روزنامه قانون
1396/05/30
قوانین نچسب !
↵عکس هایی که از کارخانه چسب هل منتشر شده مردم را به مقایسه با وضعیت کره شمالی و رهبری کیم جونگ اون واداشته است
ممنوعیت صحبت‌کردن و نظر دادن، ممنوعیت بیش از ٢٠ دقیقه ماندن در سرویس بهداشتی، ضبط مکالمات کارگران و پخش آن در سالن کار از جمله قوانین این کارخانه است
فعالان کارگری می گویند که این اتفاقات در نبود تشکل مستقل کارگری و بازرسی کار رخ می دهد، بازرسی کار در ایران هیچ ساز و کار مشخصی ندارد و حتی دوره ای هم انجام نمی شود
چشم‌های‌تان را ببندید و فکر کنید در محل کار اگر سرتان را بالا بیاورید و به کسی نگاه کنید، با جریمه نقدی یا اخراج مواجه خواهید شد! فکر کنید که تحت هر شرایطی بیش از 20 دقیقه اجازه استفاده از سرویس بهداشتی را ندارید یا اینکه مکالمات شما به تمامی ضبط شده و یک روز که سر کار هستید، ناگهان می شنوید که صدای یکی از مکالمه های‌تان در حال پخش شدن است! به این بهانه باید همواره مراقب باشید که چه می‌گویید و همواره سر به زیر داشته باشید. آياحاضرید در چنین شرایطی تن به کار بدهید یا با دعوایی مفصل از محل کار بیرون خواهید زد، تیم مدیریت را متهم به دیوانگی خواهید کرد و در نهایت حتی بی نتیجه و تنها برای آرام شدن خودتان به اداره کار شکایت خواهید کرد. افکاری که در این لحظه در سر دارید و عکس العمل ها به طور حتم متفاوت و بی‌شمار و البته خشمگین است. اما شاید باور نکنید که صدها کارگر در همین ایران خودمان و در دل شهر تبریز مدت های طولانی به این شرایط کار تن داده‌اند. کارخانه چسب هل این روزها اسم معروفی است و عکس هایی که از این کارخانه در فضای مجازی دست به دست می شود، مردم را به مقایسه با وضعیت کره شمالی و رهبری کیم جونگ اون واداشته است. مدیر عامل این کارخانه پس از قیل و قال‌هایی که در روزهای اخیر به راه افتاد، با انتشار فیلمی تلاش در نشان دادن چهره مثبت و انسان دوستانه از خود داشت و ترغیب افراد به نماز را دلیل راه اندازی کارخانه معرفی کرد! این در حالی است که نماز اجباری، در مقابل قوانین سختی که گاهي شباهت به یک بازی روانی دارد اصلا به چشم نمی آید.
کارگران؛ ماشین های کوکی کارخانه چسب هل
کارخانه چسب هل را به راستی انگار با چسب به عنوان تکه ای ناجور به ایران چسبانده اند. کارگران این كارخانه موظف به رعایت قوانینی از این دست هستند: «ممنوعیت صحبت‌کردن و نظردادن در کار دیگران. الزام به پوشیدن لباس گرم در زمستان به گونه‌ای که بدون لباس گرم درخواست نصب بخاری غیرممکن است. بیش از ٢٠ دقیقه در دستشویی ماندن ممنوع است. هنگام ورزش و موقع کار سر کارکنان باید پایین باشد چون نگاه‌کردن به کارفرما یا سرگروه‌ها مصداق سعی در کم‌کاری و تنبلی است. مکالمات تلفنی کارگران ضبط میشود و هر سه ماه یک بار به صورت تصادفی در سالن پخش میشود. در عکس‌های دسته‌جمعی هیچ کس نباید بنشیند و هیچ‌کس جز مدیرعامل نباید لباس شخصی داشته باشد» و قوانین عجیب و غریبی از این دست شامل حال آن میشود. عکس های تولد مدیر عامل دیدنی است. در برخی عکس7ها تاج بر سر دارد و می خندند. رنگ ها همه مرده است و فضا ترسناک به نظر می‌رسد طوری که ناخواسته حس می‌کنی هنگام نگاه کردن به عکس باید خبردار بایستی و آب دهانت را بی صدا قورت بدهی. کارگران هم همین‌طور هستند. عصا قورت داده و زورکی