مهم تر از ترانزیت

  مهدی حسن زاده  - economic@khorasannews.com    روز گذشته رئیس کل گمرک از رشد چشمگیر ترانزیت در 11 ماهه امسال خبر داد و اعلام کرد که ترانزیت از مسیر ایران در 11 ماهه امسال با رشد 35 درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل به بیش از 16 میلیون تن رسید. خبری خوب که نشان دهنده فعال شدن نسبی یکی از ظرفیت های مغفول اقتصاد ایران است. ترانزیت و در نگاهی کلان تر، ظرفیت جغرافیای سیاسی ایران، فرصتی را برای نقش آفرینی ما در فضای منطقه ای و بین المللی فراهم آورده است. در دهه های گذشته به ویژه از زمان ملی شدن صنعت نفت در اوایل دهه 30 تا دور نخست تحریم ها در ابتدای دهه 90، طی حدود 60 سال، نفت، محور اصلی نقش آفرینی ایران در اقتصاد جهانی بود. ایران هم به عنوان یکی از قدرت های اوپک و هم به عنوان کشوری که از طریق تنگه هرمز بخش عمده فروش نفت به غرب را زیر تیررس خود داشت به این ترتیب جایگاهی در اقتصاد سیاسی جهان برای خود ترسیم کرده بود. این جایگاه با استقلال نسبی غرب از نفت خاورمیانه و تنگه هرمز و افزایش چشمگیر استخراج نفت در آمریکا، به ویژه نفت شیل، موجب شد تا نقش قبلی ایران در اقتصاد جهانی کمرنگ شود. همزمان توسعه رقابت های جهانی بر سر مسیرهای انتقال کالا و ایده های بلندپروازانه چین در زمینه ابرپروژه یک کمربند یک راه و تلاش آمریکا برای مهار چین از طریق بستن مسیرهای آبی و خاکی ترانزیتی چین، موجب شد تا جایگاه ایران به عنوان یکی از اجزای مهم طرح یک کمربند یک راه و همچنین کریدور شمال - جنوب، مورد توجه قرار گیرد. لذا توجه به ترانزیت به عنوان یکی از اجزای مهم نقش آفرینی ایران در عرصه منطقه ای و جهانی افزایش یافته است. روشن است که جایگاه جغرافیایی ایران هم از جهت کاهش مسیر دسترسی روسیه و آسیای میانه به جنوب و جنوب شرق آسیا و هم از جهت ایفای نقش در طرح یک کمربند یک راه چین، جایگاه مهمی است اما به نظر می رسد باید نگاه جدی تری به این ظرفیت مهم داشت. در حقیقت اهمیت ترانزیت نه صرفا درآمد آن، بلکه ارتقای ظرفیت بازیگری ایران در اقتصاد و سیاست جهانی است. اتصال هر چه بیشتر کشورهای مختلف جهان به ترانزیت از مسیر ایران، نقش مهمی در گریز ایران از انزوای سیاسی و اقتصادی دارد و می تواند ایران را غیرقابل تحریم کند. از این منظر تقویت ترانزیت و هر اقدام دیگری که نفوذ بیرونی اقتصاد ایران را ارتقا دهد هم از جنبه اقتصادی مهم است و هم از جنبه سیاسی و امنیتی اهمیت دارد. در هر حال انتظار می رود موضوع نقش آفرینی بیرونی اقتصاد ایران متولی مشخصی در کشور داشته باشد. این موضوع از جنبه های زیرساختی به وزارت راه، از جنبه های دیپلماسی به وزارت امور خارجه، از جنبه های گمرکی و سرمایه گذاری خارجی به وزارت اقتصاد و از برخی جنبه های دیگر به سایر دستگاه های دولتی ارتباط دارد. به نظر می رسد تشکیل شورایی متشکل از همه دستگاه های مسئول در این زمینه و فراتر از آن سیاست گذاری کلان در این حوزه مهم ضروری است.