روزنامه ابتکار

مردمی‏بودن جنبش‏ها؛ مشخصه کانونی تحولات خاورمیانه

توفیق محمدیان* - وجهه اصلی و مشخصه کانونی تحولات خاورمیانه، مردمی‏بودن جنبش‏هایی است که در کشورهای عربی ظهور کرده‏اند؛ با این حال تنها به این مشخصه محدود نیست بلکه به ظهور ویژگی‏های دیگری برای تحولات و جنبش‏های اخیر منجر شده است. به عبارت دیگر جنبش‏های جدید عربی جنبش‏های مردمی هستند، اما مردمی که به اعتراض و انقلاب دست زده‏اند مردمی مسلمان و با هویت دینی، استقلال‏طلب و تحول‏خواه هستند که با مردم جوامع مسیح و سکولار غرب متفاوتند. بر این اساس، جنبش‏های مردمی خاورمیانه جنبش‏هایی متفاوت از جنبش‏های دموکراتیک غربی بوده و دارای ویژگی هاب متمایزی مانند هویت اسلامی و استقلال‏طلب محسوب می‏شوند. مردمی‏بودن جنبش‏ها و تحولات جدید جهان عرب به عنوان مشخصه کانونی این جنبش‏ها با خود ابعاد و ویژگی‏های مختلفی را به همراه دارد که از مهم‏ترین آنها می‏توان به ضداستبدادی بودن، مسالمت‏آمیز بودن، هویت اسلامی، استقلال‏طلبی، فقدان رهبری و تسلط گروه‏های سیاسی و محوریت جوانان و اقشار مردم در جنبش‏های مذکور اشاره کرد. هریک از این ویژگی‏ها به‏تنهایی عنصری فرعی در جنبش‏های خاورمیانه است و تنها ذیل مشخصه مردمی‏بودن جنبش‏ها معنا می‏یابد. هرچند با بررسی تاریخ جهان عرب می‏توان به جنبش‏هایی که برخی از ویژگی‏هایی که پیش‏تر در بالا به آن اشاره شد را داشته‏اند نیز می‏توان دست یافت. اما این مسئله که مردم بدون واسطه و هدایت احزاب و گروه‏ها، حکومت‏ها یا بازیگرانِ خارجی به متن سیاست وارد شوند و تمام ابعاد آن را تحت تاثیر قرار دهند برای نخستین بار در این حوزه رخ داده است. در گذشته برخی از جنبش‏ها در جهان عرب، ویژگی ضداستبدادی داشته یا دارای ایدئولوژی اسلامی بوده‏اند یا برخی دیگر تاکید جدی بر بعد استقلال‏خواهی داشته‏اند، اما اینکه این جنبش‏ها بتوانند با تکیه بر اراده و خیزش عمومی تحول‏آفرین باشند و به تغییرات اساسی سیاسی دست بزنند سابقه نداشته است.