ایستاده‌اند، تلخند می زنند و بعضی همان را هم به لب ندارند و مثل ماشین کوکی آنجا ایستاده‌اند که دست بزنند یا روی سر آقای مدیر عامل، برف شادی بپاشند. «حسن عماری» روانشناس اجتماعی در گفت وگو با «قانون» می‌گوید که تاج به سر گذاشتن، نوع لباس پوشیدن و تولد گرفتن، اینکه مدیر با لباس شخصی و لبخند پهن نشسته و بقیه همه با لباس کار ایستاده‌اند، به طور خاص نشان‌دهنده فاصله و تفاوت‌های اجتماعی است. این فرد در این عکس ها به طور واضح تفاوت خود و افرادی که پشت سرش ایستاده‌اند را به رخ مخاطب کشیده است. نگاه واقعی او همین نگاه و لبخندی است که در عکس دیده میشود نه گفته هایی که در فیلمی از خود منتشر کرد.
سنگر گرفتن مدیر عامل پشت مسائل ایدئولوژیک
گفته شده که مدیر عامل این کارخانه، فردی که این روزها مطرح شده نیست و این شخص تنها عامل ارتباط با مدیر عامل و بازوی اجرایی اوست. به هر حال این شخص طی روزهای گذشته فیلمی از خود منتشر کرد و دست به توجیه زد که این کارخانه را برای ترغیب افراد به عبادت ایجاد کرده است! در این باره عماری معتقد است: «در حرکات و رفتار و عکس‌ها و حتی گفته‌های مدیرعامل این کارخانه نوعی نافرمانی و رفتار ضد اجتماعی، فرافکنی نسبت به جامعه و خودشیفتگی و در عین حال خودسرانگی، پشت واژه‌بندی‌های مثبت و سوءاستفاده از مسائل ایدئولوژیک پنهان شده است. اشاره این شخص به اینکه این کارخانه را برای ترغیب کارگران به نماز ایجاد کرده و نیاز مالی ندارد، انگشت گذاشتن روی مسائل ایدئولوژیک برای کم‌رنگ کردن انتقادهاست. این فرد پشت مسائل ایدئولوژیک سنگر گرفته و هوشمندانه عمل می کند. عماری با تاکید بر اینکه پرداختن به این‌موضوع، شخص او را در این چند روز به آنچه خواسته رسانده است گفت: «بخشی از این هجمه تبلیغات منفی اتفاقا به این فرد کمک می کند و اینکه بگوییم تغییر رویه خواهدداد خوشبینانه نگاه کردن است. این فرد توجه می خواست که دریافت کرد و قوانین محکمی هم در حوزه کار وجودندارد که فکر کنیم قرار است شاهد کنترل خاصی باشیم. در نهایت این فرد مصمم تر شده و نیروهایی که حاضرند در همین شرایط برای او کار کنند را جذب می‌کند و نگه می‌دارد».
قوانینی که شامل کارمندان نمی شود!
«حسن صادقی» رییس اتحادیه پیشکسوتان جامعه کارگری در گفت و گو با «قانون» می گوید که برخورد مدیر عامل این کارخانه مصداق بارز تفتیش عقاید و تعدی به حقوق فردی افراد است. به گفته صادقی کارگران از ترس از دست دادن شغل اعتراض نمی کنند. عرضه و تقاضای کار برای آن‌ها هماهنگ نیست و با هراس ناتوانی از تامین نصفه و نیمه معیشت، تن به آزارهایی از این دست می دهند. رییس اتحادیه پیشکسوتان جامعه کارگری ضمن ابراز ناباوری از اینکه کارفرمایی مکالمات کارگران را ضبط و هر سه ماه به صورت تصادفی در سالن کارخانه پخش کند گفت: «این نگاه به طور حتم نگاه سالمی نیست. کارگران ما چنان درگیر معیشت هستند که فرصتی برای اشراف بر قانون کار برای‌شان نمانده و شخصی به این شکل با سوء استفاده از وضعیت کارگران، شروع به عقده گشایی کرده است. اینکه در کشوری اسلامی کارخانه ای را مثل کره‌شمالی اداره کنند و تا مدت ها کسی متوجه نشود، قابل هضم نیست. نکته دردناک این است که با کارمندان و افراد نزدیک به مدیریت، وضعیت به این شکل نبوده و این قوانین تنها شامل حال کارگران شده است».
