روزنامه ابتکار
1396/07/01
چرا سایه سنگین برجام در هفتاد و دومین مجمع عمومی سازمان ملل متحد احساس می شود ؟ لبخند های دیروز و عبوسی امروز برجامی ها
محمدرضا ستاریهفتاد و دومین دور مجمع عمومی سازمان ملل متحد در فضایی کاملاً متفاوت برای ایران و آمریکا شروع به کار کرد. پس از به ثمر رسیدن توافق هسته‌ای در تیرماه سال 1394 و حتی پیش از آن یعنی از زمان آغاز مذاکرات میان ایران و گروه 1+5 ، حضور هیات ایرانی در سازمان ملل و بستری که برای دیپلماسی میان ایران و کشورهای غربی به خصوص آمریکا شکل گرفته بود، حاکی از آغاز فصل نوینی در تعاملات بین‌المللی و بازگشت ایران به روندهای دیپلماتیک جهانی بود. امسال اما با روی کار آمدن دولت دونالد ترامپ در آمریکا، انگار تمام دستاوردهایی که در طول این سال‌ها به واسطه اندکی اعتمادسازی صورت گرفته بود، در حال رنگ باختن است. ترامپ و تیمش از همان ابتدا یک محور را برای به کنار نهادن دیپلماسی و آغاز راهبرد معطوف به دوران بوش در دستور کار داشتند؛ حمله به برجام و متعاقب آن کش دادن موضوع برای مطرح کردن ادعاهایی در مورد نقش منطقه‌ای ایران در خاورمیانه.
این امر به صورتی واضح در سخنرانی رئیس جمهوری آمریکا در مجمع عمومی نمایان شد. جایی که او قسمت اعظمی از سخنرانی 40 دقیقه‌ای خود را به محکومیت ایران اختصاص داد و با گفتن این جمله که توافق هسته‌ای مایه خجالت و شرمساری آمریکایی‌هاست نه تنها به سرمایه اندوخته شده دیپلماتیک در طول 4 سال گذشته تاخت، بلکه برای اروپا هم خط و نشان کشید. شاهد این مدعا، واکنش رئیس جمهوری اتریش به سخنان ترامپ بود که طی مصاحبه‌ای اعلام کرد: موضع رئیس جمهوری آمریکا در خصوص برجام نوعی اعلان جنگ به اروپاست.
آمریکای اوباما و آمریکا ترامپ
برای توضیح تفاوت دیدگاه‌های ترامپ نسبت به دوره باراک اوباما در سطح کلان سیاست خارجی آمریکا می‌توان گفت: ترامپ تاکنون با خروج از توافق آب و هوایی پاریس، تلاش برای کارشکنی در روند برجام، ایجاد گسل در روابط فراآتلانتیکی با اتحادیه اروپا و نحوه حضور در بحران خاورمیانه نشان داده است که به میزان زیادی به راهبردهای نئوکان‌ها و سلف سابق خود یعنی جورج بوش پسر نزدیک شده است.
به‌طور کلی، سه اصل سیاست خارجی آمریکا در دوران بوش، استفاده آمریکا از توان و نیروهای نظامی خود در سیاست بـین‌الملـل، جنگ پیشگیرانه و پیش‌دستانه در بعد دفاع ملی و حضور در مناطق حیاتی به صورت یکجانبه به بهانه مبارزه با تروریسم بود. با دقت نظر بر اصول راهبردی ترامپ که اکنون در طول هشت ماه گذشته نمونه‌هایی از آن مشخص شده، در می‌یابیم که در دوران جدید، کمابیش کاخ سفید در حال پیمایش همان راهبرد در مسیر سیاست خارجی آمریکاست.
