روزنامه شهروند
1396/11/10
مبارزه با فساد هزینه‌بر است
شهروند | مهدی محسنیان راد، استاد ارتباطات در نشست «بررسی چالش آزادی رسانه‌ها در مبارزه با فساد» گفت: « با سیستم موجود اجرای وظیفه کشف و دیده بانی فساد از سوی رسانه‌ها مطلقا عملی نیست.» محمود صادقی، نماینده مجلس نیز در این نشست اعلام کرد افرادی که می‌خواهند در ایران فساد را افشا کنند، احساس امنیت نمی‌کنند و رسانه‌ها در مبارزه با فساد باید روزنامه‌نگاری تحقیقی را دنبال کنند. اما به عقیده احمد توکلی، رئیس دیده‌بان شفافیت امکان افشای فساد در رسانه‌ها وجود دارد، هرچند هزینه‌بر است.سخنرانان با بحث‌های کوتاهی درباره آگاهی‌بخشی و وظیفه شفافیت رسانه‌ها جلسه را شروع کردند. احمد توکلی گفت: «رسانه‌ها می‌توانند با اطلاعات دهی در نظارت ایفای نقش کنند. به عقیده او جامعه اسلامی باید شفاف باشد و رسانه‌ها باید آزادی عمل داشه باشند، اما در ایران این آزادی وجود ندارد و رسانه‌ها هم محافظه‌کار شده‌اند. او تاکید کرد البته اشتباه رسانه‌ها اجتناب‌ناپذیر است و مقامات قضائی باید این موضوع را مدنظر
داشته باشند.»
به گفته محسنیان راد پیروان آیین شینتو نمره ادراک فساد بهتری نسبت به ادیان و‌آیین‌های دیگر دارند. او با ذکر نتایج گزارش سازمان ادراک شفافیت در سال 2017 در رصد جوامع دینی جهان گفت: «ادراک فساد یکی از شاخص‌های مربوط به فساد است و در این رصد نمره 100 نشانه عدم ادراک فساد است. کشور دانمارک با نمره 90 بهترین نمره را آورده است. آیین شینتو نمره 72، یهودیت 62، مسیحیت نمره 47، آیین بودایی 42، هندو 35 و کشورهای اسلامی نمره 32 را در ادراک فساد آورده اند. در این کشورهای اسلامی حکومت‌ها یا دست‌نشانده‌اند یا ابله‌اند و این مسأله باعث شده که حاصل جهان اسلام چنین نمره‌ای باشد. ریشه این مساله در نحوه اداره جامعه است نه مبنای متون دینی. اغلب این کشورها زمانی مستعمره بودند و همه آن‌ها در حال گذار از سنت به مدرنیته هستند. ایران در این میان یک استثناست که در مسیر عبور از سنت به مدرنیته در سال 57 توقف کرد. تعریف من از جامعه سنتی جامعه‌ای است که برای حل مشکلاتش به الگوی گذشته نگاه می‌کند، در حالی که جامعه مدرن از خرد و دانش استفاده می‌کند. در این 40 سال مجموعه‌ای از بایدها برای جامعه وضع شده بدون اینکه بگویند چطور باید این بایدها را انجام داد. نهایتا دیدیم که بانکداری اسلامی فاسدترین نظام بانکی منطقه است. این بایدهای بدون استراتژی مشکل اصلی جامعه ماست.»
