اصلاح‌طلبی محافظه‌کارانه

محمد هدایتی - پس از حوادث سال 1388 و در‌غلتیدن کشور در نوعی بن‌بست سیاسی، تغییراتی در منظومه گفتمانی جناح‌های سیاسی کشور به ویژه اصلاح‌طلبان رخ داد. مهم‌ترین این تغییرات یکی پررنگ شدن ناسیونالیسم‌ حداقل در شعار بود (ناسیونالیسمی غالبا دیگرستیزانه) و دیگری گسترش محافظه‌کاری سیاسی. منشا اصلی این تغییرات هم ترس بود؛ ترس از قدرت و البته ترس از دور شدن از آن.
یک بحران حل‌ناشده سیاسی، و منازعات منطقه‌ای به خصوص با عربستان، ناسیونالیسم را به استراتژی مناسبی برای سیاسیون کشور بدل کرد. این ناسیونالیسم پیوند خورده بود با گفتمانی امنیتی و عامل اصلی مشروعیت‌بخش به سیاست‌های منطقه‌ای به حساب می‌آمد. هر دو جناح اصلی کشور کمابیش این برنامه را پیش بردند تا آن را در جامعه تسری دهند؛ سخن گفتن از ایران، اقتدارش و برتری تاریخی‌اش بر همسایه‌ها افزایش یافت. از این رو است که شاید جذاب‌ترین شعار تمام این سال‌ها (برای سیاسیون و مردم هر دو) جمله ظریف بود آنجا که گفت «در مذاکرات تاکید کردم هیچ وقت یک ایرانی را تهدید نکنید». احیای آیین‌هایی چون روز تولد کوروش، اگرچه واکنشی اجتماعی به تاکید افراطی بر ایران پس از اسلام است‌ اما تا حدی نتیجه ناسیونالیسم عامدا احیا شده است.
تغییر دوم اما بسیار جدی‌تر است. این تغییر معطوف است به محافظه‌کار شدن بیش از حد اصلاح‌طلبان؛ موضعی که نسبتی با شعارهای پیشین‌شان ندارد. هسته اصلی این موضع یکی نفی مفهومی و تجربی ایده انقلاب است و دیگری مفهومی برساختی است به نام «تندروها». اصلاح‌طلبان در این سال‌ها بیش از هر چیز از «تندروها» گفته‌اند. برای رفع خطر تندروها و البته ترس از آنها باید آرام حرکت کرد. نباید بهانه دست‌شان داد. حالا در جارگون اصلاح‌طلبان، نفی سلطنت‌طلبان و منافقین بیشتر از اصولگراها دیده می‌شود‌ در حالی که پیشتر خودشان به درستی درباره تاثیر این گروه‌ها ابراز تردید می‌کردند. اصلاح‌طلبان اعتراض‌ها به وضعیت را بر‌نمی‌تابند‌ یا به کم‌اهمیت جلوه دادن آنها (حداقل به لحاظ کمی) می‌پردازند و ناقدان وضعیت را گاهی دشمنان ایران می‌خوانند. اعتراض‌ها از نظر آنها برهم زدن میز بازی است‌؛ بازی‌ای که آنها در آن مشغولند و در آینده‌ای نامعلوم نتیجه خواهد داد. تغییرات کوچک در دولت روحانی را دستاوردهایی بزرگ قلمداد می‌کنند و نتیجه حضور در انتخابات و چانه‌زنی با قدرت. اولین نتیجه منطقی این رویکرد، از دست دادن یا کاسته شدن از مقبولیت اجتماعی‌شان بود. کما اینکه با آگاهی از این پیشامد، سعی در جبرانش دارند. آنها هم بیش از پیش با مساله مشروعیت مواجه شده‌اند و سخت بتوانند یک بسیج اجتماعی دیگر در انتخابات پیش رو از هر نوع آن ایجاد کنند.
hedayati.mohammad@yahoo.com