خمیر و چه از بعد پخت و چه از بعد افزودنی‌های غیراستاندارد و غیرقانونی. این‌ها اگر کنترل و امنیت نان در نظر گرفته نشود، در طول زمان می‌تواند باعث بیماری‌های متعدد شود. گرچه این نوع نان می‌تواند ارزان‌تر باشد، اما هزینه‌های بیماری و تأمین دارو به ویژه دارو‌های ارزبر و به تبع آن هزینه غیبت از کار و مرگ زودرس افراد متخصص در سیستم خدماتی یا تولیدی بسیار بالا خواهد بود. هر کدام از ما که در چرخه اقتصاد حرکت می‌کنیم، سرمایه تلقی می‌شویم. واضح است هزینه‌ای صورت گرفته است که من رشد کنم، درس بخوانم، صاحب تخصص و آگاهی شوم و مفید باشم و در قبال این خدمتی که به من شده است، اگر سبک زندگی و تغذیه‌ام درست باشد و نیاز‌های تغذیه‌ای من با وزن، سن، جنس و وضعیت فیزیولوژیکی و سبک زندگی‌ام منطبق باشد، ممکن است من سال‌های طولانی بتوانم کار و خدمت کنم. گرچه معمولاً بعد از ۳۰ سال کار ما بازنشست می‌شویم، اما افرادی هستند که تا ۱۰۰ سالگی همچنان سرزنده و منشأ خیر و آگاهی هستند. ممکن است از نظر جسمی ضعیف باشند، اما همچنان اندوخته علمی و تجربیات کسب‌شده این افراد مثل درختی تناور و پرثمر است که افراد را در سایه خودش پرورش می‌دهد. آقای دکتر! وقتی دولتی‌ها فقط به امنیت غذایی می‌پردازند، ایمنی غذا به حاشیه می‌رود. درست است؟
اگر دولت‌ها در وضعیت نرمال باشند، وظیفه دارند امنیت غذایی را توأم با ایمنی غذا فراهم کنند. وقتی ما به ایمنی غذا بی‌توجه باشیم، ممکن است در ظاهر صرفه‌جویی شود و هزینه کمتری برای تخصیص ارز و ورود کمبود‌های مواد غذایی بپردازیم، اما در بلندمدت در قالب هزینه‌های گسترده‌تر، مجبوریم به استقبال انواع و اقسام سرطان‌ها برویم. اکنون عامل بیش از ۴۰ درصد سرطان‌ها در ارتباط با نوع تغذیه است. منظورتان از نوع تغذیه چیست؟
نوع تغذیه از نظر تعادل، تنوع و تناسب. اگر ما سیستم ایمنی را تضعیف نکنیم، از پس همه مسائل برمی‌آید. در رونویسی از «DNA» که «RNA» به عهده می‌گیرد، گاهی جهش‌هایی ایجاد می‌شود، یعنی ممکن است سلولی که رونویسی می‌شود، سرطانی باشد، اما بدن صد‌ها هزار از این سلول‌ها را پیدا می‌کند و اجازه نمی‌دهد این سلول‌ها لوکالیزه شوند و تومور را تشکیل دهند. اما اگر سیستم ایمنی بدن فراتر از توان خود در معرض مواد سمی، آفت‌کش‌ها، کود‌های شیمیایی و آب و هوای آلوده قرار گیرد، به آن معنا خواهد بود که بار بسیار زیادی را به آن تحمیل می‌کنیم، در حالی که ما هر اندازه در معرض غذا و آب و هوای سالم قرار بگیریم، بخشی از این بار از روی سیستم ایمنی بدن ما برداشته می‌شود، مثل این است که شما به جنگ می‌روید. اگر سیستم لجستیکی و پشتیبانی با سیستم جنگندگی هماهنگ نباشد، اگر در حمایت از سربازان و رساندن تجهیزات به آن‌ها خللی اتفاق بیفتد، اگر سربازان پناهگاه ایمن نداشته باشند، در آن صورت شما چه انتظاری از آن سیستم جنگنده خواهید داشت، وقتی آن‌ها را به حال خود رها کرده‌اید. سیستم ایمنی ما موجودات به ویژه انسان‌ها شگفت‌آور است، پیشرفته‌تر از هر سامانه‌ای است. دشمنان را به سرعت و با دقت شناسایی و آن‌ها را نابود می‌کند و کیفیت کار این سیستم برمی‌گردد به نوع تغذیه ما در هزار روز اول زندگی و تمام دوران زندگی. در زمینه نقص در فرآوری خمیر و عمل نیاوردن درست نان و ارتباط آن با بیماری‌ها چه می‌توان گفت؟
