روزنامه قانون
1396/06/09
غیرت فرهنگی برخی نهادها افول کرده است
در شبیه‌خوانی به تعزیه‌های دهه عاشورا بسنده نکردیم. ما اعلام کردیم که تعزیه غریب میپذیریمآیین ترنا بازی که در ماه رمضان برگزار می‌شده است، به فراموشی سپرده شد اما با جشنواره آیین‌های سنتی احیاي‌شان کردیم
رسانه ملی برای پر کردن برنامه، ساعت 12 شب، برنامه‌اي ضعیف تدارک می‌بینند به این‌دلیل که غیرت فرهنگی‌شان افول کرده است
جشنواره، تشکیلاتي حقوقی است ولي ما از نتيجه پژوهش‌هایی که به‌صورت بومی انجام می‌گیرد استفاده می‌کنیم
متاسفانه میراث فرهنگی در این زمینه هیچ مشارکت و مساعدتی نداشته است. در صورتی که می‌توانند به گونه‌ای دیگر سیاست گذاری کنند
هجدهمین جشنواره آیین سنتی از هشتم شهریور کار خود را در تهران آغاز کرده و تا 15 شهریور ادامه دارد. این جشنواره را می‌توان یکی از مهم‌ترین جشنواره ها دانست با توجه به اینکه بسیاری از بخش های این جشنواره مانند شبیه‌خوانی، تعزیه، نقالی و نمایش‌های روحوضی، رو به فراموشی است. این جشنواره که اکنون هجدهمین دوره خود را آغاز کرده تا کنون بخش‌های متعددی را اضافه و آن را گسترش داده است. اما به نظر نمی‌رسد ارگان یا نهاد خاصی از این جشنواره که در واقع بارِ حفظ بخشی از میراث معنوی ما را به دوش می‌کشد، حمایتی کرده باشد.
با داوود فتحعلی بیگی (دبیر هجدهمین جشواره آیین سنتی)، درباره این هجدهمین دوره این جشنواره به گفت‌وگو نشستیم.
در حال حاضر به روزهای برگزاری هجدهمین دوره جشنواره آیینی نزدیک هستیم. به اعتقاد شما در طول دوره‌های برگزاری، این جشنواره تا چه اندازه توانسته میراث معنوی ما را حفظ کندو سهمی در انتقال فرهنگ نمایش سنتی ما به امروز داشته باشد؟
صد در صد. اولین دوره که شروع کردیم 12 تا گروه اعلام آمادگی کردند که چند تا گروه آماتور از شهرستان و چند گروه حرفه‌ای از تهران بودند اما در حال حاضر که ما صحبت می‌کنیم، اغلب آن ها دار فانی را وداع گفتند. اگر این جشنواره نبود و به بهانه برگزاری آن عده ای پیگیر نمی‌شدند که تجربه‌های پیشنیان را ببینیند و یاد بگیرند واقعا بر سر این نمایش‌ها چه می آمد؟ ما رفته رفته ابعاد جشنواره را گسترده‌تر کردیم اما نه به این منظور که فقط سیاهی لشکر جمع کنیم. در دوره اول نه نقل موسیقایی نه خیمه شب بازی بود ولی هر دوره که جلو آمدیم گونه‌های مختلف را شناسایی و اضافه کردیم. برای مثال ما در شبیه‌خوانی به تعزیه‌های دهه عاشورا بسنده نکردیم. ما اعلام کردیم که تعزیه غریب می‌پذیریم و به برکت این اعلام، بعضی نسخه‌ها از صندوق خانه‌ها بیرون آمد و آن‌ها که بلد نبودند رفتند و آموختند. در همین جشنواره، تعزیه انوشیروان، امیرکبیر، سیاوش و رستم و سهراب را دیدیم. این‌ها تعزیه‌هایی هستند که در دهه محرم خوانده نمی‌شوند چون در آن ایام اغلب کسانی که نذر می‌کنند و پای عزاداری می‌آیند متوسل می‌شوند به شهدای کربلا. اگر جشنواره آیین سنتی نبود این متن‌ها از کجا پیدا می‌شدند؟ در واقع سیاست‌گذاری‌های جشنواره بود که این زمینه را فراهم کرد و ما فهمیدیم در اواخر دوره قاجار چه تحولی در مضامین شبیه‌خوانی پیدا شده است. تعدادی از یک نسخه تاریخ ساز چاپ کردیم که برای 300 سال پیش بود. این سند، نشان می‌داد در دوره صفویه تعزیه تکامل پیدا کرده بود. تاریخ نمایش آیینی و موزیکال را با این اسناد بهتر عرضه کردیم و ثابت کردیم که تنها گزارش‌‌های تاریخی نبوده اند. همچنین آیین ترنا بازی که در ماه رمضان برگزار می‌شده است، به فراموشی سپرده شد اما با جشنواره آیین‌های سنتی احیاي‌شان کردیم. نقالی مقوله ای بود که به آن بها دادیم. ما در هر دوره تعدادي روایتگر که با موسیقی قصه خوانی می کنند را دعوت کردیم و به این بهانه خیلی‌ها در شهرستان‌ها آیین‌هایی را یافتند و بازآفرینی و بازسازی کردند که آثاری بسیار گران قدر است. در شرایطی که ما نه هنرستان، نه پژوهشگده داریم و نه دانشکده‌ای که شیوه اجرای نمایش‌های سنتی را آموزش دهد؛ این جشنواره 550 تقاضا در بخش‌های مختلف داشته و امسال بخش جوان‌های نمایش ایرانی نيز اضافه شده است. ما در این دوره جشنواره، هنرمندانی از سن پنج ساله تا 85 ساله داریم.
همان‌گونه که اشاره کردید دانشگاه و آموزشگاهی برای آموزش نمایش‌های سنتی نداریم. لزوم یک دانشگاه یا موسسه آموزشی در این زمینه تا چه اندازه احساس میشود و اهمیت آن در چیست؟
همه جای دنیا این مقوله را تجربه کردند. از یک جایی به بعد، آموزش باید به شیوه آکادمیک باشد. البته که نقل سینه به سینه نيز موثر بوده اما امروزه نگاه و شرایط عوض شده است. مگر برای آموزش نمایش‌های سنتی در کشورهای ژاپن یا چین مدرسه ندارند؟ این‌ها از سال‌ها پیش مدرسه دایر کردند و هنرجو و هنرمند تربیت می کنند. اینجاست که ما غفلت کردیم. سازمان میراث فرهنگی با این عرض و طول، برای آنچه که میراث معنوی ماست بها قایل نمی‌شود، این سازمان بیشتر به هنرها و صنایع دستی می‌پردازد، نه اینکه آن ها ارزشمند نیستند، اما میراث معنوی و ناملموس ما چه میشود؟ مرکز مردم‌شناسی که دانشکده دارد چرا باید به این موضوع بی‌توجه باشد؟ صدا و سیما چرا باید نسبت به هنرهای بومی بی توجهي نشان دهد؟ رسانه ملی برای پر کردن برنامه، ساعت 12 شب، برنامه‌اي ضعیف تدارک می‌بینند به این‌دلیل که غیرت فرهنگی‌شان افول کرده است.
اکنون در بسیاری از روستاهای ایران، نمایش‌های محلی و سنتی اجرا میشود که شايد ما كه ساكن تهران هستيم، هرگز از آن ها اطلاع نداشته باشیم. شما برای یافتن این‌ها برنامه ای دارید؟
جشنواره، تشکیلاتي حقوقی است ولي ما از نتيجه پژوهش‌هایی که به‌صورت بومی انجام می‌گیرد استفاده می‌کنیم؛ چه در بخش نظریه پردازی و چه در بخش اجرا. آن‌ها نمونه‌های محلی خود را پیدا و عرضه می‌کنند. درکنار این، در بخش قهوه خانه خودمان کسانی را پیدا می‌کنیم؛ کسانی که اهل دیدن سایت و اعلام آمادگی و مشارکت نیستند. به بهانه برنامه های قهوه خانه به سراغ این هنرمندان می رویم و از منظر پژوهشی نگاه كرده و نمونه‌هایی را برای شرکت در جشنواره انتخاب می‌کنیم.
