آموزش‌وپرورش تنهایی راه به جایی نمی‌برد
[مرضیه گلگلی] امسال دانش‌آموزان پایه‌های سوم و ششم ابتدایی، هفتم، هشتم و دهم متوسطه تحت غربالگری سلامت روان قرار می‌گیرند. اگرچه معاون پرورشی و فرهنگی وزیر آموزش‌وپرورش 11آذرماه اعلام کرده بود که شرکت در این غربالگری اجباری نیست. «اصغر باقرزاده» گفته بود که اگر توان داشته باشیم، باید این امر را برای تمام پایه‌های تحصیلی انجام دهیم. این غربالگری سلامت روان تشخیص می‌دهد که کدام دانش‌آموزان نیاز به مشاوره و درمان دارند، اما عمده دانش‌آموزان ما مشکلی ندارند. بنابرنظر «باقرزاده»، آن درصدی از دانش‌آموزانی که در معرض آسیب اجتماعی یا فوریت‌های روانی اجتماعی تشخیص داده شده باشند، به مراکز مشاوره وزارت آموزش‌وپرورش دعوت می‌شوند و مشاوران ما با همکاری خود دانش‌آموز و والدین اقدام به توانمندسازی آن دانش‌آموز می‌کنند.
در مرحله نخست، 5میلیون و 100هزار نفر از دانش‌آموزان غربال می‌شوند
اردیبهشت 1402 بود که اداره‌کل امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی معاونت پرورشی و فرهنگی وزارت آموزش‌وپرورش با صدور اطلاعیه‌ای از آغاز اجرای غربالگری دانش‌آموزان در تمام مقاطع تحصیلی در اردیبهشت و خرداد خبر داد و خطاب به مدیران کل آموزش‌وپرورش استان‌ها اعلام کرد که «به منظور اجرای غربالگری دانش‌آموزان در مقاطع سه‌گانه تحصیلی و شناسایی دانش‌آموزان نیازمند دریافت خدمات راهنمایی و مشاوره، جدول زمانبندی اجرای غربالگری در سامانه نماد ارسال می‌شود. پس از انجام آزمون‌های غربالگری و شناسایی دانش‌آموزان نیازمند دریافت خدمات تخصصی راهنمایی و مشاوره، در فصل تابستان خدمات تخصصیِ حمایتی-درمانی در مراکز مشاوره آموزش‌وپرورش به آنان ارائه خواهد شد. در ضمن بستر اجرای غربالگری my.medu.ir (سامانه نماد) است.» البته معاون پرورشی و فرهنگی وزیر آموزش‌وپرورش گفته بود که «نظام مراقب اجتماعی دانش‌آموزان (نماد) با غربالگری دانش‌آموزان در مقاطع ابتدایی، متوسطه اول و دوم به‌صورت سامانه‌ای آغاز شد. در مرحله نخست، 5میلیون و 100هزار نفر از دانش‌آموزان غربال می‌شوند. غربالگری در پایه‌های سوم و ششم ابتدایی، هفتم و هشتم متوسطه اول، دهم و یازدهم متوسطه دوم با استفاده از آزمون‌های غربالگری و سلامت روان انجام خواهد شد.» به گفته «باقرزاده»، پس از شناسایی دانش‌آموزان نیازمند دریافت خدمات، ارائه خدمات راهنمایی و مشاوره به آنان در مراکز مشاوره آموزش‌وپرورش صورت می‌گیرد: «امروزه با توجه به هجوم آسیب‌های اجتماعی، شناسایی به‌موقع کودکان و نوجوانانی که نیازمند کمک هستند، بسیار اهمیت دارد.»
سند ائتلاف نظام مراقبت اجتماعی از دانش‌آموزان؛ طرحی که سال 1394 به تصویب رسید
طرح غربالگری روانی دانش‌آموزان شاید ریشه در «سند ائتلاف نظام مراقبت اجتماعی از دانش‌آموزان» داشته باشد. طرح «نماد» که عنوان اختصاری طرحی با نام «نظام مراقبت اجتماعی دانش‌آموزان » است، 16آذر 1394 در شورای‌عالی رفاه و تامین اجتماعی تحت‌عنوان میثاق همکاری‌های چندجانبه میان وزارت آموزش‌وپرورش، قوه‌قضاییه، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی آموزشی، وزارت تعاون، کمیته امداد، ستاد اجرایی فرمان حضرت امام خمینی(ره)، وزارت بهداشت، ناجا و سازمان بهزیستی کل کشور تصویب شد. هرچند براساس سند ائتلاف نظام مراقبت اجتماعی دانش‌آموزان این طرح در سال تحصیلی 98-97، در تمامی مدارس یک شهرستان از هر استان اجرا شد.