مخمر‌هایی است که برای رشد و نمو خودشان تخمیر ایجاد می‌کنند و این تخمیر خمیر را متخلخل می‌کند و وقتی هوا در خمیر می‌رود، با پخت نان و خروج هوا یک نان خوش‌بافت و پرمزیتی ایجاد می‌شود، زمان عمل‌آوری و رسیدن خیلی مهم است. غوره اگر زودتر از موعد چیده شود، به شما مزیتی نمی‌دهد. چغاله بادام خیانت به سلامتی و اقتصاد است، چون اگر این موجود بادام شود، ارزش بسیار بالاتری پیدا می‌کند، چه به لحاظ اقتصادی و چه به لحاظ سلامتی. پس زمان رسیدن نکته مهمی است، بنابراین هر‌ازچند‌گاهی باید دستگاه‌های متولی از خمیر نانوایی‌ها نمونه‌برداری کنند که آیا این خمیری که به این سرعت عمل آمده، اصلاً واجد کیفیت است؟ نمی‌دانم به یاد دارید یا نه، قدیم‌ها هر چقدر صبح زود بیدار می‌شدیم، نانوا‌ها از ما زودتر بیدار شده و خمیر را آماده کرده بودند. حالا آفتاب زده، نانوا می‌آید و نیم ساعت بعد خمیر آماده و پخت می‌کند. این نشان می‌دهد پروسه عمل‌آوری خمیر دستکاری شده است. جوش‌شیرین دشمن سلامت و دستگاه گوارش ماست و می‌تواند PH معده را به هم بریزد و باکتری‌ها و بافت معده را تخریب و خراش‌هایی را در دیوار روده ایجاد کند. گرچه جوش‌شیرین پروسه به‌عمل‌آمدن خمیر را تسریع می‌کند، اما طعم، مزه و خاصیت نان را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

در بحث نان آنقدر موضوعات پیچیده داریم که مغفول واقع می‌شود، مثلاً یکی همین نحوه عمل‌آوری خمیر است.
البته استفاده از جوش‌شیرین مدت‌هاست ممنوع شده، اما چون مخمر‌ها و خمیرمایه گران است و جوش‌شیرین فراوان و همراه آن نمک زیاد هم می‌زنند، بنابراین سهل‌الوصول‌تر است. پایه جوش‌شیرین، سدیم است- بی‌کربنات سدیم- ما در نان به مقدار معینی سدیم لازم داریم، اما فراتر از آن... ما در چه شرایطی به نان کامل می‌رسیم؟
این یک آرزوی محال است. چرا؟
تحریم هستیم و هنوز در ما احساس مسئولیت در قبال همنوع به وجود نیامده است. باید روی جامعه کار و فرهنگ‌سازی کنیم. یعنی در بحث نان هم در نهایت به فرهنگ و نگرش آدم‌ها برمی‌گردیم.
آموزه‌های خوبی داریم، اما این آموزه‌ها در نهایت مغفول مانده است. امروز متأسفانه در جامعه ما فکر می‌کنند هر کسی زیادتر بدزدد، زرنگ‌تر است، مثلاً من که از کارم نمی‌دزدم، می‌گویند مظهری بی‌عرضه است، ما رفتیم ویلا خریدیم ولی این فرد هنوز کار می‌کند. مسئله این است که نمی‌دانند کفن جیب ندارد و روزی مقدر است. آنچه راحت از گلوی من پایین می‌رود، آن روزی من است. بیشتر از آن مایه سردرد و دردسر است. زر از بهره خوردن بود‌ای پسر/ برای نهادن چه سنگ و چه زر. هر چقدر ما بیشتر از خودمان مال بگذاریم، عملاً ورثه را بیشتر به جان هم می‌اندازیم، اما وقتی فضای جامعه مسموم و مادی شد، این حرف‌ها خریدار نخواهد داشت. در این جامعه آنقدر بحث‌های فرهنگی، درگیری‌های سیاسی و بی‌ثباتی اقتصادی و حاشیه‌های حضور در منطقه‌ای پرتلاطم
(خاورمیانه) احاطه‌مان کرده است که صحبت در باب نان کامل قدری فانتزی‌گری به حساب می‌آید.
