روزنامه قانون
1396/10/05
فوک خزری در يك قدمي انقراض
باید معاهده ای بین المللی برای فوك‌ها میان پنج کشور حاشیه دریاچه خزر به امضا برسدتعداد فوک خزری، نزدیک به یک میلیون بوده اما امروز تعداد آن ها را تنها 100 هزار قطعه می دانند
جنازه فوك‌هايي كه در ساحل مشاهده مي‌شود و بازتاب خبري دارد، نتيجه همان كشتار ماهيگيران است
فوک ها روی یخ های شمال دریاچه خزر، زاد و ولد می کنند و به تغییرات اقلیمي،تاثیرات منفی بر زندگی آن ها دارد
زنگ خطر حيات‌وحش ايران، چندسالي به‌صدا درآمده است؛ همان زماني‌كه نسل ببر هيركاني و شير ايراني منقرض شد. درحال حاضر صداي اين زنگ خطر بلند‌تر شده است؛ چراكه خطر انقراض آخرين گونه‌هاي گربه سان‌هاي ايراني، پلنگ و يوز پلنگ را نيز بسيارتهديد مي‌كند. تخريب زيستگاه حيات‌وحش به‌دليل راه‌سازي، سدسازي، تغييركاربري جنگل‌ها، توسعه شهرنشيني و شكارهاي بي‌رويه، مهم‌ترين عامل اين انقراض‌ها هستند.
انتشار عكس شكار گونه‌هاي در خطر انقراض در شبكه‌هاي اجتماعي، مساله‌اي است كه اين روزها ذهن بسياري از مردم را به‌خود مشغول كرده و اين سوال را براي‌شان ايجاد كرده است كه آيا ايراني‌ها با حيات‌وحش نامهربان شده‌اند؟ اما به‌گفته فعالان و كارشناسان محيط زيست، ايراني‌ها در اين سال‌ها با حيات‌وحش مهربان‌تر شده و تشكيل كمپين‌هاي حمايت از گونه‌هاي درحال انقراض، گواه روشني بر اين موضوع است؛ كمپين‌هايي مانند «يوز تا ابد». اما شوربختانه در ميان تمامي اين كمپين‌ها و اقدامات حمايتي، خبري از فوك‌هاي خزري و حال و روز ناخوش آن‌ها نيست، فوك‌هايي كه تنها در طول چند دهه اخير جمعيت يك ميليوني آن‌ها به 100 هزار رسيده است و هر روز نيز خبري از كشف يك لاشه فوك در سواحل خزر منتشر مي‌شود.
حيات‌وحش در سراشيبي انقراض
ضرورت توجه ویژه به مقوله حیات وحش برکسی پوشیده نیست و همین امر سبب شده تا بيشتر کشورهای جهان، موضوع حفاظت از حیات‌وحش را اولویت اصلی خود در برنامه‌هاي محیط‌زیستی قرار دهند. در واقع این کشورها به خوبی واقف هستند که اگر اهمیت حفاظت حیات وحش در برنامه ریزی ها نادیده گرفته شود و با قانون‌گریزان و متخلفان شکارغیر مجاز برخورد قانونی صورت نگیرد ، به طور حتم بسیاری از گونه های نادر و ارزشمند جانوری، سرزمین‌شان را از دست خواهند داد و همین امر خسارت های جبران‌ناپذیری را به همراه خواهد داشت.
با این مقدمه باید گفت شرایط حیات وحش ایران در کنار مشکلات و چالش های محیط زیستی آن چندان مناسب نیست و اگر سراغی از گونه‌های مختلف کشور بگیریم، اغلب در شرایط بحرانی انقراض قرار دارند و انگار موضوع حفاظت از حیات وحش در سازمان حفاظت ازمحیط‌زیست به مقوله‌ای فانتزی و جانبی تبدیل شده است. یکی از همین گونه‌هاي در حال انقراض، فوک خزری است که میان مردم شمال ایران، سگ آبی نیز نامیده می شود.