هر چند اصول سیاست خارجی برای هر کشوری از مشی ثابت برخوردار بوده و بر مبنای تحولات به صورت بلندمدت یا میان‌مدت در چارچوب قالب اصلی عملیاتی میشود، اما شواهد تاریخی نشان می‌دهد که در تمام کشورهای جهان اشخاص می‌توانند تاثیر قابل توجهی در تعیین روند و پیاده‌سازی این اصول داشته باشند. در همین رابطه با نگاهی به دوران اوباما در می‌یابیم که در دوران هشت‌ساله ریاست جمهوری وی، دولت آمریکا در رابطه با منطقه به قرائتی روی آورد که در نهایت به این نتیجه گیری منتهی میشود که علت تمامی معضلات، مشکلات و کشتارها چیزی بیش از سوء تفاهم و عدم درک یکدیگر نیست . در یک چنین چارچوبی سلطه‌گر و سلطه‌پذیر، استثمار کننده و استثمار شده، اخلاقی و غیراخلاقی، متجاوز و مدافع، قوی و ضعیف وجود ندارد بلکه دو بازیگر در دو سوی انتهایی یک خط ممتد وجود دارند که تنها باید به سوی میانه حرکت کنند تا یکی بودن آنان مشخص و محرز شود . در همین راستا بود که آمریکا به دو خط مشی متمایز چندجانبه‌گرایی به جای یکجانبه‌گرایی و همچنین تعریف متفاوتی از بازیگری آمریکا از قدرت سخت به قدرت نرم روی آورد. هر چند در دوران اوباما سخت‌ترین تحریم‌های اقتصادی علیه ایران اعمال شد و یک انزوای استراتژیک برای ایران در طول این سال‌ها رقم خورد، اما با روی کار آمدن دولت یازدهم و اتخاذ رویکرد واقع‌بینانه نسبت به تحولات جهانی ، این مساله به نوعی مذاکره و سپس همکاری بر سر پیچیده‌ترین بحران بین‌المللی یعنی پرونده هسته‌ای ایران تغییر چهره داد. در همان زمان بود که طی اقدامی بی‌سابقه وزرای خارجه ایران و آمریکا با وجود دیدگاه‌های کاملاً متعارض بر سر یک میز نشسته و حتی به صورت دوجانبه نسبت به حل و فصل اختلافات ناشی از بحران اتمی به گفت و گو و رایزنی نشستند.
مواجهه ایران و آمریکا در فضایی متفاوت
اما نخستین مواجهه حسن روحانی و محمدجواد ظریف با دولت ترامپ در سازمان ملل، جنسی متفاوت‌تر از سالهای قبل را رقم زد. مواضع ضد ایرانی ترامپ و تیم او بر فضای امسال مجمع عمومی سایه انداخت و در همین راستا به جلسه کمیسیون مشترک ایران و 1+5 نیز سرایت کرد. در این جلسه که پنجشنبه گذشته در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل برگذار شد، یک مهمان ناخوانده به نام نیکی هیلی نیز داشت. وی که به عنوان نماینده آمریکا در سازمان ملل در این نشست شرکت کرد، طی ماه‌های گذشته تندترین مواضع را علیه ایران و توافق هسته‌ای از خود به یادگار گذاشته و حتی یک‌ماه قبل به وین رفته بود تا سعی کند در جدیدترین گزارش آژانس در مورد راستی‌آزمایی فعالیت‌های ایران روی آمانو تاثیر بگذارد. رکس تیلرسون وزیر خارجه آمریکا نیز در پایان این جلسه به خبرنگاران می‌گوید، آمریکا با برجام مشکلات زیادی دارد. خروج از این توافق به اعتبار بین‌المللی آمریکا در خصوص بحران شبه جزیره کره هم صدمه نمی‌زند، زیرا ماهیت توافق‌ها متفاوت خواهد بود. تیلرسون همچنین با بیان اینکه برجام انتظارات ما را برای دستیابی به یک منطقه امن و باثبات برآورده نکرده است، مدعی میشود که از تصمیم ترامپ برای باقی‌ماندن در توافق هسته‌ای اطلاعی ندارد. این اظهارات در حالی مطرح میشود که نشریه وال استریت ژورنال آمریکا در گزارشی از درخواست تیلرسون برای باقی ماندن در برجام خبر داده است. از سوی دیگر گفته میشود که همزمان دو خبر متناقض در مورد این تصمیم از سوی ترامپ از محافل داخلی آمریکا مخابره میشود. در حالی که گفته میشود که رئیس جمهوری آمریکا قرار است گزارش و تصمیم خود را در خصوص برجام به سنای آمریکا اعلام کند، روزنامه واشنگتن پست خبر می‌دهد که دولت ترامپ بعید است که پیش از تصمیم گیری در مورد پایبندی ایران به برجام گزارشی در این زمینه به سنا ارائه کند.
