روزنامه اعتماد
1396/08/14
استعفاي حريري درعربستان
سارا معصوميرياض، 4 نوامبر سال 2017، قطع برنامه‌هاي عادي شبكه عربستاني العربيه، ظهور سعد حريري، نخست‌وزير لبنان روي صفحه تماشاگر در حالي كه پرچم لبنان پشت سر وي قرار گرفته است، تمام اين مقدمات براي اعلام استعفاي آقاي نخست‌وزير كنار هم چيده شده است. سياستمدار 47 ساله لبناني كه از دسامبر سال 2016 بر مسند نخست‌وزيري تكيه زده است نه از بيروت و نه از هيچ نقطه ديگري در خاك وطن (لبنان) استعفاي خود را اعلام كرد بلكه ترجيح داد تنها چندساعت پس از ترك لبنان در خاك عربستان سعودي و از يك رسانه سعودي خبر استعفاي خود را به گوش هموطنانش برساند. شيوه قرائت استعفانامه نيز به اندازه ذات مكاني كه براي اعلام خبر استعفا انتخاب شده بود، عجيب و غريب بود. سعد حريري با استرس فراوان كه از صدايش هويدا بود از روي چند كاغذ كه به سختي در دستانش گرفته بود متن استعفانامه را قرائت كرد. به نظر مي‌رسيد كه وي به قدري با متن نامانوس و ناآشنا است كه حتي امكان چشم برداشتن از روي كاغذ براي چندثانيه را هم ندارد. فاصله پلك زدن‌هاي وي به چندهزارم ثانيه كاهش پيدا كرده بود و در تمام مدت تلاش مي‌كرد حتي براي چندثانيه ممتد هم چشم از روي كاغذ برندارد. در نطق چند دقيقه‌اي حريري دو نكته قابل توجه بود: 1. حمله شديداللحن به ايران 2. اعلام اينكه جان وي در لبنان در معرض خطر است.
وي در اين نطق كه از سوي العربيه پخش زنده مي‌شد و خبرگزاري فارس آن را منتشر مي‌كرد، گفت: فضاي كنوني لبنان شباهت بسياري به زمان قبل از ترور «رفيق الحريري» (پدر وي) دارد و توطئه‌اي در پشت پرده براي هدف قرار دادن من در جريان است (بيم «ترور شدن» دارم).
سعد حريري كه همواره در عالم سياسي لبنان به عنوان چهره‌اي نزديك به عربستان سعودي شناخته مي‌شود بخش اعظمي از سخنان خود را به انتقادهاي شديداللحن از ايران اختصاص داد و در سخناني بي‌پايه و اساس گفت: «دست‌هاي ايران در منطقه قطع خواهد شد. پيش‌تر نيز سابقه داشته كه ايران به تسلط بر برخي پايتخت‌هاي عربي افتخار كند؛ ايران به هر كجا قدم مي‌گذارد فقط فتنه و تخريب به جاي مي‌گذارد. نمي‌پذيريم كه لبنان محلي براي تهديد امنيت منطقه باشد؛ نمي‌پذيريم كه سلاح حزب‌الله عليه مردم سوريه استفاده شود. ايران علاقه بسياري به تخريب جهان عرب دارد؛ شري كه ايران به منطقه فرستاده به سوي خودش بازخواهد گشت. با وجود سياست بي‌طرفانه‌ام، ايران به اقدامات تخريب‌گر خود عليه لبنان و منطقه ادامه داد. مداخلات حزب‌الله منجر به مشكلاتي براي ما در ميان كشورهاي عربي شده، حزب‌الله با قدرت سلاح، شرايط مورد نظر خود را بر لبنان تحميل كرده است.»
حريري هفته گذشته در سفري از پيش اعلام نشده به عربستان سعودي سفر كرد و همزمان با حضور وي در رياض بود كه «ثامر السبهان»، وزير مشاور عربستان در امور خليج فارس اظهارات بسيار تندي را عليه حزب‌الله و ايران مطرح كرد. سعد حريري در حالي روز گذشته استعفاي خود را با گذشت كمتر از يك سال حضور در قدرت اعلام كرد كه لبنان يك سال پيش در چنين روزهايي در آبان ماه پس از آنكه دو سال و نيم با خلأ رياست‌جمهوري دست و پنجه نرم مي‌كرد چهره ميشل عون را به عنوان رييس‌جمهور به خود ديد. ميشل عون در آن بازه زماني توانست حمايت همه‌جانبه حزب‌الله لبنان و ديگر متحدان خود در جريان 8 مارس را براي حضور در كاخ رياست‌جمهوري جلب كند. ميشل عون در روز 13 آبان سال 1395، سعد حريري را مامور تشكيل كابينه كرد و وي از آن زمان عنوان نخست‌وزير را به خود اختصاص داده بود.