سال تحصیلی 1395-1396 بود که طرح نماد اجرایی شد و طبق آمارها 72مدرسه از 12شهر و 6استان آذربایجان‌شرقی، البرز، خراسان‌رضوی، سیستان‌وبلوچستان، کرمانشاه و فارس تحت پوشش قرار گرفتند. یک‌سال بعد و در سال تحصیلی 1396-1397 حدود 509 مدرسه کشور تحت پوشش طرح «نماد» قرار گرفتند. البته طبق زمانبندی طرح، مقرر شده بود تا سال 1400، این طرح در تمام مدارس کشور اجرا شود، اگرچه در آذرماه 1402 معاون پرورشی و فرهنگی وزیر آموزش‌وپرورش از اجرای این طرح میان دانش‌آموزان پایه‌های سوم و ششم ابتدایی، هفتم، هشتم و دهم متوسطه تحت غربالگری سلامت روان خبر می‌دهد، هرچند هرساله نوآموزان برای ورود به دبستان و کلاس اول مورد بررسی سنجش سلامتی جسمی و روانی قرار می‌گیرند.
اجرای طرح نماد کمک بسزایی در شناسایی آسیب‌ها می‌کند
«طرح غربالگری نماد یا همان «نظام مراقبت اجتماعی دانش‌آموزان » چندسال است که در حال اجراست و در این طرح معلمان هر پایه وارد سایت می‌شوند و به دانش‌آموزان خود امتیاز می‌دهند.» به گفته سمیرا طاووسی به «شهروند»، از آنجا که آسیب‌های اجتماعی بیش از هر گروهی نوجوانان را در معرض خطر قرار می‌دهد، باید قبل از آنکه دیر شود، چاره‌‌ای برای آن پیدا کرد که اجرای طرح نماد کمک بسزایی به این موضوع می‌کند. بنابرنظر این روان‌شناس حوزه کودک «روابط جنسی سن شروع آن در نوجوانان به شدت کاهش پیدا کرده است.» اگرچه یک عضو کمیسیون اجتماعی مجلس هم در این زمینه گفته بود که «متاسفانه سن اعتیاد به ۱۰ تا ۱۲ سالگی و مقطع راهنمایی رسیده است.»
آموزش‌وپرورش به تنهایی نمی‌تواند پاسخگوی آسیب‌های اجتماعی دانش‌آموزان باشد
«متاسفانه تلفن همراه و فضای مجازی در سنین بسیار کم به خاطر آموزش‌های آنلاین در دسترس کودکان دبستانی قرار می‌گیرد که نه‌تنها والدین نظارت آنچنانی نمی‌کنند، بلکه خودشان نیز به این مسئله دامن می‌زنند و سرگرمی برای کودکان خود فراهم نمی‌کنند.» سمیرا طاووسی به «شهروند» گفت: از موارد آسیب‌زای استفاده بیش از اندازه، از فضای مجازی -از جمله اینستاگرام، تیک‌تاک و یوتیوب- در دختران کاهش اعتمادبه‌نفس است و در پسران نیز بازی‌های خشن آنلاین باعث رفتارهای پرخطر و خشمگین در آنها می‌شود. بنابرنظر این روان‌شناس حوزه کودک و نوجوان، این طرح قبل از کرونا توسط دانشگاه شهید بهشتی ارائه شد که در نوع خود بهترین بود، اما در اجرا تا حدودی شکست خورد و زیر نظر 14 دستگاه دولتی قرار داشت. قرار بود مشکلات از پایه و اساسی بررسی شوند و چنانچه کسی مشکل مالی داشت، به کمیته امداد امام خمینی(ره) ارجاع داده شود و اگر مورد تهدید و سوءاستفاده‌های جنسی و اعتیاد قرار گرفته بود و به دادگستری معرفی شود که در حال حاضر فقط زیر نظر آموزش‌وپرورش است.» به گفته طاووسی، طرحی که روی میز قرار گرفته، اگر اجرا شود، بسیار عالی است و آموزش‌وپرورش به تنهایی نمی‌تواند پاسخگوی آسیب‌های اجتماعی دانش‌آموزان باشد: «استحکام خانوادگی بسیار تاثیرگذار است و امروزه با نسلی مواجه هستیم که هیچ قانونی را پذیرا نیست و با وجود اینکه بسیار باهوش است و در بمباران اطلاعات قرار دارد، ولی اکثر اطلاعات آنها غلط است.»
