روزنامه فرهیختگان
1397/07/29
صعود دانشگاه‌های شرقی
تقریبا تا 20 سال پیش آمریکا و انگلیس و پس از آن دیگر کشورهای اروپایی بودند که در سطح برتر علمی جهان قرار داشتند؛ اما در سال‌های گذشته با تغییر سیاست‌های علمی و پژوهشی دیگر کشورها توانستند این فاصله را یا به حداقل برسانند یا حتی در بعضی علوم از رقیب دیرینه خود پیشی بگیرند. جالب اینکه حالا دانشگاه‌هایی در عرصه علمی جهان عرض‌اندام می‌کنند که نه در آمریکا و اروپا بلکه در آسیا قرار دارند. به‌عنوان مثال کشور چین که در سال 1996 در رتبه نهم دنیا قرار داشت در طول 21 سال اخیر تولیدات علمی خود را 17 برابر کرده و حالا با فاصله اندکی در جایگاه دوم قرار گرفته؛ این در حالی است که آمریکا 20 سال قبل چهاربرابر رقیب بعدی خود تولیدات علمی داشت و حالا این فاصله با چین به حداقل میزان خود (1.2 برابر نسبت به چین) رسیده است. چین در حوزه‌هایی چون مهندسی شیمی، علوم پایه، علوم کامپیوتر، انرژی و علوم مهندسی و... از آمریکا هم پیشی گرفته است و حالا 62 درصد شرکت‌های جهانی چین را مکانی «جذاب‌تر» نسبت به آمریکا برای تسهیلات تحقیق و توسعه جدید می‌دانند. در سوی دیگر این روسیه است که رقیب سنتی آمریکا در حوزه‌های علمی است و حالا 24 دانشگاه در روسیه در بالاترین رتبه‌بندی جهانی دانشگاه‌ها در سال 2018 قرار گرفته‌اند؛ 97 دانشگاه روسی در لیست QS جزء برترین دانشگاه‌های جهان قرار دارند و 10 دانشگاه روسیه بین 400 دانشگاه برتر دنیا قرار گرفته‌اند. روسیه به علت حضور در رتبه‌بندی EECA به دیگر کشورها طعنه می‌زند. دانشگاه‌های روسیه در رنکینگ BRICS با بهترین عملکرد اجرایی در کشورهای در حال توسعه اقتصادی ثبت شده است. به گزارش «اسپوتنیک» براساس برآوردهای موسسه انگلیسی QS نام 10 دانشگاه روسیه در فهرست 50 دانشگاه برتر کشورهای عضور بریکس در سال 2018 قرار گرفته‌اند. در این رتبه‌بندی که شامل 300 دانشگاه است، 68 موسسه آموزش عالی از روسیه، 94 دانشگاه از چین و 65 دانشگاه از هند قرار دارند. براساس گزارش رسانه‌ها، در طول دهه گذشته روسیه 390 بیلیون روبل (معادل 6.3 بیلیون دلار آمریکا) بین سال‌های 2011 تا 2015 به خرید تجهیزات و ابزارآلات فنی برای دانشگاه‌های خود و ارتقای آموزش دانشگاه‌ها اختصاص داده است. اکنون سوال مهم این است که این کشورها برای موفقیت خود چه سیاست‌هایی را در حوزه آموزش عالی اتخاذ کرده‌اند؟ شاید پاسخ این سوال را بتوان در گزارش انجمن جهانی اقتصاد یافت. این گزارش نشان می‌دهد در سال 2016 چین 4.7 میلیون دانش‌آموخته در حوزه‌های علوم، فناوری، مهندسی و ریاضی (و هند رتبه دوم است که 2.6 میلیون دانش‌آموخته جدید) را در اختیار داشت در حالی که این رقم در آمریکا حدود 570 هزار نفر بود. این گزارش پیش‌بینی کرده بود تعداد فارغ‌التحصیلان 25 تا 34 ساله در چین تا سال 2030 با افزایش 300 درصدی -در مقایسه با افزایش 30 درصدی در اروپا و ایالات متحده- مواجه شود. براساس این گزارش ،تا سال 2030 چین و هند می‌توانند بیش از 60 درصد فارغ‌التحصیلان در اقتصادهای بزرگ را تشکیل دهند. چین فقط در سال 2010 به 1.1 میلیون نفر و بیش از چهاربرابر رقم آمریکا مدرک کارشناسی اعطا کرده است. بخش دیگری از این گزارش به تعداد دانشگاه‌ها در چین اشاره دارد. آمریکا با ٣١٠ میلیون جمعیت، سه‌هزار و ٢٨٠ دانشگاه دارد. چین نیز با یک‌میلیارد و ٣٩٧ میلیون جمعیت، دوهزار و ٤٨١ دانشگاه دارد و هند یک‌میلیارد و ٢٧٤ میلیون نفری، هزار و ٦٢٠ دانشگاه دایر کرده است. باید توجه داشت که دانشگاه تعریف خاص خود را دارد و برخلاف ایران، به هر موسسه آموزشی عنوان دانشگاه اطلاق نمی‌شود. گزارش انجمن جهانی اقتصاد نشان می‌داد چین به‌طور میانگین هر هفته یک دانشگاه ساخته و نویسنده این گزارش از این واقعه با عنوان «یک انقلاب خاموش» یاد کرده بود. اما از سوی دیگر یک شاخص مهم که در رشد چین موثر بوده، شاخص اندازه نیروی کار دانشمند است. در سال 1982، نیروی کار علمی چین 1.2 میلیون نفر بود اما تا سال 2010، این رقم به 3.2 میلیون نفر افزایش یافت. هرچند این رقم به تعداد نیروی کار علمی در آمریکا نرسید اما با توجه به حجم بسیار بزرگ جمعیت چین در مقایسه با آمریکا (4.3 میلیون نفر) این رقم قابل‌توجه است. البته در کنار رشد در کمیت تعداد دانشگاه‌ها و فارغ‌التحصیلان، اتفاق دیگری در حوزه به‌کارگیری آنها در زمینه‌های تحقیقاتی رخ داده است که نمی‌توان از آن چشم‌پوشی کرد. به‌عنوان مثال و به گزارش سازمان همکاری و توسعه اقتصادی نسبت هزینه‌های تحقیق و توسعه (R&D) چین به ایالات متحده به‌شدت افزایش یافته و از پنج درصد در سال 1991 به 44 درصد در سال 2010 رسیده است. درباره توجه جدی کشورهای شرقی جهان به مقوله علم و فناوری بیشتر خواهیم نوشت، اما شاید در همین حد کفایت کند که چرا رهبر انقلاب اسلامی در دیدار اخیر خود با جمعی از نخبگان به توجه جدی به این کشورها رهنمود دادند.