نان کامل عالی است، اما گران تمام می‌شود. مسئله این است که جوانه را خیلی راحت‌تر و ساده‌تر می‌توان به پول رساند. ما دو نوع نان داریم؛ نان‌های سنتی و حجیم. قسمت اعظم نان‌های ما را نان‌های سنتی اعم از سنگک، بربری، لواش و تافتون و در سوی دیگر نان‌های صنعتی تشکیل می‌دهند که هر کدام از این‌ها ترکیبات خاص خود را دارد. در رابطه با خود نانوایی‌ها، اتحادیه نانوا‌ها یا خباز‌ها وظیفه دارند کنترل کنند که اعضا و تیم‌شان خلاف نکنند. برند‌های معروف نان‌های صنعتی در حجم زیاد پخت می‌کنند و تشکیلات وسیعی دارند. این برند‌ها متخصص نظارت کنترل کیفی دارند که وظیفه این متخصص، نظارت بر کیفیت، ترکیبات، ماندگاری و مواد افزودنی نان است، اما متأسفانه این فردی که در کارخانه‌های صنایع غذایی مسئول کنترل کیفی است، مزدور آن کارفرماست. اگر دولت، پول متخصصان و مسئولان کنترل کیفی را بدهد و مالیات این کارخانه‌ها را زیاد کند، به واسطه این رفتار، در بلندمدت سلامتی جامعه بهتر تأمین می‌شود، چون اگر کنترل نکنید، بشر جایزالخطاست. همیشه شیطان در کمین نشسته که ما را از راه به در کند. ما با اینکه می‌دانیم عقوبت وجود دارد، باز نفس اماره‌مان ما را به بیراهه می‌برد. اگر این نظارت‌های سختگیرانه بیرونی وجود داشته باشد، این همه ضایعات و دورریز ایجاد نمی‌شود. ۳۰-۲۰ درصد تولیدات ما ضایعات می‌شود؛ در حین پخت و پز به صورت پخت ناقص، چه خمیر شدن نان و چه سوختن آن. از طرفی ما خیلی بیشتر از نیازمان نان می‌خریم، در حالی که در هرم غذایی بین شش تا ۱۲ واحد نان و غلات گنجانده شده است. ما انگار در گذشته بیشتر ارزش نان را متوجه می‌شدیم.
در دهه‌های گذشته برنج خوردن به این شکل مرسوم شد. ما در تبریز زندگی می‌کردیم و پلو را فقط شب عید می‌خوردیم. خاصیتی که نان دارد، قابل معاوضه با چیز دیگری نیست. آن روز‌ها نان بیات چقدر کیفیت داشت، وسط نان قدری کوفته می‌گذاشتند و نوش جان می‌کردند. لقمه‌ای بود که قسمت زیادی از ریز و درشت مغذی‌های مورد نیاز انسان را تأمین می‌کرد. به جای این هله هوله‌ها و کیک‌های صنعتی نان و پنیر و گردو، نان و پنیر و سبزیجات تغذیه کودکان و بزرگسالان بود. حالا امروز، چون برنج گران شده است مردم به نان روی آورده‌اند و اگر ما نان سالم را در اختیار مردم قرار ندهیم، نه تنها به نسل فعلی ستم روا داشته و سلامتی آن‌ها را در خطر قرار داده‌ایم بلکه نسلی هم که این نسل به وجود خواهد آورد، ضعیف‌تر از خودشان خواهد بود و بیماری‌های متعدد قلبی، عروقی و حساسیت‌های پوستی و حساسیت‌های ریوی تا مرز مرگ سراغ‌شان خواهد رفت. با این تفاصیل چطور می‌شود حساسیت نهاد‌های دست‌اندرکار در تأمین نان سالم را بالاتر ببریم و توجه آن‌ها را به موضوع تا این اندازه مهم جلب کنیم؟
ما تمام این سیستم‌ها را در فضای اداری داریم، اما مسئله مهم مدیریت، نظارت و کارایی است. مدیری خوب نیست که ۱۸ ساعت کار کند. مدیر خوب باید ۱۸ ساعت فکر و دو ساعت کار و افکارش را به مدیران میانه یا پایین‌تر منتقل کند که بتواند ارتباط از بالا به پایین و از پایین به بالا و ارتباط افقی با هرم‌های مدیریتی دیگر برقرار کند. ما همواره تک‌روی می‌کنیم، در حالی که خرد جمعی می‌تواند مشکلات‌مان را حل کند. اگر برنامه‌ریزی و تفویض اختیار و تعیین حدود مسئولیت و تنظیم جدول کنیم که چه کسی در چه زمانی کدام کار را به سرانجام برساند، در آن صورت اوضاع سامان خواهد یافت، در حالی که امروز هیچ کسی به خودش زحمت این کار‌ها را نمی‌دهد، چون همه می‌گویند من. یعنی نقصان‌های روانی ما بر این موضوع سایه می‌اندازد.