فکر می‌کنید اگر بودجه مناسب‌تری در اختیار داشتید، می توانستید به این نمایش ها و آیین ها که رو به فراموشی هستند کمک كرده و آن ها را احیا کنید؟
اگر امکانات لازم را در اختیار ما قرار دهند ما پروژه‌های زیادی براي انجام دادن داریم و من به شما قول می‌دهم اگر بودجه‌ای که لازم است در اختیار کانون نمایش‌های آیین سنتی و شورای سیاست گذاری قرار دهند برای دوره بعد می‌توانم تمام ایران را درگیر این جشنواره کنم. یک جشنواره ملی که همزمان در سراسر ایران به اجرا دربیاید. این استعداد و توانایی را در تیم اجرایی می بینم.
ارگان‌ها و نهادهای مختلف تا چه اندازه به این جشنواره اهمیت می‌دهند ودر اصل نگاه مثبت نهادهایی مانند میراث فرهنگی و وزارت فرهنگ و ارشاد چقدر می‌تواند در سطح کیفی جشنواره تاثیرگذار باشند؟
تا به امروز، اصل سرمایه گذاری را وزارت ارشاد و هنرهای نمایشی انجام داده است. در عین حال آیین‌های سنتی، بخش قابل توجهی از میراث فرهنگی و ناملموس ماست. متاسفانه میراث فرهنگی در این زمینه هیچ مشارکت و مساعدتی نداشته است. در صورتی که می‌توانند به گونه‌ای دیگر سیاست گذاری کنند. اگرچه ممکن است وظیفه اجرایی نداشته باشند اما در امر انتشار و پژوهش وظیفه دارند. من دیدم که آن‌ها حتی از بعضی هنرمندان پیشکسوت، فیلم‌هایی را ضبط کردند ولی در آرشیو نگه داشته اند. آرشیو کردن فیلم‌ها به چه کار می‌آید؟ این‌ها زمانی تاثیرگذار هستند که تکثیر شوند و علاقه‌مندان ببینند و بیاموزند. همچنین این سازمان می‌تواند در انتشار بسیاری از کتاب‌ها مشارکت كرده و یک رشته آموزشی راه‌اندازي كند. سازمان میراث فرهنگی دارای مکان‌های بسیار خوبی است که می‌تواند برخی از آن‌ها را در اختیار جشنواره آیین سنتی قرار دهد، اما از این کار سرباز می زند.
در نشست خبری صحبت از این بود که امسال نمایش‌های کارناوالی به‌دلیل مشارکت نکردن شهرداری وجود ندارد. کمی در این باره صحبت کنید.
قرار نبود نمایش‌های کارناوالی باشد. دوست داشتیم بخشی از این نمایش‌های آیینی در نقاط مختلف شهر تهران و پارک ها و فرهنگسراها به اجرا دربیاید اما به تنهایی نمی‌توانستیم این کار را انجام دهیم. باید توافقي صورت می‌گرفت و از آن طرف نيز مساعدت‌هایی می‌شد که هم موافقت اجرا را بگیریم و هم از مساعدت آقایان استفاده کنیم. تغییر شهردار باعث شد که مقامات نتوانند برای این موضوع تصمیم گیری کنند.
سطح کیفی جشنواره را نسبت به سال قبل چگونه می بینید؟
این مقایسه در خیلی جاها نمي‌تواند مطلوب باشد. ما سعی کردیم در هر بخشی بهترین‌ها را انتخاب کنیم اما این را نيز فراموش نکنیم که امكان دارد در بخشی،اثري ضعیف ببینیم اما تنها نمونه موجود باشد. این‌ها نکات قابل توجهی هستند. به‌طور حتم آثاری که در بخش دانشگاهی ارائه می‌شوند با کارهای حرفه‌ای فاصله دارند. همچنین در بخش کودک و نوجوان یک کودک 10 ساله مثل یک نقال حرفه‌ای نقالی نمی‌کند اما این بستر را فراهم کرده‌ایم که افراد جذب شوند. در واقع می‌توانم بگویم که جشنواره آیین سنتی، جای خالی بسیاری از نهادها و ارگان‌ها را پر کرده است.
سایر اخبار این روزنامه