فقر مزمن کارگران
هر کارخانه دارای آیین نامه انضباطی است که قبل از هر چیز باید به تصویب وزارت کار رسیده باشد. صادقی می‌گوید که چنین آیین نامه‌ای بر اساس بررسی‌های کمیته انضباطی به تصویب وزارت کار نرسیده است و برای مدیر عاملی که چنین قوانین مریض و پنهانی را وضع کرده است، مطابق قانون کار مجازاتی شامل جریمه نقدی و زندان وحتی شلاق قابل وضع است. رییس اتحادیه پیشکسوتان جامعه کارگری می گوید که کارگران ایرانی دچار فقر مزمن معیشتی هستند و در مقابل کار به زانو در آمده‌اند و در این شرایط است که کارفرما به خود اجازه دخل و تصرف در حقوق فردی کارگر را می‌دهد و برای او حتی وقت مقرر برای قضای حاجت در نظر می گیرد.
بی اعتمادی به اداره کار
«حسن سعیدی» فعال کارگری و عضو سندیکای کارگران اتوبوسرانی تهران و حومه در گفت و گو با «قانون» می گوید که طبق قانون کار اجازه کسر هیچ وجهی خارج از قانون از حقوق کارگر وجود ندارد. اصلا قانونی به اسم نماز اجباری وجود ندارد که به خاطر آن 120 هزار تومان از حقوق کارگر کم کنند. این ها همه اتفاقاتی است که در نبود تشکل مستقل کارگری و عدم بازرسی کار رخ می‌دهد. بازرسی کار در ایران هیچ سازوکار مشخصی ندارد و در هر شرکت به طور دوره‌ای انجام نمی‌شود. حتی خود بازرسان هم گرفتار ستاد اداری هستند و علاوه برآن بسیاری از کارگران اصلا در مورد قراردادهای کاری اطلاع دقیقی ندارند و هر قراردادی را برای تامین معیشت خود امضا می‌کنند. این فعال کارگری می‌گوید علاوه بر احتیاج به حقوق و ترس از اخراج، کارگران به اداره کار بی اعتماد هستند و مشکلات خود را مطرح نمی کنند. اداره حل اختلاف کار و نمایندگان کارگری که در آن حضور دارند، عملکرد درستی نداشته اند و بارها آراي یک طرفه به ضرر کارگران داده اند. کارگران بی‌اعتمادند و ترجیح می‌دهند دم نزنند اما حقوق ناچیز خود را داشته باشند.