در ادامه جلسه محمود صادقی بخش مربوط به مطبوعات را از دستورالعمل سازمان شفافیت بین‌الملی سال 2000 که چهارچوب لازم برای پیشگیری از فساد در هر کشوری است، توضیح داد. به گفته او در قسمت رسانه با تاکید بر اینکه رسانه باید مستقل و آزاد باشد سه ویژگی آمده است: «چارچوب قانونی، مالکیت رسانه و روزنامه‌نگاری پژوهشگری و تحقیقی. در بحث چارچوب قانونی چند سوال مطرح شده است: برای مثال آیا در کشور قوانین و آیین‌های آزادی اطلاعات وجود دارد تا افراد بتوانند اطلاعات را از مجاری ذی‌صلاح عمومی به دست بیاورند؟ آیا قانون حفظ اسرار اجرا میشود و چگونه اجرا میشود؟ آیا میشود اطلاعات فساد را در کشور منتشر کرد؟» مساله مالکیت رسانه به این دلیل مهم است که رسانه خودش ممکن است عامل فساد باشد اگر صاحبان و خبرنگاران آن با عوامل فساد همدست باشند: «روزنامه‌نگاری تحقیقی هم درباره فساد کار می‌کند و باید به این نکات توجه شود که آیا قوانین از امنیت روزنامه‌نگارانی که فساد را گزارش می‌کنند حمایت می‌کند؟ همچنین آیا این تضمین وجود دارد که روزنامه‌نگاران مجبور به فاش کردن منابع اطلاعاتی‌شان نشوند؟» به گفته او این گزارش می‌خواهد بگوید که دموکراسی بدون وجود شرایطی که افراد جامعه به اطلاعات و ساختار حکومت و فعالیت‌هایش دسترسی داشته باشند، کار نمی‌کند: «به همین دلیل رسانه‌ها باید از آزادی لازم و حق دسترسی و انتشار برخوردار باشند.» او سپس به بخش‌هایی از قوانین کشور درباره مسأله دسترسی آزاد به اطلاعات و انتشار آن اشاره کرد و بخش‌هایی از قانون اساسی، قانون مطبوعات و قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات را از این منظر بررسی کرد. به گفته او قانون اساسی برای مسأله حق دسترسی و افشا و انتشار اطلاعات تضمین بندهایی دارد: «در بند دوم از اصل سوم این قانون آمده است: بالا بردن سطح آگاهی‌های عمومی در تمام زمینه ها با استفاده صحیح از مطبوعات و رسانه‌های گروهی و وسایل دیگر. مطبوعات هم ابزاری برای بالا بردن سطح آگاهی عمومی هستند و اصل در قانون در آزادی مطبوعات و آزادی بیان است. قیودی که برای آزادی آن وضع شده استثنا هستند. این نشان می‌دهد قانون اساسی به خوبی به نقش مطبوعات در آگاهی‌دهی به مردم توجه کرده است.»
ژورنالیسم تحقیقی در ایران روی نداد
توکلی در ادامه گفت قوانین ما مترقی است و اگر حرف‌های خدا را گوش کنیم وضعیت به شکل امروز نخواهد بود. او همچنین تاکید کرد: « نظام بانکداری ایران، بانکداری اسلامی نیست بلکه بانکداری بدون رباست. در این نظام پول همان کارکردی را دارد که در جوامع سرمایه‌داری دارد. با این تفاوت که آن‌ها نهادهای اجتماعی قوی دارند و می‌توانند فردگرایی این نظام پولی را کنترل کنند.»
محسنیان راد با اشاره به بحث‌های صادقی گفت هیچ یک از 3 اصل سازمان شفافیت بین‌المللی درباره مطبوعات در 30 سال گذشته اجرا نشده است: «قانون اساسی ما دو اشکال دارد، در یک بند آن آمده است داشتن عقیده آزاد است در حالی که باید بگوید بیان عقیده آزاد است. همچنین در قانون اساسی گفته شده رادیو و تلویزیون باید در انحصار حکومت باشد.»
او به رسانه‌های پرتیراژ اشاره کرد که هیچ کدام مستقل نیستند و گفت از طرفی با یک وضعیت آشفته مواجهیم که در آن همیشه مسئولان می‌خواستند به رسانه‌ها بگویند باید چه کار کنند، آیا حکومت‌مردان در این 25 سال به متخصصان قلب و عروق گفته‌اند چه کار کنید؟: «در نتیجه ژورنالیسم تحقیقی اصلا در ایران روی نداده. آنچه که در ایران بر کل رسانه‌ها حاکم است بناهای مخروبه‌ای است که کلا باید تخریب شوند. در نظامی که قوه قضائیه تصمیم می‌گیرد مطبوعات چطور عمل کنند سیستم به هیچ وجه آمادگی دیده‌بانی و شفافیت را ندارد.» او سپس به دیدگاه‌های اوایل انقلاب اشاره کرد و گفت: «سال 57 جنگ تخصص و تعهد شروع شد و کم کم تخصص، تعهد را به گوشه‌ای راند.»
