جامعه نظرسنجی

محمد هدایتی- در رسانه‌های ایران برای هر چیزی مسابقه نظرسنجی و متعاقب آن قرعه‌کشی گذاشته‌اند‌؛ قرعه‌کشی‌ای با شانس برنده شدن میان چند میلیون نفر‌. مهم فقط شرکت در مسابقه است، انواع و اقسام برنامه‌ها با ترفندهای مختلف شما را وادار می‌کنند که موبایل‌تان را بردارید و در مسابقه شرکت کنید‌. دیگر همه تسلیم این منطق شده‌اند‌. تبلیغات، نظرسنجی و قرعه‌کشی‌. گاه پرسش‌ها از فرط بی‌معنایی کمیک می‌شوند‌. در برخی پیش‌بینی‌ها شما تا دقیقه 80 فرصت دارید نتیجه یک دیدار را پیش‌بینی کنید‌. در صدا و سیمایی ایدئولوژیک که داعیه ارزش‌هایی فرامادی دارد و گاهی در لفظ به جنگ مظاهر مادی و سرمایه‌داران زندگی می‌رود، همه چیز در اختیار منطق سرمایه قرار گرفته است‌. این صداوسیما بیشتر از هر جای دیگری اسیر «صنعت سرگرمی» شده است، البته در اشکال نازل آن‌. احتمالا برایش، هم کارکرد اجتماعی دارد و هم منفعت مالی‌. اما قصه این پیش‌بینی‌ها و انتخاب‌ها داستان دیگری هم دارد‌. می‌شود پرسید که این حجم از امکان انتخاب در دنیای مجازی و تصویری چه نسبتی با عالم واقع دارد؟ چه نسبتی دارد با امکان‌های انتخاب افراد در زندگی واقعی‌. آیا افراد شانسی برای تاثیرگذاری بر مهم‌ترین مسایل زندگی‌شان دارند؟ امکان انتخاب شغل، امکان انتخاب سبک زندگی، امکان انتخاب و داوری درباره سیاست‌هایی که تمام حیات‌شان را تحت تاثیر قرار می‌دهد؟ پاسخ البته «نه» است‌. عاملیت ما تقلیل پیدا کرده است به چند پیش‌بینی و نظردهی درباره موضوعاتی اگرچه شاید جذاب‌ اما بسیار دور از نیازهای یک زندگی شخصی و اجتماعی مناسب‌. جذابیت آنها به جای خود، اما ما قسمت دیگر داستان را از دست داده‌ایم‌. از این رو شاید بتوان رابطه‌ای یافت بین آنچه در زندگی روزمره و حیات اجتماعی می‌گذرد با آنچه در رسانه در جریان است‌. هرچه امکان‌های ما برای تاثیرگذاری بر وضعیت‌هایمان کمتر می‌شود، هرچه در عالم واقع بیشتر نادیده گرفته می‌شویم، صنعت سرگرمی و رسانه‌ها زمینه‌هایی فراهم می‌کنند برای شبه‌مشارکت‌ها یا القای نوعی حس عاملیت‌. می‌توانیم درباره چرک‌ترین بازیکن دو دهه اخیر فوتبال نظر دهیم، یا در 10 اپلیکیشن درباره بازی‌های جام جهانی رای و نظر بدهیم، یا بهترین مقصد مسافرتی را انتخاب کنیم، اما امکان به پرسش گرفتن این را نداریم که چه بلایی بر سر آب‌های مملکت‌مان آمده است یا چرا سیاست‌ها و نظارت‌ها اینقدر وحشتناک بوده‌اند که قیمت مسکن سر به آسمان گذاشته است؟ اینجاها نه‌. مجالی نیست‌.
hedayati.mohammad@yahoo.com