از نخستين دقايق انتشار فيلم مربوط به استعفاي سعد حريري، انتقاد از شيوه عملكرد نخست‌وزير لبنان كه اكنون مي‌توان او را نخست‌وزير اسبق خواند، آغاز شد. كاربران كشورهاي عربي در فضاي مجازي مانند توييتر، دلسوزي سعد حريري براي لبنان را به سخره گرفتند و اعلام كردند كه وي در حالي از شؤونات لبنان سخن مي‌گويد كه براي اعلام استعفا به خاك عربستان سعودي پناهنده شده است. يك كاربر لبناني در صفحه خود نوشته بود: سعد حريري يك سال پيش در جامه سياستمدار لبناني وارد دفتر نخست‌وزيري شد و امروز (شنبه) در جامه سياستمدار سعودي از اين دفتر خارج شد. كاربر ديگر لبناني در توييت خود سعد حريري را به مسعود بارزاني تشبيه كرده بود كه در اوضاع آشفته منطقه‌اي و داخلي به دنبال ايجاد تنش‌هاي بيشتر در داخل كشور است. همزمان برخي شهروندان لبناني اقدام به انتشار سلفي‌هاي خود با سعد حريري در فرودگاه بيروت و دقايقي پيش از سفر وي به رياض كردند. در اين ويدئوها سعد حريري در ميان دختران و پسران جوان به راحتي و در كمال امنيت ايستاده و با آنها عكس مي‌گيرد. يك كاربر با انتشار اين فيلم نوشته بود: ناامني‌اي كه آقاي حريري از آن در نطق استعفاي خود با عنوان بيم خطر جاني ياد كرده بودند.
در ميان انتقادهايي كه به رفتار سعد حريري شد برخي از خبرنگاران و تحليلگران مسائل لبنان اقدام عجولانه و غافلگيركننده نخست‌وزير را جرقه‌اي دانستند كه مي‌تواند در ميانه بحران‌هاي منطقه‌اي، لبنان را دوباره گرفتار ناآرامي‌هاي داخلي كند. سعد حريري در يك سال گذشته مديريت كابينه 30 نفري لبنان را برعهده داشته و درحالي به نقش حزب‌الله لبنان معترض است كه حزب‌الله بخشي از بدنه حاكميت فعلي در لبنان است. با وجود به هم پيوستگي لبنان و سوريه اما اين كشور تاكنون به دليل اقدام‌هاي نظامي حزب‌الله لبنان در مرز از شر نيروهاي داعش در امان بوده است.
برخي از رسانه‌هاي منطقه‌اي در گزارش‌هاي خبري خود درباره روزهاي اخير منتهي به استعفاي سعد حريري به ديدار وي با علي‌اكبر ولايتي، مشاور رهبر ايران در امور بين‌الملل اشاره كرده‌اند و همچنين نوشته‌اند كه وي پيش از استعفا هم با مقام‌هاي ايران و هم با مقام‌هاي سعودي ديدار داشته است. روزنامه امريكايي نيويورك‌تايمز در اين باره نوشته است: لبنان همواره محل رقابت عربستان سعودي و ايران بوده است. بلوك اهل سنت در بيروت با رياض رابطه حسنه‌اي دارند و اين در حالي است كه شيعيان در قالب حزب‌الله به ايران وفادار هستند. بحران سياسي در عربستان سعودي پس از آنكه ميشل عون و سعد حريري بر سر تقسيم قدرت با هم به توافق رسيدند موقتا حل شده بود كه به نظر مي‌رسد با استعفاي سعد حريري قطار به خانه اول خود بازگشت و بايد منتظر هرج و مرج سياسي در اين كشور در هفته‌هاي آتي بود. سعد حريري كه هفته گذشته را در عربستان سعودي گذرانده بود شامگاه جمعه مجددا به رياض رفت كه همين رفت و آمدها بر مشكوك بودن تصميم استعفاي وي و دلايل آن افزوده است. استعفاي سعد حريري براي رييس‌جمهور و رييس مجلس و حزب‌الله لبنان هم يك خبر غيرمنتظره بود. يك مقام حزب‌الله لبنان در گفت‌وگو با واشنگتن پست تاكيد كرد كه اين گروه از استعفا خبري نداشته است. ميشل سليمان، رييس‌جمهور پيشين لبنان نيز در توييتر خود نوشت: وارد تونلي شده‌ايم ك همه دولتمردان بايد متحد شوند؛ لبنان و مردمش لياقت از خودگذشتگي را دارند.
