لزوم شفافیت در تعامل میان سمن ها و نهادهای دولتی

اسما روانخواه‪-‬ سازمان‌های مردم نهاد به عنوان یکی از مهم‌ترین و بهترین بسترهای ارتقای مشارکت‌های اجتماعی نقش پررنگی را در مسیر توسعه‌ انسانی و توسعه پایدار ایفا می‌کنند. تعاربف متعددی برای سازمان‌های مردم نهاد، سمن‌ها یا سازمان‌های غیردولتی وجود دارد که همگی در چند ویژگی مشترک هستند: غیردولتی، غیرانتفاعی، غیرسیاسی، مستقل، مشارکت محور و دارای اعضای داوطلب. همه‌ این ویژگی‌ها بر یک نکته تاکید می‌کند: افرادی که قدم به عرصه‌ فعالیت در سازما‌ن‌های مردم نهاد می‌گذارند، در پی ایفای نقش مسئولیت اجتماعی و فعالیت‌ داوطلبانه هستند.
در شرایط حاضر آمارهای بین‌‎المللی منتشر شده در خصوص شاخصهایی چون سرمایه اجتماعی، اعتماد اجتماعی و فعالیت داوطلبانه نشان می‌دهد جامعه‌ ایران در وضعیت نامناسبی قرار گرفته است و همین امر اهمیت توجه و حمایت از سازما‌ن‌های مردم نهاد را بیش از پیش نشان می‌دهد.
نقطه‌ ایده آل و مطلوب این است که حمایت و تعامل سازما‌ن‌های مردم نهاد و بدنه‌ دولتی بازی برد-برد باشد: از یک سو، نهادهای دولتی با کمک گرفتن از سمن‌ها می‌توانند بخشی از اعتماد آسیب دیده میان مردم و نهادهای دولتی را بازسازی کنند و هر چه بیشتر به سمت واگذاری امور به مردم پیش روند و از سوی دیگر، سازما‌ن‌های مردم نهاد با استفاده از حمایت‌های دولتی می‌توانند راه دستیابی به اهداف خود را هموار کنند. همین امر، مرز باریکی را برای نوع کمک و حمایت از سمن‌ها ایجاد می‌کند. اتفاقی که اگر بر مبنای درستی پایه گذاری نشود، می‌تواند ضربه‌ سنگین و غیرقابل جبرانی بر فعالیت‌های داوطلبانه و غیرانتفاعی سمن‌ها و ایفای نقش مسئولیت اجتماعی شهروندان وارد کند.
حمایت‌گری از سازما‌ن‌های مردم نهاد به صورت کمک‌های نقدی و غیرنقدی باید به سمت تسهیل فعالیت برای سمن‌ها و به‌منظور دستیابی به اهداف غیرانتفاعی آنها باشد. اما در عمل، بیم آن می‌رود که سازما‌ن‌های مردم نهاد استقلال خود را از دست بدهند و به عنوان بنگاهی اقتصادی دیده شوند که می‌توانند برای اجرای پروژه‌های مختلف دولتی از اعتماد اجتماعی و معافیت‌های مالیاتی بهره گیرند. چنین معادله‌ای، بازی را به سمت باخت-باخت پیش خواهد برد، چرا که مفهوم مشارکت مردمی و فعالیت داوطلبانه را از معنا تهی خواهد کرد.‌


حمایت و کسب درآمد برای سازما‌ن‌های مردم نهاد تنها باید برای پیش برد اهداف غیرانتفاعی و در جهت کمک به جامعه‌ هدف سمن‌ها (مانند زنان سرپرست خانوار یا حفظ محیط زیست)باشد. اما آنچنان که(هرچند اندک) مشاهده می‌شود، افرادی سود جو با کمک گرفتن از نام سمن در پی کسب منافع اقتصادی برآمده اند. در این میان، وظیفه‌ سنگینی بر دوش نهادهای دولتی و سازما‌ن‌های مردم نهاد خواهد بود. به عنوان مثال، چندی پیش وزارت نیرو فراخوان دریافت ایده از سمن‌های حوزه‌ محیط زیست را منتشر کرد. بهتر است وزارت نیرو اعلام کند که نحوه تعامل با ابن سمن‌ها چگونه خواهد بود؟ آیا برای اجرای ایده‌های دریافتی، شاهد‌ تغییر نقش سمن، به پیمانکار خواهیم بود؟ آیا هزینه‌های پرداختی به سمن‌ها، در جهت نفع اقتصادی اعضای داوطلب خواهد بود؟ یا نه، این فرایند به تقویت و بها دادن به فعالیت‌های داوطلبانه منجر خواهد شد؟
و در آخر مرور این خبر به نقل از خبرگزاری ایسنا خالی از لطف نیست: معاون استانداری استان مرکزی: در سال گذشته 9 میلیارد تومان به تمامی سازما‌ن‌های مردم نهاد استان مرکزی پرداخت شده است! صحت و یا عدم صحت این خبر مورد بحث نیست، نکته‌ قابل توجه، لزوم شفافیت در نحوه‌ تعامل و هدف از تعامل میان سمن‌ها و بدنه‌ دولتی است.