مرتبه ششم: تصفیه عمل از ترس دست‌نیافتن به لذات معنوی

مراتب عبادت (11)
مرتبه ششم: تصفیه عمل از ترس دست‌نیافتن به لذات معنوی
 
حضرت امام بعد از اینکه مرتبه پنجم از مراتب عبادت را «تصفیه عمل از رسیدن به سعادت عقلیه و لذات روحانیه دائمه ازلیه ابدیه و منسلک شدن در سلک کروبییّن و منخرط [و ملحق‌شدن] در جرگه عقول قادسه و ملائکه مقربین» برشمردند -چنانکه در بخش‌های قبلی آن را مفصلا توضیح دادیم-، ششمین مرتبه از مراتب عبادت را «تصفیه عبادت از خوف [و ترس] عدم وصول [و نرسیدن] به این لذات و حرمان [و محروم‌شدن] از این سعادات» می‌خوانند و می‌نویسند: «و این نیز گرچه مرتبه عالیه‌ای است و از حد اشتهای ‎ ‎‏نویسنده خارج است، ولی در نظر اهل الله این [عبادت] نیز عبادت عبید [و بندگان] است و عبادت‏‎ ‎‏معلّل است.‏»1 در توضیح فراز آخر عبارت حضرت امام می‌توان گفت که مراد ایشان از «عبادت معلّل» آن عبادتی است که آدمی به علتی آن را انجام می‌دهد و به دنبال یافتن آن علت است، چه آن علت، دفع ضرر باشد و چه علت، جلب منفعت باشد. البته ممکن است واژه «عبادت معلّل» را به معنای عبادت بیمار و غیرسالم هم بتوان معنی کرد. لازم است توجه کنیم که همه اعمال ما در صورتی که اختیاری و با قصد و اراده انجام شوند، حتما دارای غایتی هستند و برای هدفی انجام می شوند. اصطلاحا به این هدف، «علت غایی» گفته می‌شود. علت غایی، هدفی است که باعث می‌شود تا آدمی از سکون خارج شود و«فاعلیت» بیابد و به همین جهت می‌گویند که «علت غایی علت فاعلیت فاعل است»، پس انسان برای نیل به یک هدف، «عمل» می‌کند و اگر به آن رسید، «نتیجه حاصل شده» با «هدف از پیش تعیین‌شده» همسان است و می‌توان گفت که انسان در کار خود موفق بوده است، ولی اگر به آن هدف نرسید و نتیجه دیگری به دست آمده آن عمل کاملا موفق نبوده است و همین نکته منشأ یک تفاوت مهم در اعمال الهی و اعمال مادی است؛ بنا به فرموده پیامبر(ص): «مردم مطابق نیت‌هایشان محشور می‌شوند.»2و این یعنی در حوزه عبادات و آنچه با خدا ارتباط دارد، نتیجه افعال ما همواره با هدفی که از آنها داریم منطبق است و لذا در هیچ کاری که برای خدا باشد شکست راه ندارد، و این در حالی است که در اعمال و کارهایی که مربوط به این دنیا می‌باشد،...


ادامه صفحه 11