برجام و تردیدهای ترامپ

کمتر از یک هفته دیگر دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا تصمیم نهائی خود را در خصوص موافقتنامه برجام اتخاذ خواهد کرد. نگاه‌ها به سوی کاخ سفید دوخته شده و همه ناظران سیاسی جهان منتظرند تا لحظه تصمیم‌گیری ترامپ فرا برسد. دو گمانه‌زنی درخصوص تصمیم رئیس‌جمهوری آمریکا وجود دارد نخستین گمانه این است که ترامپ در 12 ماه می، 22 اردیبهشت، از برجام خارج خواهدشد. در این صورت فصل جدیدی از تنش‌های سیاسی میان ایران، روسیه، چین و اتحادیه اروپا با آمریکا آغاز خواهد شد. به‌اعتبار اینکه این توافقنامه یک توافقنامه بین‌المللی است و همه کشورهای امضاکننده آن ملزم به اجرای کلیه بندهای برجام هستند. گمانه‌زنی دیگری که ممکن است به واقعیت نزدیک باشد این است که با توجه به اینکه در آینده نزدیک رئیس‌جمهور آمریکا با رهبر کره‌شمالی در خصوص موضوع هسته‌ای این کشور مذاکره خواهد کرد لذا ناچار است تا اعتماد طرف مذاکره‌کننده خود را کسب کند. اگر ترامپ از برجام خارج شود این سوال برای رهبر کره‌شمالی مطرح خواهد شد که چگونه خواهد توانست به آمریکا اعتماد کند. چه تضمینی وجود دارد که اگر کره‌شمالی فعالیت هسته‌ای خود را متوقف و سلاح‌های هسته‌ای خود را نابود کند، آمریکا بعدا به این کشور حمله نظامی نکند؟ بنابراین، این گمانه‌زنی تقویت می‌شود که ترامپ برای مدت کوتاه دیگری با پیش‌شرط‌های جدیدی توافقنامه برجام را تمدید کند، مشروط بر اینکه مقدمات مذاکره جدیدی برای تغییر بندهای برجام و طرح موضوعات دیگری که ارتباط با فعالیت هسته‌ای ایران ندارد، فراهم شود. خروج آمریکا از برجام عدم پایبندی این کشور به توافقات بین‌المللی را ثابت خواهد کرد و سایر کشورهای جهان با تردید پای هرگونه مذاکره با آمریکا حاضر خواهند شد، اما صرف نظر از اینکه دونالد ترامپ از توافقنامه خارج خواهد شد یا آن را تمدید کند، این توافقنامه اکنون مضمون و محتوای واقعی خود را از دست داده و بیش از اندازه توجه جهانیان را به خود جلب کرده است. دلیل این امر این است که رسانه‌های داخلی و خارجی حد غیرقابل تصوری به اهمیت این توافقنامه پرداخته‌اند و تبعات منفی و مثبت آن را بزرگنمایی کرده‌اند. اگر فرض بر این باشد که آمریکا از برجام خارج شود و آن را ملغی اعلام کند آیا جهان به پایان خواهد رسید؟ آیا همه مسائل داخلی چه در حوزه سیاسی و چه در حوزه اقتصادی و نظامی باید تحت‌الشعاع این توافقنامه قرار گیرد؟ طبیعی است نباید این «دربر پاشنه» برجام بچرخد و مقامات جمهوری اسلامی باید با آینده نگری و درایت و هوشمندی زمینه تعامل با تصمیم‌ نهائی آمریکا را فراهم کنند. حتی اگر آمریکا توافقنامه برجام را تمدید کند، باید فرض بر این گرفته شود که برجامی وجود ندارد و امور کشور بر اساس الگوهای داخلی و بر مبنای تکیه بر منابع محدود داخلی اداره شود. متاسفانه برخی رسانه‌های داخلی در دام فریب رسانه‌های غربی قرار گرفتند و بیش از اندازه سطح توقعات مردمی را نسبت به برجام افزایش داند و این یک اشتباه محض رسانه‌ای بود. نشان دادن به اصطلاح «در باغ سبز» پس از توافقنامه برجام یک خطای استراتژیک سیاسی، اقتصادی و رسانه‌ای بود که باید مقامات جمهوری اسلامی با صراحت به مردم تفهیم کنند که جمهوری اسلامی همه مسیرهای اعتمادسازی را طی کرد اما آمریکا ثابت کرد که طرف قابل اعتمادی نیست. در ادبیات عرب ضرب‌المثلی وجود دارد که می‌گوید «آیا انگور را می‌خواهی یا قصد کشتن نگهبان را داری» و معلوم نیست که آیا مشکل آمریکا فعالیت هسته‌ای ایران است یا موضوع نفوذ معنوی ایران در منطقه مایه نگرانی آمریکا شده است؟ بنابراین به‌نظر می‌رسد رسانه‌های ایران باید استراتژی خود را بر این محور قرار دهند که برجام برای ملت ایران معجزه نخواهد کرد و باید بر اقتصاد درون‌زا تکیه کرد.
* کارشناس روابط بین‌الملل