اراده سیاسی، تجاری دولت عراق، در بوته آزمایش

در اخبار و به نقل از سایت معروف المانیتور آمده است در سایه بازگشت تحریم‌های ایالات متحده برعلیه جمهوری اسلامی ایران و دور تازه تحریم‌های ثانویه، قرار است عراق جای امارت متحده عربی در«دور زدن تحریم‌ها» را بگیرد. البته این امر یک گمانه‌زنی است که پس از سفر دوره‌ای آقای برهم صالح، رئیس‌جمهوری عراق به منطقه و از جمله ایران، قوت گرفته است. اما باید ظرفیت تجاری عراق و امارات را در نظر داشت. باید این نکته مدنظر باشد که عراق تا چه اندازه می‌تواند نیازهای ایران را تامین کند. از منظر تامین نیازهای تجاری و بازرگانی ایران، قطعا عراق چنین ظرفیتی را داراست. به این دلیل که تامین نیاز ایران، از منظر ارزش واردات محاسبه می‌شود. میانگین واردات کشور حدود 50 تا 60 میلیارد دلار است. بخشی از این واردات به کالاهای اساسی و غلات اختصاص دارد که ایران این بخش از نیازهای خود را، از سایر کشورها تامین می‌کند. آنچه در بحث جایگزینی مطرح است، بخشی از قطعات بنگاه‌های اقتصادی و بخشی هم ممکن است شامل لوازم صوتی و تصویری باشد. بنابراین منظور از واردات این بخش اخیر را شامل می‌شود. یعنی بخشی از نیازهای ایران که از امارات تامین می‌شود، کالاهای اساسی و استراتژیک نیست. در واقع همه نیازهای کشور از طریق بنادر جنوبی خلیج فارس و همسایگان آبی ایران تامین نمی‌شود. شاید در بهترین حالت، واردات ایران از امارات بین 20 تا 30 درصد باشد. با این حجم از واردات، عراق به راحتی می‌تواند جایگزین تجاری خوبی به جای امارات باشد. مضاف بر این، قرار نیست که همه نیاز کشور از عراق تامین شود. بنابراین آلترناتیوهای دیگری هم برای ایران وجود دارد. کشورهای همجوار ایران در شمال و یا شرق کشور وجود دارند که می‌توانند نیازهای داخلی را تامین کنند. اما طبیعی است که عراق به لحاظ اشتراکات فرهنگی، دینی و سوابق تاریخی و هم به این علت که تردد مرزی بین دو کشور انجام می‌شود به‌ویژه در ایام اربعین که میلیون‌ها نفر از مرز عبور می‌کنند، همین سهولت تردد مرزی بین دو کشور، عراق در مقام اولویت اول قرار داده می‌شود. اما یک نکته نیز را باید به صراحت مطرح کرد، دیگر امارات متحده عربی شریک قابل اعتمادی برای جمهوری اسلامی ایران نیست. طبیعی است که در چنین حالتی، تجار و بازرگانانی که از امارات برای داخل ایران کالا تامین می‌کنند و یا کسانی که در امارات سرمایه‌گذاری کرده‌اند، باید تجدید نظری در رابطه با امارات داشته باشند. زیرا این دوره از تحریم‌ها مانند سایر تحریم‌ها و فشارهای اقتصادی سال‌های گذشته، به پایان خواهد رسید. عراق می‌تواند بخشی از نیازهای کشور را تامین کرده و از سویی مورد اطمینان مسئولان ایران است. نکته بعدی این است که وقتی گفته می‌شود عراق می‌تواند کالاهای ایران را تامین کند، منظور این نیست که کالاها در عراق تولید شوند؛ کما اینکه کالاهایی که از امارات وارد می‌شود، تولید امارات نیست. بنابراین تنها وجه انتقال کالا به داخل ایران مهم است که هم می‌تواند ازعراق صورت بگیرد هم از پاکستان، ارمنستان یا جمهوری آذربایجان. خوشبختانه ایران به دلیل وجود مرزهای گسترده زمینی، دست بازی برای جابه‌جایی و واردات کالا از همسایگان خود دارد. اما به دلیل ویژگی‌هایی که عراق از آنها برخوردار است، این کشور می‌تواند گزینه مناسبی برای مراودات تجاری ایران باشد. درباره ظرفیت و قدرت عراق در رابطه با ایفای نقش برای دورزدن تحریم‌های ایران است که این نکته مهم، بستگی به اراده سیاسی دولت عراق دارد. به عنوان مثال دولت ترکیه به صراحت اعلام کرد که نمی‌تواند مردم کشورش را در سرمای زمستان نگه دارد و باید گرمایش مردم ترکیه را تامین کند و چاره‌ای جز خرید گاز از ایران ندارد. برهمین اساس ترکیه از ایالات متحده، برای خرید گاز از ایران، معافیت گرفت. بنابراین اراده سیاسی دولت‌ها تعیین کننده روابط کشورهاست. این امر بیش از آنکه جنبه اقتصادی و تجاری داشته باشد، بعد سیاسی دارد و این اراده و خواست سیاسی کشورهاست که می‌تواند تامین کننده منافع ملی، اقتصادی و تجاری آنان باشد.
* اقتصاددان