بله، من تنها ظرفیت محدودی دارم. ما رسالتی در جهت حفظ و بالندگی فرهنگ جامعه، تعاون، همیاری و همدلی داریم که این به سرانجام نمی‌رسد، جز اینکه روحیه کار تیمی بین‌مان شکل بگیرد. به خاطر شرایط زندگی شتاب‌زده، نان‌ها را می‌خریم و در فریزر می‌گذاریم. به عنوان یک متخصص تغذیه این کار را درست می‌دانید؟
تأکید افراطی بر امنیت غذا و انباشت کیسه‌های آرد در نانوایی‌ها نباید منجر به این شود که مردم زیاد نان بخرند، هر کس باید به اندازه نیازش نان بخرد. امروز در خانه‌ها بهترین و ارزشمندترین جای فریزر به نان اختصاص داده شده است، در حالی که ما از گذشته نان را در سفره‌های پارچه‌ای می‌گذاشتیم. نان‌های سوپرمارکتی چسبیده به هم چطور؟
این نان‌ها را که گرم‌گرم روی هم می‌گذارند، نان‌هایی که در سوپرمارکت‌ها عرضه می‌شود، بیماری‌زاست. این نان‌ها به جای اینکه جان‌بخش باشند جان‌ستان هستند و بعد هم هر چقدر ما نان تازه بخوریم، هم هضم بهتر و هم دورریز کمتری دارد. شما حساب کنید ۵۰ درصد تولیدات ما در تولید میوه و سبزی هدررفت است در حالی که می‌تواند میلیون‌ها نفر را سیر کند؛ و نانی که ما دور می‌ریزیم مثل بومرنگ به سمت ما برمی‌گردد.
خوشبختانه نان خشکی‌ها جمع شده‌اند، اما نان‌هایی که می‌ماند، می‌دهند خوراک دام می‌شود و اگر این نان‌ها کپک داشته باشد، از طریق شیر دوباره به سمت ما برمی‌گردد؛ و آخرین توصیه؟
حرص نخوریم و قناعت کنیم. امساک از ارکان عمده پیشگیری از بیماری‌هاست. کمتر بخورید و همیشه بخورید.
لینک منبع خبر
پربازدیدترین‌های روزنامه ها
آرایش سیاسی مجلس دوازدهم (خراسان) این حق مسلم را پایمال نکنید! (یادداشت روز) (کيهان) شروط دیگر را فراموش کردید آقای حجاریان!  (جوان) دست بالای روسیه در جنگ با اوکراین (تجارت)
سایر اخبار این روزنامه
‌دولت کثیف، مرد خبیث بهانه‌های فیلتری عضو دولت بهانه‌گیر! سازمان ثبت ذیل دولت پاسخگو می‌شود مرضیه برومند را چرا می‌زنید؟! مردان قبل از تعیین مهریه توان مالی خود را بسنجند نان کامل جان‌بخش است مثل نان روستا‌ها «به افق فلسطین» موتور شبکه افق را روشن کرد مدال‌آورانی که باز هم دیده نمی‌شوند تانک‌های تل‌آویو در نقطه شکست ۲۰۱۴ نصرالله «جنگ سکوت» را می‌شکند جنگ با مردان با ایمان پیش می‌رود نه با اسلحه و دل‌های مضطرب بی‌بی‌سی «مستقلاً» نمی‌تواند احمق نباشد! وزارت کشور و پلیس ظرفیت قانون موجود عفاف و حجاب را به کار بگیرند محتکران زمین در قامت غاصبان