فوک، تنها پستاندار دریاچه خزر
فوک خزری از کوچک‌ترین اعضای خانواده فوک‌های حقیقی یا فوک های بدون گوش است. آن‌ها رفتار مهاجرتی از خود نشان مي‌دهند؛ به‌گونه‌اي که در فصول بهار و تابستان به سمت سواحل جنوبی دریای خزر که صخره ای یا ماسه ای است، می روند و فصول پاییز و زمستان را در بخش شمالی دریا روی برف و یخ سپری و اقدام به جفت گیری می‌کنند. غذای فوک را نرم‌تنان و سخت پوستان دریایی تشکیل مي‌دهندکه این الگوی غذایی به اقتضای فصل و محل استقرار در دریا تغییر می کند.اما به طور کلی فوک‌ها را باید جانورانی با ارزش دانست که حتی با مدفوع خود یک منبع غذایی در دریای خزر به وجود مي‌آورند و نابودی آن‌ها، اکوسیستم خزر را به خطر می‌اندازد. در واقع فوک‌ها با خوردن آبزیان بیمار و ایجاد تعادل در جمعیت آن‌ها، در اکوسیستم دریای خزر نقش مهمی ایفا می کنند.
فوك‌هاي خزري در خطر
به گفته کارشناسان پیش از فروپاشی شوروی سابق، تعداد فوک خزری نزدیک به یک میلیون بوده اما امروز تعداد آن‌ها را تنها 100 هزار قطعه می‌دانند و بر طبق لیست قرمز اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت حیوانات(IUCN) فوک های خزری به عنوان گونه آسیب پذیر ،حساس و در معرض خطر شناسایی شده اند .
اسماعیل کهرم ،كارشناس محيط زيست در گفت‌و‌گویی با روزنامه قانون در خصوص تعداد فوک‌های خزری اظهار داشت:« فوک خزری را باید تنها پستاندار دریاچه مازندران دانست که می‌گویند 100 سال پیش تعدادشان بیش از یک میلیون بوده اما اکنون تنها حدود 100هزار قطعه از جمعيت اين گونه باقي مانده است».
ايران، رتبه نخست كشتار فوك خزري
کهرم در ادامه، کشتار فوک های دریایی در ایران را بیش از سایر کشورهای حاشیه دریاچه خزر می داند و در خصوص دلیل این امر، گفت:« متاسفانه ترکمن‌ها و صیادانی که در دریای مازندران هستند، فوک را رقیب خودشان دانسته و فکر می کنند که این فوک‌ها ماهی‌ها را از بین می‌برند ، حتی در قایق‌های ماهیگیری ترکمن‌ها، چماق هایی مخصوص زماني‌كه فوک ها به تور ماهيگيري برخورد مي‌كنند، وجود دارد. متاسفانه آن‌ها با آن چماق، فوك‌ها را بي‌رحمانه مي‌كشند و جنازه آن‌ها را داخل آب می اندازند و بعد از مدتی، دریا جنازه فوک را به سمت ساحل مي‌آورد. جنازه فوك‌هايي كه در ساحل مشاهده مي‌شود و بازتاب خبري دارد، نتيجه همان كشتار ماهيگيران است».
وی همچنین آلودگی آب را نیز از عوامل بیمار شدن فوک ها دانست و افزود :« در واقع آلودگی آب، سبب مسموم شدن فوک ها میشود ».
فوك‌ها را جدي نمي‌گيرند
کهرم با یادآوری اینکه کار مطالعاتی دقیقی روی فوک ها انجام نمی‌شود، گفت:« در گذشته هرمز اسدی، روی این فوک ها مطالعات خوبي انجام داده است.
پس از فوت ایشان، شخص ديگري روي فوك‌ها مطالعات تخصصي انجام نداده است. پس از هرمز‌اسدي، ديگر فوک‌ها علامت‌گذاری یا تعقیب نشده‌اند. همچنين به ماهیگیرهای ترکمن آموزش داده نشده است كه فوك دشمن و رقیب شما در صید نیست».
به‌زودي مجوز شكار فوك در روسيه لغو مي‌شود
همچنین حامد مشیری، دیگر کارشناس محیط‌زیست در خصوص انقراض فوک‌های خزری گفت: « آمار جمعیتی فوک ها به‌صورت دايمي درحال كاهش است. شنيده‌ها حاكي از آن است كه به‌زودي مجوز شکار فوك از سوی روسيه لغو خواهد شد و این امر می‌تواند از نظر فشار جمعیتی براي فوک ها، کمک بزرگی باشد». مشیری عوامل انقراض فوک‌ها را کشتار از طرف صیادان، آلودگی دریاچه خزر و تغییرات اقلیمی و گرمایشي دانست و گفت:« در واقع فوک ها روی یخ‌های شمال دریاچه خزر، زاد و ولد می کنند و با توجه به گرم شدن هوا و تغییرات اقلیمي، این خودش تاثیرات منفی بر زندگی آن ها دارد».