سناریوهای متحمل آمریکا در مورد برجام
سوالی که در این خصوص مطرح میشود این است که این سطح از متناقض نمایی از سوی دولت آمریکا چه معنایی دارد؟ آیا آنها واقعا از یک آشفتگی سیاسی رنج می‌برند یا اینکه نوعی راهبرد مشخص شده را در پس پنهان این ماجرا پیگیری می‌کنند؟ در همین رابطه و در تازه‌ترین واکنش‌ها به اقدامات ترامپ که از سوی مقامات این کشور متوجه دولت آمریکا شده است، سناتور برنی سندرز به عنوان محبوب‌ترین سیاستمدار فعلی آمریکا در سخنرانی خود در کالج وست مینیستر خطاب به رئیس جمهوری آمریکا می‌گوید: کنار کشیدن آمریکا از این توافق به توانایی و اعتبار آمریکا در مذاکرات آتی این کشور با کشورهای دیگر، لطمه وارد می‌کند و این پرسش را پیش می‌آورد که چرا یک کشور دیگر باید با یک رئیس‌جمهوری بی ملاحظه و یک کنگره غیر مسئول، به توافق برسد؟ همچنین گفته میشود که هفت سناتور دموکرات آمریکا نیز در نامه‌ای به دولت این کشور از وزیران امور خارجه، دفاع، دارایی و انرژی خواستند درباره ادعای عدم پایبندی ایران به توافق هسته‌ای توضیح دهند.
در خصوص سناریوهایی که در مورد این همه تناقض وجود دارد، برخی از کارشناسان قائل به این هستند که آمریکا هر چند از لحاظ حقوقی توان لغو برجام را در گستره بین‌المللی ندارد، اما در سطح داخلی و همچنین سیاسی توان تاثیرگذاری بر برجام را داراست. امروز آمریکا و اتحادیه اروپا یکی از سردترین دوران روابط خود را سپری می‌کنند و دولت آمریکا قصد دارد با ایجاد اهرم فشار از طریق برجام علاوه بر امتیازگیری بیشتر، مذاکرات مجددی را برای گنجاندن اصولی جدید در توافق آغاز کنند.
از سوی دیگر برخی دیگر از تحلیل‌گران نیز معتقند که برجام برای آمریکا بهانه و اهرم فشاری است که به واسطه آن نقش منطقه‌ای ایران در خاورمیانه را زیر سوال برده و در رقابت منطقه‌ای خود با روس‌ها، بازیگری ایران در خاورمیانه را تحت شعاع قرار دهد. در این رابطه می‌توان گفت که با نگاهی به سیاست نئوکان‌های آمریکا در اوایل سالهای دهه 2000 میلادی، در می‌یابیم که ایالات متحده دکترینی در چارچوب مدیریت نظم بی‌نظمی را دنبال کرده و از طریق آن سعی در پیاده‌سازی راهبردهای خود دارد. این امر در حمله به افغاستان، عراق و همچنین سیاست‌های خاورمیانه‌ای آمریکا در آن سال‌ها قابل مشاهده و تحلیل است.
همچنین گروهی دیگر از کارشناسان برآمدن ترامپ را نشانه ظهور یک آمریکای جدید قلمداد کرده و معتقدند که دولت آمریکا بر اثر درگیر شدن در بحران داخلی و همچنین روندهای چالش‌زای بین‌المللی، برای مدیریت این بحران‌ها نیاز به زمان و دستاویز دارد که مساله توافق هسته‌ای با توجه به ساختار بین‌المللی آن، بهترین بهانه برای کسب زمان برای مدیریت بحران داخلی آمریکا است.
موضع محکم اروپا در مورد برجام؛ نیازی به مذاکرات مجدد نیست
فارغ نگاه آمریکا به مساله برجام، اما اروپا نشان داده که تاکنون به صورت محکمی پشت این توافق بین‌المللی ایستاده است. فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی آمریکا پس از نشست کمیسیون مشترک برای چندمین بار در طول هفته و ماه‌های گذشته آن را تائید و حتی اعلام کرد که نیازی به مذاکره مجدد در خصوص آن وجود ندارد. موگرینی روز پنجشنبه به خبرنگاران می‌گوید که آمریکا پایبندی ایران به برجام را قبول کرده و هیچ نیاز برای تغییر آن وجود ندارد. سایر شرکای برجام نیز همانند اتحادیه اروپا بر لزوم اجرای کامل برجام تاکید کرده‌اند.در همین راستا، وانگ یی وزیر خارجه چین از حمایت کامل کشورش از برجام سخن گفته و اعلام کرده است که بحران شبه جزیره کره، بار دیگر اهمیت توافق هسته‌ای را آشکار می‌کند. زیگمار گابریل وزیر خارجه آلمان نیز با ابراز تاسف از به خطر افتادن برجام از سوی آمریکا، در نیویورک با صراحت اعلام می‌کند ما اکنون بیش از هر زمان دیگری به این توافق نیاز داریم.