تایید تخلف در چسب هل
«احد حسینی» مدیرکل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان آذربایجان شرقی می‌گوید: «بازرسان اداره کار با بازدید از کارخانه چسب هل صحت بنرهای نصب شده در مورد قوانین خودسرانه را تایید کردند و در خصوص تغییر قواعد انظباطی حاکم بر این واحد تولیدی به کارفرما تذکرات لازم را دادند». به گفته حسینی دو نفر از بازرسان این اداره کل در جریان ارزیابی شرایط شغلی کارگران چسب هل، متوجه انجام تخلفاتی از سوی کارفرمای این واحد صنعتی شدند. او بابیان اینکه عمده این تخلفات در خصوص انتشار تصاویر مربوط به نصب بنرهایی در ارتباط با الزامی بودن حضور کارگران چسب‌هل در مراسم نماز جماعت روزانه و تعیین جرايم نقدی برای غایبان احتمالی بود، گفت: «پس از مراجعه بازرسان صحت این مساله تایید و به کارفرما چسب هل تاکید شد تا در زودترین زمان ممکن، نسبت به برچیدن این بنرها و جایگزین کردن آن با تابلو نوشته‌هایی که محتوای مطالب آن‌ها سخنان ائمه و معصومین در مورد اقامه نماز جماعت است، اقدام کند». وی ادامه داد: «همچنين به دلیل آنکه در این واحد صنعتی کمیته انظباطی و دستورالعمل‌های مرتبط با آن مطابق با استانداردهای قانون کار تشکیل نشده است، از نظر بازرسان اعزامی اداره کار، برخوردهای انظباطی که در خصوص کارگران متخلف احتمالی از بابت ریختن زباله و ته‌سیگار و مازاد مایعات آب‌سردکن در نظر گرفته شده است، رفتاری مغایر قانون تشخیص داده شد و در خصوص توقف و اصلاح این شیوه به کارفرما تذکر داده شد هرچه سریع‌تر این روند ناصحیح متوقف شود. تا آن زمان بازرسی اداره کار از این کارگاه همچنان ادامه خواهد داشت.» البته که معلوم نیست این صحبت ها برای آرام کردن افکار عمومی مطرح می شود یا خیر. اما آنچه مسلم است وضعیت این کارخانه در ماه های آینده و به خصوص زمانی که مردم چسب هل و عجایب آن را فراموش کردند، دیدن دارد.
علی اصلانی ، عضو هیات مدیره شوراهای اسلامی کار ایران در گفت و گو با «قانون»:
شعارهای حمایتی از کارگران محقق نشد
گروه حقوق و قضا
فریضه نماز جماعت هرچند دارای فضیلت بسيار است اما اجباری نیست
تقاضای ما از دولت آقای روحانی این است که مجوز جذب نیروهای بازرسی را صادر کند
در حوزه ساختمان‌سازی، رعایت اصول ایمنی در دستور کار نیست
دادن پاداش در اختیار کارفرماست اما چگونگی توزیع آن با ضوابط قانونی صورت می‌گیرد
هیچ قانونی مبنی بر اجباری بودن فعالیت‌های فرهنگی، پاداش یا اضافه‌کار وجود ندارد
هر کارخانه یا حتی کارگاه‌های کوچک باید امکانات خاص اطفای حریق را در اختیار داشته باشند
شرایط میان کارگر و کارفرما بر اساس قانون اساسی و سپس قانون کار مشخص میشود
در بحث معادن بر کارگران فشار زيادي وارد شد. متاسفانه مسائل ایمنی در حوزه معدن به درستی رعایت نمی‌شود
ماجرا از وضع قوانین عجیب دریک کارخانه چسب‌سازی آغاز شد. مقرراتی که کارگران کارخانه را همچون ربات‌های دست‌ساز سرمایه‌داری قرن 21 در سیطره خود گرفتار کرده است. این مقررات کارگران را مجبور می‌کند تا آن‌طور که کارفرمای سرمایه‌دار می‌خواهد زندگی کنند. گرچه کار باید با نظم خاص خود پیش رود اما این نظم را قوانین موضوعه کشور و نه سلایق شخصی افراد معین می‌کند. شعار انقلاب در مورد کارگران شعاری بود که براساس آن بسیاری از آحاد مردم نسبت به انقلاب اسلامی ایران ایمان آوردند؛ شعاری که توده مردم را با متن انقلاب گره زد. از این رو د ر شرایط فعلی به نظر می‌رسد باید راهکاری منطقی برای حل مشکلات کارگران این کارخانه اندیشید تا در درجه اول حقوق ایشان ضایع نشود و در وهله دوم برای دیگران چنین رویکردهایی ادامه‌دار نباشد. برای بررسی این موضوع ساعتی چند با علی اصلانی، عضو هیات مدیره کانون عالی شوراهای اسلامی کار ایران به گفت و گو نشستیم.