از سوي ديگر تبعات اين اقدام سعد حريري تنها به مسائل سياست داخلي لبنان منتهي نمي‌شود و در بعد منطقه‌اي نيز مي‌تواند به تنش بيشتر ميان تهران و رياض منتهي شود. عربستان سعودي در چند ماه اخير به خصوص پس از حضور دونالد ترامپ، رييس‌جمهور ايالات متحده در قدرت بر حجم انتقادها از نقش منطقه‌اي ايران افزوده است و علاوه بر اين حزب‌الله لبنان را نيز به دليل فعاليت‌هايش در سوريه مورد نقد شديد قرار داده است. ايالات متحده نيز اخيرا تحريم‌هاي جديدي را عليه حزب‌الله لبنان اعمال كرده و خواهان قرار گرفتن نام شاخه سياسي در كنار شاخه نظامي اين گروه در ليست گروه‌هاي حامي تروريست اتحاديه اروپا شده است.
سعد حريري كه چند ساعت پيش از اعلام استعفا در ديدار با علي‌اكبر ولايتي گفته بود با وجود برخي از اختلافات، ثبات و امنيت در لبنان ايجاد شده و همه گروه‌ها بر اين مهم تاكيد و همكاري دارند، روز گذشته در نطق خود اين سخنان را نقض و ادعا كرد كه نتوانسته به شكاف‌ها و اختلاف‌هاي داخلي در لبنان پايان دهد. با وجود آنكه سعد حريري تلاش كرد تقصير استعفاي خود را بر گردن ايران و حزب‌الله بيندازد اما مجموعه تحولاتي كه در چند روز اخير كليد خورده بود نشان از نقش بي‌بديل عربستان سعودي در اين استعفاي ناگهاني دارد. اوايل هفته جاري بود كه ثامر السبحان در گفت‌وگو با يك رسانه لبناني تاكيد كرد كه اتفاق‌هاي خيره‌كننده‌اي در چند روز آتي در امور داخلي لبنان رخ خواهد داد. به نظر مي‌رسد كه استعفاي سعد حريري يكي از همين اتفاق‌هاي خيره‌كننده مدنظر السبهان باشد. رسانه انگليسي گاردين در گزارشي در اين باره نوشت: «پيش از استعفاي سعد حريري برخي مقام‌هاي امريكايي كه در دولت باراك اوباما حضور داشتند، هشدار داده بودند كه هماهنگي‌هايي ميان واشنگتن و رياض در جريان است تا مقدمات رويارويي نظامي با ايران فراهم شود. به نظر مي‌رسد كه استعفاي سعد حريري گامي براي نزديك كردن ايران به رويارويي با عربستان يا منافع اين كشور در منطقه باشد. از سوي ديگر اگر حزب‌الله لبنان نيز از خود خويشتنداري نشان دهد امكان تكرار جنگ 2006 ميان اسراييل و لبنان وجود دارد. همزمان مقام‌هاي سعودي بسياري از جمله محمد بن سلمان در يك هفته گذشته با نخست‌وزير مستعفي در رياض ديدار كرده‌اند. به گواه برخي از شاهدان عيني سعد حريري بخش اعظمي از عمر خود از سال 2011 تاكنون را در رياض و نه بيروت كه پايتخت وطنش است، گذرانده است. گاردين در بخش ديگري از گزارش خود تاكيد كرده كه پروژه اقتصادي كه خانواده حريري از سال 1978 در رياض سرمايه‌گذاري كرده بودند به شكست منتهي شده و سعد حريري كه فرزند دوم رفيق حريري مرحوم است در حال حاضر بدهي بسيار بالايي به سعودي دارد.
علي هاشم، خبرنگار ارشد الميادين در توييتر خود درباره وضعيت سياسي لبنان پس از استعفاي سعد حريري نوشت: استعفاي سعد حريري سوال‌هاي بي‌شماري را به وجود آورده است: نخست‌وزير بعدي چه كسي خواهد بود؟چه گروه‌ها و احزابي در كابينه بعدي حضور خواهند داشت؟ نقش حزب‌الله در اين كابينه چيست؟ وي در ادامه پيش‌بيني كرده كه بعيد است يك چهره اهل سنت مانند سعد حريري قبول كند به جاي نخست‌وزير اسبق بر مسند قدرت بنشيند مگر آنكه چراغ سبز سعودي و واشنگتن را دريافت كند كه به نظر نمي‌رسد اين چراغ سبز به حضور حزب‌الله لبنان در قدرت داده شود. احتمالا هر دو‌طرف خواهان كابينه‌اي بدون حضور حزب‌الله خواهند شد.