تحولات گذشته عمدتا یا مبتنی بر مداخله بازیگران خارجی و غربی بوده است یا بر اساس تلاش‏های نخبه‏محور و ایدئولوژی محور داخلی و یا تلاش‏های نظامیان بوده است و توده‏های فراگیر مردمی نقش کانونی نداشته‏اند. مردمی‏بودن تحولات اخیر بدین مفهوم است که این تحولات نتیجه فعالیت، تلاش‏ها و برنامه‏ریزی برخی احزاب و جریان‏های سیاسی خاص در این کشورها نیست، بلکه حاصل بیداری و حرکت اعتراضی توده‏های مردمی متشکل از تمامی اقشار و گروه‏ها تلقی می‏شود. درگذشته تحولات سیاسی در جهان عرب بر اساس سیاست‏ها و اقدامات حاکمیت، تلاش‏ها و مداخله‏های خارجی، کودتا و تحرکات نظامی و یا حداکثر اقدامات برخی احزاب و گروه های سیاسی خاص صورت می‏گرفت. اما اکنون مردم به خودی خود و بر اساس تلاش‏ها و فعالیت‏های غیرهدایت‏شده، خود در عرصه سیاسی و اجتماعی نقش‏آفرین و تاثیرگذارهستند. نکته مهم‏تر اینکه مردم نیروی کانونی و اصلی شکل‏دهنده و پیش‏برنده تحولات هستند و سایر بازیگران از جمله احزاب و گروه‏های سیاسی و بازماندگان رژیم‏های سابق و بازیگران خارجی رویکرد و نقش‏آفرینی خود را در پیوند با خواسته‏ها و فعالیت‏های مردم تعریف می‏کنند؛ به گونه‏ای که با افزایش اعتراضات و سطح مطالبات مردمی، سایر بازیگران اهداف و خواسته‏های خود را بازتعریف می‏کنند. در حالی جنبش‏های اخیر برای نخستین بار در جهان عرب بر اراده و خواست مردم در عرصه سیاست تاکید دارند که تا کنون مردم جایگاه چندانی نداشته‏اند و تنها حکومت‏ها تعیین‏کننده تمامی ارکان سیاسی، اجتماعی و اقتصادی کشورها بوده‏اند. شعار «الشعب یرید» به عنوان شعار محوری تمامی معترضین در کشورهای عربی بیانگر ظهور نیروی نوینی به نام نیرو و اراده مردمی در عرصه سیاست کشورهای عربی است که بالطبع در برابر حکومت هاب اقتدارگرای حاکم قرار می‏گیرد. در واقع جنبش‏های جدید خواستار کاهش اقتدار و سطح قدرت و کنترل حکومت‏های حاکم و تاکید بر حقوق سیاسی و اجتماعی مردم در برابر حاکمیت هستند و بر این اساس، ضداستبدادی‏بودن، یکی از ویژگی‏های اصلی آن تعریف می‏شود.
* کارشناس حقوقی و روزنامه‏نگار
لینک منبع خبر
پربازدیدترین‌های روزنامه ها
تعطیلی شنبه یا پنج‌شنبه؟ (جوان)رد اولتيماتوم قاليباف (اعتماد)عشق و خیانت در «قطب شمال » «مست عشق » عام هپسند و صعود سخت فوتسال (خراسان)رسوایی دموکراسی و آزادی بیان آمریکایی در دانشگاه‌ها (شهروند)
سایر اخبار این روزنامه
تالاب گاوخونی چگونه احیا خواهد شد؟ زمزمه‌ حیات درآرامگاه زاینده‌رود محمدرضا ستاری پیامدهای دیپلماسی عمومی تک‏نفره علل ایجاد شکاف در یک جامعه بررسی شد کاهش «شکاف» در گرو پیگیری مطالبات ابوبکر البغدادی سرکرده گروهک داعش با انتشار ویدئویی پس از پنج سال بار دیگر در انظار عمومی ظاهر شد «ابتکار» دلایل گرانی‌های اخیر در برخی از بازارهای اقتصادی را بررسی می‌کند دلالی عامل گرانی «ابتکار» حاشیه‌های دومین نمایشگاه نقاشی تهمینه میلانی را بررسی می‌کند کپی‌کاری‌های ادامه دار؟! معاون اول رئیس‌جمهوری: تلاش کنیم تا ننگ فساد از دامان جمهوری اسلامی پاک شود به مناسبت «روز جهانی کارگر» بررسی شد دغدغه‌های کارگران، از معیشت تا سندیکا رئیس‏جمهور : کارگران باید به آینده امیدوار باشند وزیر امور خارجه: برای ما خلیج فارس، تعریفی فراتر از جغرافیا و سیاست زمین دارد رئیس مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضاییه: سامانه ثبت و ضبط دارایی‌های مسئولان به زودی راه‌اندازی می‌شود وزیر دفاع: جهان مراقب است که هیتلر جدیدی دنیا را با مشکلات بزرگی مواجه نکند مردمی‏بودن جنبش‏ها؛ مشخصه کانونی تحولات خاورمیانه