با رسانه‌ای شدن مقررات داخلی کارخانه چسب هل تبریز، سوال پیش آمده این است که آیا مدیر یک کارگاه یا کارخانه می‌تواند بر اساس سلایق خود مبادرت به وضع قوانین کند؟ در این خصوص قانون کار مقدم است یا اراده کارفرما؟
شرایط میان کارگر و کارفرما بر اساس قانون اساسی و سپس قانون کار مشخص میشود. به طور مثال در خصوص تعیین ساعت کار، قانونگذار هشت ساعت را در نظر گرفته است. یعنی کارفرما می‌تواند با توجه به شرایط، هشت ساعت مقرر در قانون کار را طی مدت زمان یک روز قرار دهد اما چنین اختیاری ندارد که ساعت کار کارگران را بیش از زمان تعیین شده مقرر کند. با توجه به روال عرفی جمهوری اسلامی ایران ساعت کار کارگران از ساعت هفت صبح آغاز می شود اما کارفرما این اختیار را دارد که هشت ساعت فعالیت را برای نمونه از ساعت 9 صبح قرار دهد. پس از هشت ساعت، مابقی فعالیت کارگران در حوزه اضافه کاری می گنجد که اضافه‌کاری نیز مقررات خاص خود را دارد.در خصوص امکانات رفاهی، قانون کار شرایطی از جمله مسائل سرمایشی، گرمایشی، سرویس صبحانه، ساعات نهار و نماز و... را پیش بینی کرده است. بر اساس این قانون کارفرما نمی‌تواند در امور فوق کارگر را مجبور به انجام یا عدم انجام فعلی کند. فریضه نماز جماعت هرچند بسیار دارای فضیلت است اما اجباری نیست. در بسیاری از کارخانه ها نماز جماعت اقامه میشود و یک روحانی نیز از سازمان تبلیغات اعزام میشود اما در هیچ کدام از آن‌ها اجباری در اقامه نماز برای کارگران وجود ندارد. یک ربع از یک ساعت استراحت کارگران برای نماز است که می توانند از آن استفاده نکنند. بی تردید بسیاری از کارگران و مدیران عامل شرکت ها در نماز جماعت شرکت می کنند اما اینکه آن را اجباری کنیم، خلاف حقوق شهروندی مردم است. متاسفانه برخی به بهانه ایجاد نظم راه را اشتباه می‌روند و شرایط سختی برای کارگران ایجاد می‌کنند. کارفرما موظف است به تمام مواد قانونی تن دهد و قانون برای او الزام‌آور است و هیچ کس حق عدول از قانون را ندارد. اگر در کارخانه‌ای شرایط قانون کار اجرا نمی‌شود، باید مسئولان و بازرسان کار به موضوع وارد شوند. از همین رسانه اعلام می‌کنم که تمام کارگران اگر با بی‌قانونی در کارخانه‌ها رو به‌رو شدند، با شماره‌های بازرسی اداره کار تماس بگیرند. حتی اگر نگران خطر احتمالی هستند، می‌توانند بدون ذکر نام مشکل خود را اطلاع دهند. راه دیگر فرستادن نامه به اداره کار محل خود است که در آن نيز ذکر نام الزامی نیست.