امانوئل ماکرون رئیس جمهوری فرانسه با اشتباه خواندن موضع آمریکا در قبال برجام، انتقادی هم از افزایش سطح نفوذ منطقه‌ای ایران مطرح کرد، اما در نهایت تاکید داشت که کشورش نسبت به حفظ برجام مصمم است. در همین رابطه، سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه نیز به صراحت از حمایت‌های کشورش برای ادامه برجام تاکید داشته است.
رمزگشایی از سخنان ظریف
اما شاید برای تحلیل سناریوهای محتمل آمریکایی‌ها و همچنین فهم دورنمایی از تحولات آتی میان ایران و 1+5، گزینه‌ای بهتر از سخنان محمدجواد ظریف در نیویورک در حال حاضر موجود نباشد. ظریف که همانند چهارسال گذشته یک دیپلماسی برجامی با پیوست قدرتمند رسانه‌ای را در فضای متفاوت امسال مجمع عمومی در پیش گرفته است، ضمن ملاقات‌های دوجانبه با همتایان اروپایی خودبه روزنامه نیویورک تایمز آمریکا می‌گوید: در نشست اخیر کمیسیون ایران و گروه 1+5، همه توافق هسته‌ای را تائید کردند به جز یک نفر که وزیر خارجه آمریکا باشد. ما هرگونه مذاکره جدید در خصوص افزایش مدت اعتبار یا شروط هسته‌ای را رد می‌کنیم و تنها در یک صورت حاضریم که درباره تغییر توافق هسته‌ای صحبت کنیم که تغییرات درباره تمام موضوعات برجام باشد . ظریف که در این سخنان به صراحت اعلام می کند، در صورتیکه آمریکا خواهان امتیازات جدید است، ایران نیز امتیازاتی می‌خواهد، مشی آمریکا در خصوص برجام را غیر دیپلماتیک توصیف کرده و می‌گوید: آمریکا امتیازات بیشتری می‌خواهد در حالی که قصد دارد هیچ امتیازی نیز به سایر طرف‌های برجام ندهد. این موضوع کاملاً بر خلاف ماهیت هر مذاکره و توافقی است. آمریکا که دم از مذاکرات مجدد می‌زند، آیا حاضر است که 10 تن اورانیوم غنی شده ایران را بازگرداند؟ اگر آمریکا از توافق خارج شود، آیا کسی بعد از این به حرف آنها گوش خواهد داد؟ پس باید بگویم که شما در حال ارسال پیام اشتباه هستید و تمام شکایت‌هایی که تاکنون مطرح کرده‌اید، خارج از چارچوب توافق هسته‌ای است. وی در مذاکره با همتای ژاپنی خود نیز تصریح می‌کند که این روند نشان می‌دهد که مذاکره با آمریکایی‌ها بی‌فایده است.
سایر اخبار این روزنامه
توصیه رهبر انقلاب درباره روابط خارجی ایران در دیدار رئیس و نمایندگان مجلس خبرگان
« ابتکار» از واکنش‌ها به رای دیوان عدالت اداری درباره توقف فعالیت یک عضو شورای شهر یزد گزارش می دهد
«ابتکار» دلایل محبوبیت محمدرضا شجریان بین نسل‌های مختلف را بررسی می‌کند
راز صدای مهر
محمدعلی وکیلی
درس های نیویورک
محسن رشید در گفت‌وگو با « ابتکار» از زمینه های آغاز جنگ ایران و عراق می گوید
اولین روزهای آن 8 سال
«ابتکار» در گفت‌وگو با معلمان از دغدغه‌های آنها همزمان با آغاز سال تحصیلی جدید گزارش می‌دهد
چرا سایه سنگین برجام در هفتاد و دومین مجمع عمومی سازمان ملل متحد احساس می شود ؟
لبخند های دیروز و عبوسی امروز برجامی ها
تحولات خاورمیانه چه تاثیراتی بر تصمیمات نشست اوپک دارد؟
نگاه نفت به سقف تولید وهمه پرسی اقلیم کردستان
رئیس جمهوری در مراسم رژه نیروهای مسلح:
موشک‌های‌مان را تقویت می‌کنیم
اکبرترکان در گفت‌وگوبا«ابتکار»به انتقاد ها وانتظارهای حامیان روحانی از دولت دوازدهم پاسخ داد
مظفر الوندی:
شیوه فعلی جمع آوری کودکان کار و خیابان درست نیست
دو مذاکره کننده هسته‌ای آمریکا:
دولت آمریکا از حماقت‌های خطرناکش دست بردارد و به توافق پایبند بماند
غلامرضا ظریفیان:
فعالیت جریان اصلاحات باید به سمت عرصه‌های اجتماعی برود