94 درصد ارتباطاتی ها روزنامه‌نگار نیستند
صادقی در ادامه به مقدمه قانون اساسی اشاره کرد که نگاهی پویا به تحولات اجتماعی دارد و جامعه را یک جامعه در حرکت ترسیم کرده است: «به جای نفی ساختارها و مبانی و اصول قانون از ظرفیت‌های آن بیشتر استفاده کنیم. این قوانین به فعلیت نرسیده‌اند و حدود و قیود آزادی به دلیل تنگناهای اول انقلاب و دوران جنگ، بر خود آزادی غلبه پیدا کرده است. در اصل 75 قانون اساسی به آزادی بیان و نشر افکار در صدا و سیما تاکید شده و در اصل 23 قانون اساسی تفتیش عقاید ممنوع است. از این رو بهتر است جای پررنگ کردن جنبه‌های محدود کننده، ظرفیت‌ها را پررنگ کنیم.» او درباره صدا و سیما در ایران به نظارت مجلس بر آن اشاره کرده و گفت :« این نظارت باید استصوابی باشد تا بتواند موثر باشد. تمام تصمیمات صدا و سیما به تصویب آن هیأت برسد اما بیشتر نظاره‌گر هستند. »
پس از او توکلی در پاسخ به این سوال که آیا رسانه در ایران فعلی می‌تواند اقدام به شفاف‌سازی کند و آیا حمایت‌های قانونی و قضائی میشود گفت این مسأله امکان پذیر است اما هزینه دارد و فقط در بعضی مواقع حمایت صورت می‌گیرد. به گفته توکلی ما در حکومت‌داری به اندازه لازم به داده‌های عقلانی توجه نمی‌کنیم. اما این مسأله شفافیت در ایران امکان پذیر است: «البته حمایت کامل نمی‌شوند و بعضی از مفاهیم برای قوه قضائیه جانیفتاده است. من در دفاعیات خودم در دادگاه سعی کردم این را جا بیندازم که رسانه چیست و چقدر تغییر کرده است.» که درباره کامنت‌های سایت الف محاکمه و تبرئه شده بود گفت: «سعی کردم به همکارانم نشان دهم که میشود از حق دفاع کرد و هم به متصدیان امور نشان دهم که شما اشتباه می‌کنید. البته این کار هزینه دارد. به قاضی گفتم اینکه من با این سوابق این نظرات رامنتشر کرده‌ام چطور می‌خواهی قصد سوء من را ثابت کنی؟ فرق بین اظهار نظر و اخبار را توجه نمی‌کنند.» به گفته او مراوده و گفت‌وگو در حل مشکلات شفافیت رسانه‌ای اثر دارد.
محسنیان راد در پاسخ به همین سوال گفت مطلقا با سیستم موجود رسانه‌ها در ایران اجرای وظیفه کشف دیده بانی و فساد از سوی رسانه‌ها عملی نیست. او به وضعیت ناامنی روزنامه‌نگاران اشاره کرد و گفت:
« روزنامه نگاری که یک روز می‌رود سر کار و فردا بازداشت میشود و روزنامه‌اش را می‌بندند این کار را نمی‌کند و چرا 94 درصد فارغ التحصیلان ارتباطات شغلی غیر از روزنامه‌نگاری دارند؟»
در پایان محمود صادقی نیز به مشکلات افشای فساد در رسانه‌ها اشاره کرد و خطاب به رسانه‌ها گفت که روزنامه‌نگاری تحقیقی را دنبال کنند.
سایر اخبار این روزنامه
سرزمین اشتباهات عمرانی
خوشی‌ها و ناخوشی‌های برف
مبارزه با فساد هزینه‌بر است
تمرین شخصی برای کیانوش رستمی ممنوع!
شایعه سازها همیشه بوده اند
مدرنیزاسیون و خانواده‌های ایرانی
اسپرسو در خیابان
آرزوهای دست یافتنی
شهرونگ
بلیت های کنسلی سوخت!
پایان ماموریت شناسایی رسته‌های اشتغالزا در استان‌ها
امید بیشتر برای زندگی
درختِ بی‌پناهِ تهرانم!
بزرگي دُمِ سياست
تسلیت