در بخشی از مقررات داخلی کارخانه چسب هل آمده است، ورزش کمتر از 12ثانیه توسط کارگران بلامانع است. یا در جایی دیگر گفته شده که پاداش تنها به کسانی تعلق می‌گیرد که کارهایی انجام دهند که در توان سایران نباشد. آیا چنین رویکردی وجه قانونی دارد؟
قانونگذار در خصوص پاداش مقررات دقیقی وضع کرده است. دادن پاداش در اختیار کارفرماست اما چگونگی توزیع آن با ضوابط قانونی صورت می‌گیرد. در حقیقت بر اساس قانون کار، کارفرما مجاز به دادن هرگونه پاداشی نیست. قانون انواع پاداش ها اعم از پاداش تولید، بهره وری و... را مشخص کرده و نحوه امتیازبندی و توزیع این موارد نيز معین شده است. به طور مثال اگر کارفرما بخواهد برای افزایش تولید پاداشی اعطا کند باید نحوه امتیاز بندی رعایت شود. کارخانه هایی هستند که انواع پاداش‌های بالا را اعطا می‌کنند اما آن پاداش‌ها از معیارهای قانونی برخوردارند و این طور نیست که کسی برای امر ونهی پاداش دریافت کند. هیچ قانونی مبنی بر اجباری بودن فعالیت‌های فرهنگی، پاداش یا اضافه‌کار وجود ندارد. کارفرما تنها باید مفاد قانون کار را رعایت کند. البته گاهی پیمان‌های دسته جمعی برای فعالیت‌های خارج از برنامه مثل ورزش صبحگاهی میان نماینده کارگران یا نماینده انجمن اسلامی کار با کارفرما منعقد میشود که آن هم باید به اراده دو طرف باشد. اگر در هر امری خارج از موارد قانونی اجباری صورت گیرد، می توانند به نزدیک ترین اداره کار مراجعه کنند و اطلاع دهند و اگر هم احساس خطر از جانب نام‌شان می‌کنند بدون ذکر اسم نامه بنویسند. در اداره‌های کار صندوق‌های پیشنهادات و انتقادات وجود دارد. از سوی دیگر کارگران متضرر می‌توانند به واحدهای حراست اداره‌های کار نیز مراجعه کنند تا آن‌ها به بازرسان اعلام دارند و ایشان به بازرسی کارگاه‌ها و کارخانه‌های متخلف مبادرت ورزند.
در جای دیگر از مقرره داخلی کارخانه آمده است که در صورت بروز آتش‌سوزی، کارگران آقا باید نسبت به اطفای حریق اقدام کنند در غیر این صورت فرار بی‌موقع محسوب و اخراج خواهند شد. مگر نه آنکه وظیفه اطفای حریق بر عهده واحد آتش نشانی هر کارخانه است؟
همین طور است. هر کارخانه یا حتی کارگاه‌های کوچک باید امکانات خاص اطفای حریق را در اختیار داشته باشند و نیز افراد خاص و حاذقی این امر را انجام دهند. منطقی نیست که کارگری که تا به حال کپسول آتش نشانی ندیده است اقدام به خاموش کردن آتش کند. چنین اعمالی غیرقانونی و به شدت سلیقه‌ای است. مردم به میزانی از برخوردهای غیرقانونی این کارخانه به ستوه آمدند که در فضای مجازی نسبت به آن واکنش نشان دادند و بي‌شك مسئولان نيز نسبت به آن واکنش نشان خواهند داد.
مسئولیت انتظامی یا قضایی مدیر کارخانه چه خواهد بود؟
کارگرانی که از لحاظ روانی یا فیزیکی در فشار بودند می‌توانند حتی خارج از قانون کار از طریق دادگستری شکایت کنند. زیرا برخی مقررات قانون کار بر مجرمانه بودن بعضی از اعمال کارفرماها دلالت دارد.
در پایان باید گفت که به نظر می‌رسد به طور کلی شأن کارها رعایت نمی‌شود. چنانچه چند وقت پیش نیز در بحث معادن خسارات جانی بسیاری بر زحمتکشان این کشور وارد آمد. به نظر شما شعار انقلاب در مورد کارگران اجرا شده است؟
خیر، بي‌شك این شعار به طور کامل محقق نشد. درست می‌گویید در بحث معادن بر کارگران فشار بسیاری وارد شد. متاسفانه مسائل ایمنی در حوزه معدن به درستی رعایت نمی‌شود. بحث دیگر در حوزه ساختمان‌سازی است. در این خصوص نیز ایمنی کامل در درستور کار نیست به نحوی که خسارات ناشی از ساختمان‌سازی بسیار است. مشکل عمده، نبود نیروهای انسانی بازرسی است به نحوی که در حال حاضر تنها 800 نفر نیروی بازرسی وجود دارد و تقاضای ما از دولت آقای روحانی این است که مجوز جذب نیروهای بازرسی را صادر کند.