وی کشته شدن فوک ها از سوی صیادان را از روی دشمنی ندانست و گفت:« البته من فکر نمی‌کنم در حالت عادی دشمنی وجود داشته باشد و کشته شدن فوک ها از سوی صیادان را تنها، ترس صیادان از فوک می دانم».
آموزش، تنها راه‌نجات فوك خزري
کهرم تنها راه حل حفاظت از فوک های دریایی را آموزش و ایجاد معاهده بین‌المللي میان پنج کشور حاشیه دریاچه خزر می داند و در این خصوص بيان كرد:« باید معاهده‌ای بین المللی برای حفاظت از آن‌ها، میان پنج کشور حاشیه دریاچه خزر به امضا برسد و همچنین دولت باید آگاهی رسانی، برنامه‌ريزي و آموزش لازم را در مدارس و اتحادیه صیادان ساکن در همان منطقه، انجام دهد تا بوميان متوجه شوند که فوک‌ها حیوانات مفیدی هستند. با توجه به اینکه در ظرف مدت 99 تا100سال، جمعیت فوك‌ها را به یک دهم رسانده‌ایم، اگر به همین روش پیش برود، به طور حتم حدود 25سال دیگر فوکي باقی نخواهد ماند، مگر اینکه آموزش و تبلیغات و آگاه سازی در هر پنج کشور انجام گیرد».
جاي خالي برنامه‌ريزي‌هاي بلند
مشیری نیز راه حل این مشکل را همکاری کشورهای حاشیه دریاچه خزر و آموزش دانست و گفت: «متاسفانه همه به دنبال کار زودبازده هستند و علاقه دارند تا سریع به نتیجه مطلوب برسند؛ به نظر من بحث مشارکت کشورهای حاشیه خزر خیلی مهم است و اگر این کشورها به توافقاتی برای کمک به حفظ جمعیت فوک ها برسند، کمک بزرگی کرده‌اند و در کنار این عامل، لازم است تا روی فرهنگ سازی و آموزش صیادان نیز، کار ویژه ای صورت بگیرد».
وی درمقابل این پرسش که ایجاد جوایز تشویقی‌براي حفظ محیط‌زیست و این‌گونه مسائل تا چه اندازه می‌تواند مهم باشد، گفت:«ایرادی که می‌توان به چنین کارهایی گرفت، این است که هیچ‌گاه پایدار نیست و در واقع تا زمانی‌که پول وجود دارد، همه برای آن تلاش و استقبال می کنند اما اگر بتوانیم همکاری و مشاركتی را ایجاد کنیم که انسان های علاقه‌مند در این عرصه تلاش واقعی کنند، بسیار مهم خواهد بود و این‌گونه کارها زمانی پایداري تاثیرگذاری خواهد داشت که منوط به پول، منابع و بودجه نباشد».
براساس آمار ،جمعيت حيات‌وحش در تمام دنيا سير نزولي داشته كه ايران نيز از اين قضيه مستثنا نيست. اين كاهش جمعيت، دلايل متفاوتي همچون افزايش جمعيت انساني در سطح كشور، گسترش شهرنشيني، راه‌سازي و بهره‌برداري از معادن، تغيير كاربري‌هاي گسترده در اراضي، شكار غيرمجاز، خشكسالي‌هاي متمادي و تخريب روز افزون زيستگاه‌هاي طبيعي، دارد. حيات‌وحش ايران در دهه اخير در سراشيبي انقراض افتاده و هر روز بر سرعت كشتار حيوانات افزوده مي‌شود. به‌نظر مي‌رسد توانمندسازي جوامع بومي، آگاهي و اطلاع‌رساني تنها راه نجات حيات‌وحش ايران است. راه‌حل‌هايي كه تاكنون جدي گرفته نشده است.
